TP.HCM: Cần đột phá tư duy đầu tư công

Việc chậm giải ngân vốn đầu tư công là một trong những biểu hiện của sự trì trệ của bộ máy hành chính. Dẫu rằng Nghị quyết 98 của Quốc hội đã trao nhiều quyền tự chủ, tạo tiền đề để TP.HCM phát triển nhanh, bền vững, nhưng Thành phố chưa sử dụng được tối đa quyền tự chủ đã được giao.

Trong những năm qua, TP.HCM đã phải chứng kiến cảnh bất cập của hệ thống giao thông so với tốc độ phát triển kinh tế. Sự yếu kém và những điểm nghẽn về hạ tầng đã làm giảm động lực phát triển của TP.HCM và Thành phố có nguy cơ đánh mất các lợi thế cạnh tranh và sự hấp dẫn với nhà đầu tư.

Trong kế hoạch xây dựng các công trình giao thông từ nay đến năm 2025, TP.HCM ưu tiên vốn cho những con đường liên kết vùng, trong đó phải kể đến đường Vành đai 3 dài 76,3km đã khởi công giữa năm 2023. Khi hoàn thành vào năm 2025, Vành đai 3 sẽ tạo thành một vòng khép kín, rút ngắn thời gian đi lại giữa TP.HCM với Đồng Nai, Bình Dương, Long An. Vành đai 3 còn giúp phát triển các đô thị vệ tinh, mở rộng không gian phát triển công nghiệp, logistics... cho các tỉnh, thành phố vùng miền Đông Nam bộ.

Hai con đường liên kết vùng quan trọng khác là quốc lộ 50 kết nối TP.HCM với Long An và nút giao An Phú cũng đang được gấp rút thi công để kịp hoàn thành vào năm 2025. Tuyến Metro Bến Thành - Suối Tiên sau khi hoàn thành sẽ được kéo dài đến Đồng Nai và Bình Dương, đang chờ bố trí vốn đầu tư. Nhưng nếu việc giải ngân vẫn ì ạch như hiện nay thì mục tiêu có 200km Metro vào năm 2035 sẽ rất khó thành hiện thực.

Theo kế hoạch, năm 2025, TP.HCM sẽ khởi công tuyến Metro số 2 Bến Thành - Tham Lương rồi kéo dài đến Củ Chi với thời gian thi công dự kiến 10 năm.

Thế nhưng, trước sự trì trệ hiện nay, rất cần một cuộc đột phá, thay đổi tư duy để vận hành bộ máy tốt hơn.

Nghị quyết 98 đã trao cho TP.HCM quyền tự chủ trong nhiều lĩnh vực, không còn lo về cơ chế như trước, việc còn lại là thực hiện. Từ kinh nghiệm của đường Vành đai 3, TP.HCM nên rút ngắn quy trình thủ tục đầu tư tối đa còn một năm, thậm chí là vài tháng kể từ khi được chấp thuận chủ trương đầu tư.

Muốn rút ngắn quy trình thủ tục đầu tư, TP.HCM cần giảm thủ tục đan chéo hiện nay giữa các sở, ban, ngành. Đặc biệt, khi công trình cần phải xử lý sự cố, hoặc phải bổ sung, thay đổi thiết kế, việc trình hỏi ý kiến nhiều sở, ban, ngành và chờ trả lời đã gây chậm trễ cho tiến độ công việc của đơn vị chủ quản và nhà thầu thi công. Điều này đã và đang xảy ra thường xuyên, nên cần được lãnh đạo Thành phố đổi mới cách làm.

Để thay đổi điều này, TP.HCM có thể thành lập các công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc công ty cổ phần có đủ chuyên môn và năng lực đầu tư xây dựng cho mỗi công trình, hoặc mỗi cụm công trình, rồi tuyển dụng lãnh đạo doanh nghiệp có chuyên môn và năng lực để chỉ huy.

Theo đó, công ty đầu tư hạ tầng là doanh nghiệp hạch toán lãi lỗ, TP.HCM chỉ hỗ trợ cơ chế, chủ trương để công ty tự thu xếp vốn, đàm phán vốn và lập tiến độ thực hiện. Nếu thực hiện được điều này tại các công trình sẽ giảm sự phụ thuộc vào sở, ban, ngành.

Với cơ chế của Nghị quyết 98, khả năng huy động vốn từ các nguồn lực xã hội sẽ không còn khó khăn. Đặc biệt, khi TP.HCM được định hướng là trung tâm tài chính quốc tế, thì có thể thiết lập cơ chế gọi vốn đầu tư hạ tầng theo phương thức mới bằng việc lập công ty đầu tư phát triển hạ tầng.

Việt Nam, Trung Quốc, không chỉ là láng giềng mà còn có nhiều điểm tương đồng về thể chế. Với hệ thống giao thông đô thị, họ cũng mới chỉ bắt tay vào xây dựng cách đây vài chục năm nhưng tính đến tháng 7/2024, 54 thành phố ở Đại lục đã mở tới 311 tuyến đường sắt đô thị dài 10.339km. Chúng ta có thể cử chuyên gia sang đó để học hỏi kinh nghiệm của họ.

Các công ty đầu tư phát triển hạ tầng có thể sử dụng cơ chế ưu đãi và tạo điều kiện để huy động vốn bằng nhiều hình thức, kể cả việc Thành phố bảo lãnh để phát hành trái phiếu doanh nghiệp. Công ty sẽ tuyển dụng nhân sự chuyên về tài chính và đầu tư, có đủ năng lực thu xếp vốn cho doanh nghiệp để xây dựng công trình và không giới hạn nhân sự của doanh nghiệp này chỉ là người Việt Nam mà có thể tuyển dụng nhân sự đa quốc gia. Các tổ chức tài chính quốc tế, nhà đầu tư trong và ngoài nước sẽ nhìn thấy đây là đầu ra của thị trường vốn để mở hầu bao cho đồng tiền sinh lợi.

Trong dịp về dự lễ khởi công đường Vành đai 3 TP.HCM, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nói: “Để hoàn thành mục tiêu phát triển hạ tầng giao thông, cần đột phá về tư duy, hành động quyết liệt, hiệu quả và làm có trọng tâm, trọng điểm”.

Người đứng đầu Chính phủ đã có lời, bài học từ các nước láng giềng cũng không thiếu. Điều quan trọng là TP.HCM có dám đột phá để thay đổi tình trạng trì trệ như hiện nay hay không.

Tính đến cuối tháng 8/2024, giải ngân vốn đầu tư công tại TP.HCM mới đạt 14.381 tỷ đồng, tương ứng tỷ lệ 18,1% kế hoạch đề ra. Đây là tỷ lệ thấp nhất cả nước.

Phan Thế Hải