Tổng thống Iran qua đời tác động thế nào tới địa chính trị Trung Đông?

Ngày 20-5, Phó Tổng thống Iran - ông Mohsen Mansouri xác nhận Tổng thống Ebrahim Raisi đã thiệt mạng trong vụ tai nạn trực thăng.

Theo hãng tin Reuters, Điều 131 Hiến pháp Iran quy định trong trường hợp tổng thống qua đời khi đang tại nhiệm thì phó tổng thống thứ nhất sẽ lên thay sau khi có xác nhận chính thức của lãnh tụ tối cao Iran. Trong vòng tối đa 50 ngày sau đó, phó tổng thống thứ nhất, chủ tịch quốc hội và người đứng đầu cơ quan tư pháp phải tổ chức bầu cử tổng thống mới cho đất nước.

Xáo trộn và thách thức trong nước

Theo tờ IntelliNews, Phó Tổng thống thứ nhất của Iran - ông Mohammad Mokhber về lý thuyết sẽ đảm nhận vai trò tổng thống lâm thời Iran. Điều này sẽ diễn ra khi Lãnh đạo tối cao Iran - ông Ayatollah Ali Khamenei chính thức xác nhận.

Sự thay đổi lãnh đạo đột ngột này làm nổi bật tính độc đáo của hệ thống phân cấp chính trị của Iran. Trong đó, đứng đầu là Lãnh tụ tối cao - người có quyền lực tối cao đối với nhà nước. Tổng thống, với tư cách là người đứng đầu chính phủ, đóng vai trò là người chỉ huy thứ hai, quản lý các công việc hàng ngày và đại diện cho đất nước trên trường quốc tế.

Tổng thống Iran - ông Ebrahim Raisi. Ảnh: REUTERS

Cái chết bất ngờ của ông Raisi đã đặt phó tổng thống thứ nhất vào một vị trí quan trọng, đó là duy trì tính liên tục và ổn định Iran trong quá trình chuyển đổi quyền lực sắp tới.

Ông Mohammad Mokhber được biết đến là người có năng lực giải quyết các vấn đề hành chính và trung thành với các nguyên tắc của nước Cộng hòa Hồi giáo. Thách thức trước mắt của ông sẽ là trấn an cả người dân Iran và cộng đồng quốc tế về sự ổn định của Iran và việc tiếp tục duy trì lập trường chính sách của Tehran hiện nay.

Như đã đề cập, ông Mokhber cùng các quan chức buộc phải tìm ra tổng thống mới cho Iran trong tối đa 50 ngày tới và điều này đặt ra gánh nặng đáng kể lên cơ sở hạ tầng bầu cử và thể chế chính trị của đất nước này.

Theo IntelliNews, ở một đất nước có nền chính trị phức tạp như Iran, việc tổ chức nhanh chóng một cuộc bầu cử tổng thống có thể làm trầm trọng thêm những căng thẳng hiện có. Chính phủ lâm thời có nhiệm vụ phải giải quyết những khó khăn kinh tế đang diễn ra và sự bất mãn của người dân, vốn đã trở nên trầm trọng hơn do các lệnh trừng phạt quốc tế và đại dịch COVID-19.

Hiện trường vụ rơi trực thăng chở Tổng thống Iran Ebrahim Raisi. Ảnh: ISNA

Trung Đông thêm nóng

Bên cạnh những tác động với Iran, giới quan sát cho rằng sự ra đi của Tổng thống Raisi cũng khiến bức tranh địa chính trị Trung Đông thêm phần rối ren khi sự việc xảy ra vào thời điểm đặc biệt nhạy cảm ở Trung Đông.

Vụ tai nạn của ông Raisi xảy ra đúng một tháng sau loạt tấn công “ăn miếng trả miếng" giữa Israel và Iran - diễn biến mà giới quan sát mô tả là lần đầu cuộc đối đầu hàng thập niên giữa hai kỳ phùng địch thủ “bước ra ánh sáng”.

Ngày 13-4, Iran dưới sự chỉ huy của Tổng thống Raisi và Lãnh đạo tối cao Ayatollah Ali Khamenei đã phóng hàng trăm máy bay không người lái (UAV) và tên lửa đạn đạo vào Israel để đáp trả vụ Đại sứ quán Iran ở Syria trúng không kích làm nhiều thành viên của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) thiệt mạng mà Iran cho rằng Israel là thủ phạm. Đến ngày 19-4, Israel được cho là đã đáp trả bằng một cuộc tấn công vào lãnh thổ Iran.

Song song đó, xung đột giữa Israel - Hamas tiếp tục hoành hành trên Dải Gaza và lôi kéo các nhóm Hồi giáo vũ trang được Iran hậu thuẫn như Hezbollah, Houthis,.. vào cuộc.

Giai đoạn chuyển tiếp này giúp giảm thang hay làm leo thang các căng thẳng hiện có của Iran sẽ còn tùy thuộc vào hành động và lời nói của ban lãnh đạo lâm thời của nhà nước Hồi giáo.

Trong bối cảnh khu vực phức tạp, sự ra đi của ông Raisi - người vốn có tư tưởng cứng rắn và được cho sẽ kế nhiệm vị trí lãnh đạo tối cao Iran từ ông Ayatollah Ali Khamenei - gây ra cú sốc cho giới lãnh đạo Iran cũng như “trục kháng chiến” của Tehran.

Ngay sau thông tin ông Raishi gặp nạn, Hamas đã ra tuyên bố bày tỏ “mối quan ngại sâu sắc” và khẳng định sự đoàn kết với nước Cộng hòa Hồi giáo.

“Trong sự cố đau đớn này, chúng tôi bày tỏ tình đoàn kết với Cộng hòa Hồi giáo Iran, ban lãnh đạo, chính phủ và người dân nước này” - theo tuyên bố của Hamas.

Dù vậy, các chuyên gia cho rằng chính sách của Iran trong khu vực sẽ không thay đổi nhiều sau sự ra đi của ông Raisi vì phần lớn chính sách đối ngoại của nước này do lãnh đạo tối cao đề ra.

Viết trên tờ The Conversasion, PGS Eric Lob - chuyên gia về chính trị và quan hệ quốc tế tại ĐH Quốc tế Florida (Mỹ) cho rằng Iran thời gian tới sẽ tiếp tục “xây dựng mối quan hệ bền chặt hơn với các đồng minh mới và theo đuổi cuộc đối đầu có tính toán chống lại các đối thủ truyền thống”.

DƯƠNG KHANG - THẢO VY