Tranh cãi về quyền đánh thuế của ông Trump 'hâm nóng' Tòa án Tối cao Mỹ

Một tàu chở hàng chứa đầy các container vận chuyển được nhìn thấy tại cảng Oakland, California, Mỹ ngày 4/8. Ảnh: Reuters.

Tòa án Tối cao Mỹ ngày 5/11 đã mở phiên điều trần nhằm xem xét tính hợp pháp của các mức thuế quan quy mô lớn do Tổng thống Donald Trump áp đặt – một vụ kiện có tác động sâu rộng tới kinh tế toàn cầu, đồng thời được xem là phép thử quan trọng đối với phạm vi quyền lực của ông và mức độ sẵn sàng của các thẩm phán trong việc cho phép ông mở rộng giới hạn thẩm quyền.

Vụ việc bắt nguồn từ các kháng cáo do chính quyền Trump đệ trình sau khi tòa án cấp dưới phán quyết rằng việc ông viện dẫn Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế năm 1977 (IEEPA) – một đạo luật được thiết kế cho các tình huống khẩn cấp quốc gia – để áp thuế nhập khẩu đã vượt quá quyền hạn của Tổng thống. Thách thức pháp lý này xuất phát từ các vụ kiện do các doanh nghiệp bị ảnh hưởng trực tiếp từ chính sách của ông Trump và 12 bang – phần lớn do đảng Dân chủ lãnh đạo – khởi xướng.

Ông Trump hiện đang gây sức ép mạnh mẽ lên Tòa án Tối cao, nơi phe bảo thủ nắm đa số 6–3, nhằm bảo vệ các mức thuế mà ông xem là công cụ chủ chốt trong chính sách kinh tế và đối ngoại của mình. Các mức thuế này được ước tính có thể mang lại cho Mỹ hàng nghìn tỷ USD trong thập niên tới.

Tại phiên tranh luận, Luật sư D. John Sauer, đại diện cho chính quyền Trump, mở đầu phần biện hộ bằng cách bảo vệ cơ sở pháp lý mà Tổng thống đã sử dụng để ban hành các biện pháp thuế quan.

Ông Sauer khẳng định những mức thuế này đã giúp ông Trump củng cố vị thế đàm phán thương mại với các đối tác nước ngoài, đồng thời cảnh báo rằng việc hủy bỏ chúng “sẽ khiến Mỹ đối mặt với các đòn trả đũa thương mại khốc liệt từ những quốc gia cứng rắn hơn, đẩy đất nước từ vị thế cường thịnh tới suy yếu, với những hệ quả nghiêm trọng cho nền kinh tế và an ninh quốc gia”.

Ông Trump viện dẫn Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế năm 1977 (IEEPA) để áp thuế lên gần như toàn bộ các đối tác thương mại của Mỹ. Theo quy định, đạo luật này trao cho Tổng thống quyền điều tiết hoạt động thương mại khi quốc gia rơi vào tình trạng khẩn cấp.

Tuy nhiên, lập luận này đã vấp phải nhiều chất vấn từ các thẩm phán. Thẩm phán Amy Coney Barrett yêu cầu ông Sauer làm rõ cơ sở pháp lý cho việc diễn giải như vậy, đặt câu hỏi: “Ông có thể chỉ ra bất kỳ điều khoản nào khác trong bộ luật, hoặc tiền lệ nào trong lịch sử, mà cụm từ ‘điều chỉnh hoạt động nhập khẩu’ từng được dùng để trao quyền áp thuế hay không?”.

Trong khi đó, Thẩm phán Elena Kagan tập trung vào lập luận rằng các mức thuế của ông Trump được bảo đảm bởi “quyền hạn vốn có” của Tổng thống theo Hiến pháp. Bà cho rằng quyền áp thuế và điều tiết thương mại đối ngoại “từ trước đến nay vốn được xem là những thẩm quyền mang tính bản chất của Quốc hội, chứ không phải của Tổng thống”.

Ông Sauer cũng lập luận rằng hành động của Tổng thống không vi phạm học thuyết “vấn đề lớn” (major questions doctrine) – nguyên tắc yêu cầu các quyết định hành pháp có tầm ảnh hưởng sâu rộng tới kinh tế và chính trị phải được Quốc hội ủy quyền rõ ràng. Tòa án Tối cao từng viện dẫn học thuyết này để bác bỏ một số chính sách chủ chốt của người tiền nhiệm Joe Biden.

Tuy nhiên, tòa cấp dưới trước đó đã phán quyết chống lại ông Trump, cho rằng việc áp thuế quan theo cách này là không phù hợp với học thuyết nói trên.

Mở rộng ranh giới quyền lực hành pháp

Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu về thuế quan tại Vườn Hồng ở Nhà Trắng ngày 2/4. Ảnh: Reuters.

Thẩm phán Sonia Sotomayor, trong phần chất vấn, bày tỏ nghi ngờ liệu các mức thuế của ông Trump có thể được xem là hợp pháp theo học thuyết “vấn đề lớn” hay không, đồng thời lưu ý rằng Quốc hội, khi ban hành IEEPA, “không hề sử dụng từ ‘thuế quan’ trong toàn bộ văn bản luật”.

Ông Trump là Tổng thống đầu tiên sử dụng IEEPA theo cách này – một trong nhiều ví dụ cho thấy ông sẵn sàng đẩy giới hạn quyền lực hành pháp tới mức chưa từng có, kể từ khi trở lại Nhà Trắng.

Hiến pháp Mỹ quy định quyền ban hành thuế quan thuộc về Quốc hội, chứ không phải Tổng thống. Tuy nhiên, Bộ Tư pháp cho rằng chính IEEPA đã trao cho Tổng thống thẩm quyền này, lập luận rằng đạo luật cho phép ông “điều tiết hoạt động nhập khẩu” nhằm ứng phó với các tình huống khẩn cấp quốc gia.

Thẩm phán Ketanji Brown Jackson tỏ rõ hoài nghi với lập luận này, cho rằng IEEPA ra đời nhằm giới hạn, chứ không phải mở rộng quyền lực của Tổng thống.

“Rõ ràng là Quốc hội đã tìm cách giới hạn quyền khẩn cấp của Tổng thống”, Thẩm phán Ketanji Brown Jackson nhận định.

Theo dữ liệu mới nhất từ Cơ quan Hải quan và Bảo vệ Biên giới Mỹ (CBP), các mức thuế quan được áp dụng dựa trên IEEPA đã mang lại khoảng 89 tỷ USD cho Mỹ trong giai đoạn từ ngày 4/2 đến 23/9.

Trong một bài đăng trên mạng xã hội hôm Chủ nhật tuần trước, ông Trump cảnh báo rằng nếu Tòa án Tối cao tuyên bố các mức thuế này là bất hợp pháp, “chúng ta sẽ mất đi khả năng tự vệ, và điều đó có thể dẫn đến sự sụp đổ của cả quốc gia”.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết, nếu Tòa án Tối cao ra phán quyết bất lợi cho ông Trump, các mức thuế quan này nhiều khả năng vẫn sẽ được duy trì khi chính quyền chuyển sang những cơ sở pháp lý khác. Ông cũng nhấn mạnh rằng một số mức thuế do ông Trump áp dụng dựa trên các đạo luật riêng biệt sẽ không bị ảnh hưởng bởi vụ kiện hiện nay.

Trong năm nay, Tòa án Tối cao đã nhiều lần ra quyết định khẩn cấp có lợi cho ông Trump, cho phép một số chính sách gây tranh cãi của ông – vốn bị tòa cấp dưới đình chỉ vì tính hợp pháp – được tạm thời thực thi. Động thái này khiến giới quan sát lo ngại rằng cơ quan tư pháp cao nhất nước Mỹ đang tỏ ra do dự trong việc thực hiện vai trò kiểm soát và cân bằng quyền lực hành pháp.

Cuộc chiến thương mại toàn cầu

Kể từ khi trở lại Nhà Trắng hồi tháng 1, ông Trump đã khơi mào một cuộc chiến thương mại toàn cầu, khiến các đối tác xa lánh, làm gia tăng biến động trên thị trường tài chính và thổi bùng làn sóng bất ổn trong nền kinh tế thế giới.

Ông viện dẫn IEEPA để áp thuế đối với hàng hóa nhập khẩu từ nhiều quốc gia, cho rằng Mỹ đang đối mặt với một “tình trạng khẩn cấp quốc gia” liên quan đến thâm hụt thương mại.

Hồi tháng 2, ông tiếp tục sử dụng đạo luật này như một công cụ gây sức ép kinh tế với Trung Quốc, Canada và Mexico nhằm buộc các quốc gia này hành động quyết liệt hơn trong việc ngăn chặn dòng chảy của fentanyl – loại thuốc giảm đau gây nghiện cao – cùng các loại ma túy bất hợp pháp khác vào Mỹ.

“Một mối đe dọa bất thường và nghiêm trọng”

IEEPA cho phép Tổng thống thực thi các biện pháp ứng phó trước “một mối đe dọa bất thường và nghiêm trọng” trong tình huống khẩn cấp quốc gia.

Tuy nhiên, trong thực tiễn, đạo luật này vốn được sử dụng chủ yếu để áp đặt các biện pháp trừng phạt hoặc phong tỏa tài sản của các đối thủ, chứ không phải để ban hành các mức thuế quan thương mại. Khi thông qua IEEPA, Quốc hội Mỹ thậm chí còn bổ sung thêm những điều khoản nhằm giới hạn quyền lực của Tổng thống so với các đạo luật trước đó.

Hiện Tòa án Tối cao đang xem xét hai phán quyết bất lợi đối với ông Trump. Tòa phúc thẩm liên bang khu vực Washington trước đó đã đứng về phía bên nguyên – bao gồm 5 doanh nghiệp nhỏ chuyên nhập khẩu hàng hóa, cùng các bang Arizona, Colorado, Connecticut, Delaware, Illinois, Maine, Minnesota, Nevada, New Mexico, New York, Oregon và Vermont.

Một thẩm phán liên bang khác tại Washington cũng đã đưa ra phán quyết tương tự, ủng hộ lập luận của Learning Resources – một công ty đồ chơi.

Thông thường, Tòa án Tối cao phải mất nhiều tháng để đưa ra quyết định sau khi kết thúc phần tranh luận. Tuy nhiên, trong vụ việc này, chính quyền của ông Trump đã yêu cầu tòa hành động nhanh chóng.

Theo Reuters

Nhật Anh