Trang bị năng lực số cho giáo viên: Chìa khóa chuyển đổi số, đổi mới dạy học

Cô Bùi Lê Trang Nhung và học sinh ứng dụng AI trong dạy học môn Ngữ văn. Ảnh: Nguyễn Dung

Thực tế triển khai tại các cơ sở giáo dục cho thấy nhiều mô hình và cách làm bước đầu đã hình thành, nhưng cũng bộc lộ không ít khó khăn, đặc biệt đối với giáo viên vùng khó, đòi hỏi các giải pháp hỗ trợ đồng bộ.

Những tiết học truyền cảm hứng

Trong bối cảnh chuyển đổi số giáo dục, nhiều giáo viên đã chủ động học hỏi, từng bước đưa trí tuệ nhân tạo (AI) vào bài giảng như một công cụ hỗ trợ hiệu quả. Từ các môn khoa học xã hội đến khoa học tự nhiên, AI đang góp phần làm mới tiết học, khơi gợi hứng thú và phát triển năng lực tự học cho học sinh.

Với dự án học tập “Sáng tạo truyện tranh với sự hỗ trợ của AI”, học sinh khối lớp 10 Trường THPT Thái Phiên (TP Đà Nẵng) đã tự thiết kế các sản phẩm bài học Địa lí lớp 10 cho bốn chủ đề: nhân tố ảnh hưởng đến chế độ nước sông, nhân tố ảnh hưởng đến lượng mưa, nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố sinh vật, và nhân tố hình thành đất. Đây là những kiến thức dài, trừu tượng và là nền tảng cho các lớp trên; việc “chuyển thể” thành truyện tranh, trực quan hóa giúp học sinh khắc sâu kiến thức một cách sinh động.

Cô Vũ Thị Hương – Tổ trưởng môn Địa lí, Trường THPT Thái Phiên – chia sẻ: “Với dự án học tập này, học sinh được giới thiệu một số ứng dụng AI hỗ trợ thông qua các hộp công cụ số như: AI hỗ trợ tư duy và xây dựng kịch bản (ChatGPT, Gemini); AI tạo hình ảnh và truyện tranh (Gemini, Canva); công cụ tạo video và âm thanh (Veo3, Google Studio, CapCut hoặc Camtasia)”.

Để học sinh có thể sáng tạo truyện tranh AI, cô Vũ Thị Hương hướng dẫn chi tiết các bước chính, từ xây dựng kịch bản, vẽ tranh, biên tập, đến tiêu chí đánh giá sản phẩm, giúp các em có căn cứ định hướng thực hiện. Video hướng dẫn chi tiết cách tạo truyện tranh AI được giáo viên đăng lên Padlet để học sinh tham khảo.

Khi trình bày sản phẩm nhóm, học sinh phải nêu quá trình tạo ra sản phẩm, có thể đóng vai các nhân vật trong truyện tranh để minh họa nội dung và trả lời câu hỏi từ các nhóm khác. Không khí lớp học trở nên sôi nổi, bởi mỗi nhóm kể một câu chuyện riêng, thể hiện cách tiếp cận và sáng tạo của mình.

Cô Bùi Lê Trang Nhung - giáo viên Ngữ văn, Trường THPT Trưng Vương (Quy Nhơn, Gia Lai) là một trong những người mạnh dạn đổi mới phương pháp dạy học qua ứng dụng AI. Mô hình cô triển khai hiệu quả là “lớp học đảo ngược”, trong đó học sinh được giao nhiệm vụ tìm hiểu bài học trước ở nhà, sau đó sử dụng các công cụ AI để xây dựng sản phẩm thuyết trình và trình bày trước lớp.

Trong quá trình này, giáo viên đóng vai trò định hướng: xác định mục tiêu bài học, yêu cầu cần đạt, hướng dẫn cách xây dựng kịch bản và cách đặt câu lệnh khi sử dụng AI. Nhờ sự dẫn dắt đó, học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng tự học, làm việc nhóm, tư duy sáng tạo và thuyết trình.

Với môn Ngữ văn, cô Nhung cho biết việc ứng dụng các phần mềm và nền tảng số mang lại hiệu quả rõ rệt. Công cụ Kahoot được sử dụng để kiểm tra, đánh giá nhanh; Padlet/Palette hỗ trợ hoạt động nhóm, thảo luận và trình bày ý tưởng, giúp giáo viên dễ theo dõi, chấm và phản hồi kịp thời. AI còn được khai thác để tạo clip minh họa cho nội dung bài học.

Những hình ảnh, video về hang Sơn Đoòng – “thế giới chỉ có một” – hay về Quy Nhơn sau bão Kalmaegi được lồng ghép khéo léo, giúp học sinh liên hệ và mở rộng các giá trị nhân văn của tác phẩm. Thậm chí, các bài hát được tạo bằng công cụ Suno, phù hợp với chủ đề bài dạy, cũng góp phần làm không khí lớp học trở nên nhẹ nhàng, cuốn hút hơn.

Không chỉ đổi mới phương pháp dạy, ứng dụng AI còn thay đổi cách học của học sinh. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, em Nguyễn Ngọc Bảo Thy và Lê Thanh Bảo Trân, lớp 11A6, Trường THPT Trưng Vương (Quy Nhơn, Gia Lai) đã biết cách sử dụng AI một cách hiệu quả và có chọn lọc khi làm bài tập và thuyết trình. Các em tìm hiểu trước bài học, sau đó đưa ra các câu lệnh chi tiết để AI hỗ trợ xây dựng nội dung sinh động, với ví dụ sát thực tế.

Trong môn Sinh học, những kiến thức trừu tượng như vi rút vốn khó hình dung được AI minh họa trực quan hơn. Nhờ đó, các hình ảnh trở nên rõ ràng, bớt “đáng sợ” và thể hiện tác động của vi rút đến cơ thể con người. Bài thuyết trình vì thế gần gũi, dễ hiểu, thu hút sự chú ý của bạn bè trong lớp và giúp việc tiếp thu kiến thức diễn ra nhẹ nhàng.

AI còn mang đến làn gió mới cho những môn học vốn được xem là khô khan. Tại Trường THPT số 2 Phan Bội Châu (Diên Hồng, Gia Lai), việc đưa trí tuệ nhân tạo vào giảng dạy môn Toán đã giúp nhiều tiết học trở nên thú vị và giàu cảm hứng. Trước mỗi bài dạy, thầy Đặng Phước Tấn, Tổ trưởng Tổ Toán – Tin, xác định rõ nội dung Toán học cốt lõi, sau đó xây dựng một tình huống thực tiễn đơn giản, dễ hiểu, có thể kể thành một câu chuyện ngắn.

Thầy Tấn sử dụng các công cụ AI như Pika Labs, Canva AI, HeyGen để tạo video minh họa. Mỗi video chỉ kéo dài 10–30 giây, được sử dụng ở đầu hoặc giữa tiết học nhằm tạo nhịp chuyển mạch nhẹ nhàng. Những hình ảnh vốn chỉ có trên sách nay trở nên trực quan, giúp học sinh tiếp cận kiến thức Toán một cách tự nhiên, giảm áp lực và khơi gợi hứng thú học tập.

Sản phẩm dự án học tập Sáng tạo truyện tranh với sự hỗ trợ của AI trong môn Địa lý của học sinh khối 10, Trường THPT Thái Phiên (Đà Nẵng). Ảnh: NTCC

Trợ lý sáng tạo, đắc lực

Cô Bùi Thị Xoan – giáo viên lớp 1A4, Trường Tiểu học Tân Phong (Tân Phong, Lai Châu) – cho biết: “Để tạo hứng thú cho học sinh, tôi tích cực ứng dụng công nghệ thông tin, đặc biệt là AI, vào bài giảng, tạo các video, hình ảnh, âm thanh hấp dẫn, đồng thời tổ chức các trò chơi sinh động, gần gũi.”

Trước đây, khi chưa ứng dụng AI, để thiết kế một phiếu học tập đơn giản cho tiết dạy môn Hóa học, cô Mai Thị Thu Hà - Trường THPT Duy Tân (Quảng Phú, TP Đà Nẵng) - phải mất ít nhất một tiếng đồng hồ để vẽ tay, với hình ảnh không bắt mắt. Nhưng nhờ AI, cụ thể là ứng dụng Gemini, chỉ cần click chuột và sử dụng câu lệnh phù hợp, chưa đầy một phút đã có phiếu học tập dạng infographic cho nội dung bài học “Hành trình khám phá polymer”, vừa đảm bảo thẩm mỹ, vừa đáp ứng đầy đủ các hoạt động giáo dục trong tiết học.

Thầy Nguyễn Văn Tuấn, Tổ trưởng Lịch sử - Địa lí, Trường THCS Nguyễn Huệ (Hải Châu, TP Đà Nẵng) đã sử dụng phần mềm Hezine để thiết kế sách điện tử tương tác cho các chủ đề Lịch sử và Địa lí. Sách được tích hợp video, bản đồ số và câu hỏi tương tác, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận kiến thức một cách trực quan và sinh động.

Trong hoạt động kiểm tra, đánh giá, thầy Tuấn áp dụng các phần mềm như Google Form, Quizizz, Kahoot hoặc Azota để thiết kế bài kiểm tra trực tuyến. Các công cụ này hỗ trợ chấm điểm tự động, thống kê kết quả nhanh chóng, giúp giáo viên kịp thời điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp với năng lực học sinh.

Cô Nguyễn Thị Trúc Ly - Trường THCS Thị trấn Năm Căn (Năm Căn, Cà Mau), nhận xét: “So với giảng dạy theo cách truyền thống, thầy đọc – trò ghi chép, việc ứng dụng công nghệ AI cho phép tạo ra những hình ảnh, video clip minh họa cho bài giảng hoặc tổ chức các trò chơi, giúp học sinh hứng thú hơn, làm cho tiết học sinh động, dễ hiểu và dễ nhớ bài hơn”.

Đứng lớp nhiều khóa tập huấn về ứng dụng AI cho giáo viên phổ thông, ThS Lê Vũ – Giám đốc Trung tâm Học liệu và Truyền thông, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật, Đại học Đà Nẵng, nhận định: “AI là công cụ mạnh mẽ nhất để giải phóng thầy cô khỏi những công việc lặp lại, nhờ đó có thêm thời gian và năng lượng dành cho điều quan trọng nhất: quan tâm và truyền cảm hứng cho học trò”.

Trường THPT Võ Văn Kiệt (Cà Mau) được đầu tư trang thiết bị hiện đại đủ khả năng giảng dạy AI. Ảnh: Quách Mến

Tiếp sức giáo viên xây dựng năng lực số

Bà Mai Thị Minh Thanh - Phó Hiệu trưởng Trường THPT Trưng Vương, cho biết, nhà trường đã tổ chức các buổi tập huấn, hướng dẫn giáo viên ứng dụng AI trong dạy học. “Một số thầy cô lớn tuổi ban đầu khá bối rối khi tiếp cận công nghệ mới. Tuy nhiên, qua thời gian tìm hiểu, thực hành và được hỗ trợ, thầy cô dần tự tin hơn”, bà Thanh thông tin và nhấn mạnh, trường cũng thành lập các nhóm công nghệ thông tin và nhóm chuyển đổi số, với nòng cốt là giáo viên trẻ, nhanh nhạy, để hỗ trợ đồng nghiệp.

Mặc dù nằm ở địa bàn vùng sâu, vùng xa của tỉnh Cà Mau, Trường THPT Võ Văn Kiệt (xã Phước Long) đã chuẩn bị sẵn sàng đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số. Giáo viên tham gia nhiều lớp tập huấn về công nghệ AI, trong đó có khoảng 40 người được cấp giấy chứng nhận có thể ứng dụng AI trong giảng dạy. Cơ sở vật chất được đầu tư hoàn chỉnh, có phòng học STEM theo tiêu chuẩn quốc tế, cơ bản đáp ứng được việc ứng dụng AI trong dạy và học.

Ông Trần Quang Điện – Hiệu trưởng Trường THPT Võ Văn Kiệt chia sẻ: “Ở các tiết học có ứng dụng AI, giáo viên đều tạo hiệu ứng học tập cao, học sinh rất hào hứng. Các em đã biết sử dụng AI để nâng cao khả năng học tập. Để tránh việc dùng AI tràn lan, không đúng mục đích, đầu năm học, nhà trường mời chuyên gia phổ biến kiến thức sử dụng AI cho giáo viên và học sinh, trong đó chú trọng việc bảo vệ dữ liệu cá nhân và tôn trọng bản quyền”.

Thầy Nguyễn Hữu Chính - Trường THPT Giá Rai (Giá Rai, Cà Mau), cho rằng, dù việc ứng dụng AI vào dạy và học đã phổ biến, nhưng hiện chủ yếu là tự tìm hiểu, nghiên cứu, chưa có hướng dẫn khung từ cơ quan chức năng. Nếu có khung hướng dẫn, kết hợp với chương trình dạy, tài liệu và sự dẫn dắt, định hướng của giáo viên, việc sử dụng AI trong nhà trường sẽ đạt hiệu quả như mong muốn, tạo đòn bẩy nâng cao tri thức, thúc đẩy sáng tạo và góp phần đào tạo thế hệ công dân số bản lĩnh.

Trường THPT Giá Rai đã phối hợp với các trường đại học có thế mạnh về công nghệ tại TPHCM để tập huấn, hướng dẫn ứng dụng khoa học kỹ thuật và trí tuệ nhân tạo cho giáo viên và học sinh.

“Giáo viên được khuyến khích sử dụng AI trong giảng dạy nhưng không lạm dụng. Chẳng hạn, đối với các môn tự nhiên, khi gặp bài toán khó, học sinh có thể sử dụng AI để tham khảo, nhưng sau đó giáo viên phải cho những bài toán tương tự yêu cầu giải trực tiếp trên lớp. Việc này giúp học sinh chủ động nắm phương pháp học, không lệ thuộc vào AI”, ông Võ Nhật Minh Tâm - Hiệu trưởng Trường THPT Giá Rai cho biết.

Tuy nhiên, tại các trường vùng cao, đặc biệt khó khăn, việc đưa AI vào dạy học vẫn đối mặt nhiều rào cản, đòi hỏi giải pháp phù hợp và bền vững. Ông Vũ Quang Thiều – Hiệu trưởng Trường PTDTBT Tiểu học Sin Suối Hồ (Sin Suối Hồ, Lai Châu) thông tin, khó khăn lớn nhất của giáo viên khi tiếp cận AI không chỉ là thiếu phần mềm hay thiết bị, mà là thiếu kỹ năng số nền tảng để hiểu và sử dụng AI đúng cách.

Theo ông Thiều, việc bồi dưỡng kỹ năng số và AI cho giáo viên cần thiết kế theo hướng “vừa đủ – thực hành được”. Không cần đào tạo giáo viên trở thành chuyên gia công nghệ, mà tập trung hướng dẫn sử dụng một số công cụ AI thiết thực, gắn trực tiếp với bài dạy, môn học và công việc hằng ngày. Quá trình học nên diễn ra thông qua trải nghiệm và chia sẻ kinh nghiệm giữa đồng nghiệp, tránh nặng lý thuyết, hình thức.

Nhóm PV