TP.HCM chuyển đổi xanh trong kỷ nguyên số: Thu hút đầu tư xanh - Động lực chiến lược cho khát vọng công nghiệp công nghệ cao (Bài 3)

TP.HCM tròn vai dẫn dắt tam giác tăng trưởng mở rộng

Trong vai trò là trung tâm của tam giác tăng trưởng mở rộng, TP.HCM nắm giữ vị thế không thể thay thế. Kết nối đồng thời Đông Nam Bộ - khu vực công nghiệp - công nghệ cao lớn nhất cả nước, Đồng bằng sông Cửu Long - trung tâm nông nghiệp sinh thái bậc nhất Việt Nam, và Tây Nguyên - khu vực giàu tiềm năng năng lượng tái tạo và vật liệu mới, TP.HCM được đặt vào trung tâm một “hệ trục xanh” của vùng. Trên hệ trục này, Thành phố có thể đóng vai trò điều phối nguồn vốn, công nghệ, dữ liệu và đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao - những yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh quốc gia trong kỷ nguyên xanh.

Trong 10 năm tới, tăng trưởng kinh tế vùng phụ thuộc lớn vào ba nhóm năng lực cốt lõi: Khả năng cắt giảm phát thải gắn với tái cơ cấu công nghiệp, hiệu quả của mạng lưới logistics xanh liên vùng và trình độ đổi mới sáng tạo - chuyển đổi số. Nếu vượt qua được hạn chế về hạ tầng và thể chế: Vốn là điểm nghẽn kéo dài nhiều năm thì TP.HCM hoàn toàn có thể dẫn dắt mô hình sản xuất carbon thấp của toàn vùng, trở thành nền tảng của các chuỗi giá trị công nghệ cao xuyên biên giới.

ESG đã trở thành “hộ chiếu” cho mọi dự án

Đầu tư xanh: Thước đo mới đối với dòng vốn quốc tế

ESG đã trở thành “hộ chiếu” cho mọi dự án. Các chính sách như CBAM của châu Âu hay đạo luật IRA của Mỹ đều nhắm tới mục tiêu chung: Chuỗi cung ứng phải sạch từ khâu nguyên liệu đến vận hành sản xuất và logistics. Nhiều tập đoàn công nghệ cao khẳng định chỉ mở rộng đầu tư ở những nơi đáp ứng đồng thời năng lượng sạch với công suất ổn định, vật liệu và linh kiện carbon thấp, hạ tầng công nghiệp tuần hoàn và đặc biệt là thể chế minh bạch, tốc độ phê duyệt nhanh.

Điều đó cho thấy một thực tế không thể né tránh: Nếu không “xanh”, TP.HCM sẽ bị loại khỏi cuộc chơi. Ngược lại, nếu thành phố đi trước, xây dựng nền tảng xanh đủ mạnh và đủ tin cậy, đây sẽ trở thành điểm đến chiến lược cho các ngành giá trị cao như bán dẫn, AI và dữ liệu, robot - tự động hóa, công nghệ môi trường, công nghiệp hydrogen, vật liệu mới hay kinh tế tuần hoàn. Ở những ngành này, lợi thế không còn nằm ở lao động giá rẻ mà ở chất lượng hạ tầng xanh và khả năng hấp thụ, triển khai công nghệ thế hệ mới.

Để biến TP.HCM thành điểm đến đầu tư xanh hàng đầu khu vực, năm trụ cột chiến lược cần được định hình rõ ràng và triển khai quyết liệt. Trụ cột thứ nhất là các khu công nghiệp sinh thái thế hệ mới. Mô hình “cho thuê đất và hạ tầng cơ bản” đã hết phù hợp với yêu cầu của nhà đầu tư công nghệ cao. Thay vào đó, các khu công nghiệp phải tích hợp hệ thống tái sử dụng nhiệt thải, tuần hoàn nước thải, điện mặt trời áp mái, cơ chế lưu trữ năng lượng, quan trắc carbon theo thời gian thực và logistics xanh với phương tiện vận chuyển sạch. Kinh nghiệm của Kalundborg ở Đan Mạch hay Yokohama ở Nhật Bản đã chứng minh rằng những khu công nghiệp carbon thấp là yếu tố có thể thay đổi cục diện thu hút FDI.

Trụ cột thứ hai là cơ chế sandbox đổi mới xanh - nơi Thành phố chấp nhận rủi ro để đón đầu công nghệ mới. Sandbox là công cụ chiến lược cho phép doanh nghiệp thử nghiệm hydrogen xanh, công nghệ thu hồi và lưu trữ carbon, vật liệu giảm phát thải, pin và lưu trữ năng lượng, công nghệ tái chế cao cấp hay mô hình tài chính carbon. Điều các nhà đầu tư cần không chỉ là ưu đãi, mà là tốc độ. Một cơ chế sandbox đủ linh hoạt có thể rút ngắn thời gian phê duyệt từ ba năm xuống dưới chín tháng là điều kiện sống còn đối với dự án công nghệ cao.

Trụ cột thứ ba là tài chính xanh. TP.HCM cần đi đầu trong phát hành trái phiếu xanh cấp đô thị, triển khai quỹ tín dụng xanh lãi suất thấp cho doanh nghiệp đổi mới công nghệ, áp dụng ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp đạt chuẩn ESG và xây dựng cơ chế tính, khấu trừ carbon nội bộ. Dự báo của World Bank cho thấy quy mô thị trường tài chính xanh toàn cầu có thể đạt 10.000 tỷ USD vào năm 2030. Nếu TP.HCM không nhanh chân, dòng vốn này sẽ dịch chuyển sang Bangkok, Kuala Lumpur hoặc Jakarta.

Trụ cột thứ tư nằm ở chuỗi cung ứng xanh. TP.HCM sở hữu lợi thế khi có đủ ba cấu phần công nghiệp - đô thị - cảng biển trong cùng một không gian phát triển. Nhưng để đáp ứng tiêu chí của các nhà đầu tư châu Âu hay Mỹ, chuỗi cung ứng phải sạch từ nhà máy đến cảng biển. Điều này đồng nghĩa cụm cảng Cát Lái - Cái Mép phải vận hành bằng năng lượng sạch, hệ thống logistics gần cần chuyển đổi sang xe điện hoặc hydrogen, kho lạnh phải nâng cấp theo tiêu chuẩn tiết kiệm năng lượng, và toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp phải được gắn với dữ liệu carbon xuyên suốt. Khi đó, TP.HCM sẽ không chỉ là nơi sản xuất mà trở thành trung tâm điều phối chuỗi giá trị, đó chính là vị thế mà Thành phố luôn theo đuổi nhưng chưa bao giờ đạt trọn vẹn.

Trụ cột thứ năm là nhân lực ESG - yếu tố chiến lược của mọi mô hình tăng trưởng xanh. TP.HCM cần xây dựng trung tâm đào tạo lãnh đạo ESG và đổi mới xanh, nơi cung cấp lực lượng chuyên gia kiểm kê khí nhà kính, quản trị carbon, báo cáo ESG, kinh tế tuần hoàn và tiêu chuẩn xanh trong sản xuất. Trong thập niên tới, nhân lực ESG sẽ có vai trò giống như lập trình viên của hai thập kỷ trước - một nhóm lao động có khả năng định hình năng lực cạnh tranh của cả thành phố.

Các khu công nghiệp sinh thái thế hệ mới là một trụ cột quan trọng để hiện thực hóa chiến lược thu hút đầu tư xanh

Ba đề xuất chiến lược cho TP.HCM

Để TP.HCM mới bứt phá, ba đề xuất chiến lược cần được thúc đẩy ở cấp vùng. Thứ nhất là xây dựng “Bản đồ carbon thấp” cho toàn vùng TP.HCM - Bình Dương (cũ) - Đồng Nai - Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ). Bản đồ này sẽ quy hoạch thống nhất năng lượng tái tạo, logistics xanh, hạ tầng xử lý nước - rác, các khu công nghiệp chuyên ngành để nhà đầu tư có thể nhìn thấy toàn bộ hệ sinh thái chứ không chỉ một điểm đến đơn lẻ. Thứ hai là cải cách thể chế theo hướng “một cửa xanh” cho dự án công nghệ cao, đặt mục tiêu phê duyệt trong 90 ngày, số hóa 100% thủ tục môi trường và giảm tối đa chi phí tuân thủ. Trong cạnh tranh FDI thế hệ mới, tốc độ không chỉ là lợi thế mà còn là điều kiện sống còn. Thứ ba là thành lập Quỹ Đầu tư Phát triển Công nghiệp Xanh TP.HCM theo mô hình học hỏi Temasek - EDBI của Singapore, tập trung hỗ trợ hạ tầng công nghiệp carbon thấp, R&D vật liệu - năng lượng mới và chuyển đổi xanh cho doanh nghiệp.

TP.HCM đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng. Nếu tiếp tục phát triển theo mô hình truyền thống, thành phố sẽ tụt lại phía sau trước sự trỗi dậy của các trung tâm sản xuất mới trong khu vực. Nhưng nếu lựa chọn chiến lược xanh hóa và đổi mới công nghệ, TP.HCM có cơ hội thực sự để bước vào nhóm trung tâm công nghiệp công nghệ cao ASEAN, tham gia sâu hơn vào bản đồ chuỗi cung ứng xanh toàn cầu, thu hút dòng vốn giá trị cao và tạo động lực nâng cấp năng lực cho doanh nghiệp nội địa.

Thu hút đầu tư xanh không chỉ là một xu hướng, mà là điều kiện tiên quyết để TP.HCM bứt phá trong chu kỳ phát triển mới. Đây cũng là thời điểm thành phố có thể củng cố lại vị thế của mình - không chỉ là đầu tàu kinh tế của Việt Nam, mà trở thành trung tâm công nghiệp công nghệ cao xanh của Đông Nam Á. Đường đua đã khởi động và TP.HCM không được phép chậm chân. Bởi chọn “xanh” chính là chọn tương lai.

(*) Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Xanh TP.HCM (HGBA), Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM (HUBA)

Đinh Hồng Kỳ (*)