Trăn trở học sinh đoạt huy chương Olympic quốc tế không về nước làm việc

Theo ông Huỳnh Văn Chương, Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng (Bộ GD&ĐT), giai đoạn 2016-2025, các đội tuyển Việt Nam tham dự Olympic khu vực và quốc tế đã giành tổng cộng 362 Huy chương, trong đó có 112 Huy chương Vàng, 140 Huy chương Bạc, 89 Huy chương Đồng và 21 Bằng khen.

Nhiều năm liền, Việt Nam nằm trong top 10 quốc gia có thành tích tốt nhất tại các kỳ thi Olympic Toán học, Vật lí, Hóa học, Sinh học và Tin học.

Hằng năm, việc tuyển chọn và huấn luyện đội tuyển quốc gia được tiến hành bài bản, công khai, minh bạch, có kiểm tra, đánh giá và cạnh tranh lành mạnh, tạo động lực cho học sinh phấn đấu.

Ông Huỳnh Văn Chương, Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng (Bộ GD&ĐT).

Cùng với đó, chính sách khen thưởng, tuyển thẳng vào đại học và các hình thức động viên từ T.Ư đến các địa phương đã góp phần khích lệ phong trào học tập, nghiên cứu khoa học trong học sinh.

Nhưng việc đào tạo chuyên sâu để sử dụng nhóm này như lao động tinh hoa, lao động chất lượng cao đang còn bỏ ngỏ.

Bộ GD&ĐT cho biết, trong vòng 10 năm, có 220 học sinh đạt huy chương Olympic khu vực và quốc tế nhưng có tới 146 em (tương đương 66%) du học phổ biến ở Mỹ, Singapore, Pháp, Hong Kong, Australia, Anh...Tuy nhiên sau đó phần lớn các học sinh này thường về không về nước làm việc. Nguyên nhân du học sinh ở lại nước ngoài làm việc là vì chế độ đãi ngộ cao cũng như mong muốn được phát triển bản thân ở những nước có nền khoa học tiên tiến.

“Chúng tôi rất trăn trở về việc này. Những cựu thí sinh Olympic khi trở thành nhà khoa học, chuyên gia, kỹ sư... sẽ góp phần xây dựng đất nước. Không chỉ dừng ở huy chương, bằng khen, các em còn con đường rất dài 40 năm cống hiến, vậy làm thế nào để các em quay lại với đất nước?", ông Chương nêu vấn đề.

Bao nhiêu học sinh đoạt giải Olympic quốc tế trở về nước làm việc?

GS Đào Đức Thái, Trưởng khoa Toán - Tin, Đại học Sư phạm Hà Nội cho biết, ông là một trong những người hiếm hoi từng dự thi quốc tế lựa chọn học sư phạm và quay lại bồi dưỡng, huấn luyện đội tuyển thi quốc tế. Theo dõi học sinh thi thố những năm qua, các em đã làm được điều thế hệ chúng tôi mơ ước đó là vươn lên top đầu thế giới. Mong các em cố gắng hơn nữa để trở thành những nhà khoa học có đóng góp cho đất nước.

GS Thái cho rằng, có 3 vấn đề đặt ra đó là: vì sao đất nước cần nhân tài, nhận diện nhân tài đúng và phát triển nhân tài ra sao?

Thứ nhất, nền kinh tế toàn cầu chuyển đã có sự chuyển dịch sâu sắc thành nền kinh tế tri thức. Các quốc gia không còn cạnh tranh nguồn nhân lực giá rẻ, mà cạnh tranh hàm lượng tri thức trong từng sản phẩm. Do đó, một quốc gia quy mô trăm triệu dân không thể phát triển nếu chỉ tập trung dịch vụ và phi công nghệ. Chúng ta xác định, phải có nguồn nhân lực chất lượng cao.

Thứ hai, cần nhận diện chuẩn nhân tài để bồi dưỡng, đào tạo. Không được đồng nhất nhân tài thật và học sinh chuyên, học sinh được giải quốc quốc gia, quốc tế. Chúng ta đang xác định đối tượng nhân tài của đất nước thông qua hệ thống trường chuyên, lớp chuyên, các kỳ thi học sinh giỏi. Việc đồng nhất sẽ dẫn đến hệ quả như bỏ phí tài năng đích thực vì nghiên cứu khoa học khác giải bài toán trong kỳ thi học sinh giỏi.

“Học sinh giải bài toán trong kỳ thi học sinh giỏi bản chất là huấn luyện vận động viên chạy cự ly ngắn, còn nhân tài, nhà khoa học là đào tạo vận động viên chạy maraton cả đời”, GS Thái nói.

Thứ ba, ông cho rằng, cần phát hiện, bồi dưỡng đào tạo và sử dụng nhân tài một cách hợp lý. Trong đó, cốt lõi của vấn đề sử dụng nhân tài là chính sách đãi ngộ. Cần sớm xây dựng một đề án quốc gia thực hiện việc này.

Bộ GD&ĐT xác định lại cách thức tổ chức và tiến hành các kỳ thi học sinh giỏi. Cơ quan quản lý nhà nước sớm xây dựng quỹ học bổng quốc gia để cấp cho các tài năng trẻ đồng thời có vị trí tuyển dụng ưu tiên, thu nhập xứng đáng, tránh chảy máu chất xám. "Thực tế, có bao nhiêu em từng đứng đỉnh vinh quang Cuộc thi Đường lên đỉnh Olympia quay trở về làm việc cho đất nước? Bao nhiêu em đoạt giải Olympic quốc tế làm việc trong nước hay chỉ đứng từ xa ủng hộ? Tôi không đánh giá thấp vai trò cầu nối nhưng sẽ tốt hơn nhiều nếu các em làm việc, cống hiến, đào tạo lực lượng sinh viên trẻ cho đất nước", GS Thái nói.

GS kiến nghị, nghiên cứu lại cách thức tổ chức trường chuyên, lớp chuyên trong bối cảnh hiện nay. Cần gắn chặt hệ thống trường chuyên với các đại học, các nhà khoa học hàng đầu.

Hà Linh