Tranh cãi xung quanh hành lang ngũ cốc Ukraine

Hôm 15/2, Ukraine đã kêu gọi Liên hợp quốc và Thổ Nhĩ Kỳ yêu cầu Nga ngừng ngay lập tức việc cản trở các chuyến hàng ngũ cốc cung cấp cho hàng triệu người của Ukraine và không sử dụng lương thực làm vũ khí, theo Reuters. Nga trước đây đã phủ nhận các cáo buộc này, nói rằng họ đang đáp ứng tất cả các nghĩa vụ của mình theo thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc. 2 quan chức hàng đầu Ukraine cho biết trong một tuyên bố chung rằng: “Ukraine quan ngại sâu sắc về các hành động phá hoại của Nga”, dẫn đến việc hành lang ngũ cốc bị trì hoãn và “cản trở Sáng kiến ngũ cốc Biển Đen nói chung”.

Bộ trưởng Ngoại giao Ukraine Dmytro Kuleba và Phó Thủ tướng Oleksandr Kubrakov cho rằng Nga cố tình làm chậm quá trình kiểm tra, yêu cầu cung cấp tài liệu không theo quy định và tìm kiếm những lý do vô căn cứ để dừng việc kiểm tra. Các bộ trưởng Ukraine cho biết: “Chính sách phá hoại như vậy của Nga đã dẫn đến sự sụt giảm có hệ thống doanh thu vận chuyển hàng hóa trong Sáng kiến ngũ cốc”, đồng thời lưu ý rằng thế giới đã không nhận được 10 triệu tấn lương thực của Ukraine trong 3 tháng qua.

Tàu Despina V chở ngũ cốc Ukraine trên Biển Đen, ngày 2/11/2022.

Tuy nhiên, hôm 13/2, Nga cho biết việc gia hạn thỏa thuận ngũ cốc ở Biển Đen là “không phù hợp” trừ khi các biện pháp trừng phạt ảnh hưởng đến xuất khẩu nông sản của Nga được dỡ bỏ và các vấn đề khác được giải quyết.

Ngày 17/11/2022, thỏa thuận khai thông xuất khẩu ngũ cốc từ các cảng phía Nam Biển Đen của Ukraine đã được gia hạn thêm 120 ngày. Theo những nguồn tin ẩn danh và quen thuộc với vấn đề này, thỏa thuận cần được gia hạn muộn nhất vào ngày 20/3/2023, nhằm tiếp tục hoạt động xuất khẩu.

Thỏa thuận được ký kết vào tháng 7 năm trước, nhằm mục đích tạo ra một hành lang hàng hải an toàn, được thiết kế với mục đích xoa dịu tình trạng thiếu lương thực toàn cầu, thông qua việc tạo điều kiện khởi động lại hoạt động xuất khẩu từ 3 cảng ở Ukraine - nhà sản xuất ngũ cốc và hạt có dầu lớn.

Đã có khoảng 21,1 triệu tấn nông sản được vận chuyển qua hành lang, trong đó có 10 triệu tấn ngô. Các lô hàng lúa mì đạt 6 triệu tấn, chiếm 28% tổng số nông sản xuất khẩu. Các mặt hàng khác được vận chuyển bao gồm hạt cải dầu, dầu hướng dương, bột hướng dương và lúa mạch.

Thỏa thuận có thể thay đổi như thế nào?

Nga đang tìm cách dỡ bỏ những biện pháp trừng phạt nhắm vào hoạt động xuất khẩu nông sản của mình, để đổi lấy việc tiếp tục ủng hộ thỏa thuận. Trên thực tế, xuất khẩu nông sản không rơi vào tầm ngắm trực tiếp của lệnh trừng phạt. Nhưng, theo Nga, các lệnh trừng phạt gây cản trở đến công việc thanh toán, xử lý hậu cần và cung cấp bảo hiểm cho tàu xuất khẩu ngũ cốc và phân bón của họ.

Nhiều người cho rằng, Nga muốn phương Tây nới lỏng những hạn chế áp đặt lên ngân hàng cho vay nông nghiệp nhà nước Rosselkhozbank, nhằm tạo thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu của Nga.

Ukraine đã không công khai về bất kỳ thay đổi nào mà họ muốn đạt được, nhưng trong thời gian thương thảo vào tháng 11/2022, quốc gia này đã không tìm được cách mở rộng phạm vi thỏa thuận, cho phép áp dụng tại nhiều cảng hơn. 3 cảng được đề cập đến trong thỏa thuận - Odessa, Chornomorsk và Pivdennyi, có khả năng vận chuyển tổng cộng 3 triệu tấn nông sản mỗi tháng.

Được biết, Ukraine muốn thỏa thuận phải được áp dụng cho cả những cảng của vùng Mykolaiv phía Nam. Trước khi xảy ra cuộc chiến Nga - Ukraine, khu vực này chiếm 35% tổng sản lượng xuất khẩu của Ukraine. Theo dữ liệu vận chuyển năm 2021, Mykolaiv từng là kho cảng ngũ cốc lớn thứ 2 của Ukraine. Do đó, nếu bổ sung thêm cảng này, Ukraine sẽ xuất khẩu được nhiều ngũ cốc và hạt có dầu hơn. Ukraine đã đơn phương tìm cách gia hạn thỏa thuận và tạo một chế độ rà soát hợp lý. Họ muốn hợp đồng kéo dài thêm 1 năm.

Khí cầu quân sự Nga sử dụng trên chiến trường Ukraine.

Nỗ lực xoa dịu khủng hoảng lương thực

Cắt giảm xuất khẩu từ Ukraine đã có tác động lên cuộc khủng hoảng giá lương thực toàn cầu. Những yếu tố khác bao gồm đại dịch COVID-19, cú sốc về khí hậu và tác động của nó lên hoạt động sản xuất nông nghiệp, tiêu biểu là hạn hán ở Argentina và Mỹ. Hành lang đã giúp phục hồi một phần kim ngạch xuất khẩu lương thực của Ukraine, nhưng con số vẫn nằm dưới mức được ghi nhận trước cuộc chiến và sẽ không phục hồi trở lại trong tương lai gần.

Mặt khác, hoạt động vận chuyển ngũ cốc đến và đi từ các cảng phát sinh nhiều thách thức và chi phí tốn kém. Chưa kể, vào năm trước, giá thành sản phẩm trong nước quá thấp, gây thua lỗ. Vì vậy, nông dân Ukraine đã hạn chế trồng trọt các loại nông sản như lúa mì.

Khi cuộc chiến Nga - Ukraine nổ ra, giá lúa mì trên sàn giao dịch thương mại Chicago đã tăng mạnh. Hiện nay, nhờ xuất khẩu được hàng triệu tấn lúa mì qua hành lang ngũ cốc, giá thành đã giảm. Các yếu tố giúp giảm giá khác còn bao gồm, Nga bội thu vụ mùa năm 2022, triển vọng kinh tế toàn cầu ảm đạm, đồng USD mạnh lên.

Ở nhiều nước đang phát triển, mặc dù giá lúa mì theo hợp đồng tương lai đã giảm trên sàn giao dịch Chicago, lương thực có nguồn gốc từ lúa mì, chẳng hạn như bánh mì và mì, vẫn có giá cao hơn nhiều so với lúc trước chiến tranh. Nguyên nhân nằm ở việc đồng nội tệ suy yếu, còn giá năng lượng thì tăng cao kéo chi phí đóng gói và vận chuyển tăng theo.

Tình hình chiến sự Ukraine

Liên quanh đến tình hình chiến sự, khoảng 1 tuần nữa là tròn 1 năm Nga mở cuộc chiến tại Ukraine, 24/2/2022, các cuộc oanh kích vẫn không ngừng ở Kherson, miền Nam Ukraine. Kể từ khi bị lực lượng Ukraine đẩy lùi cách nay 3 tháng, quân Nga tiếp tục gây áp lực ở phía bên kia sông Dniepr, phân cách lực lượng hai bên. Tờ Financial Times, trích thông tin tình báo được các nước thành viên NATO chia sẻ, cho biết Nga đang tập trung nhiều chiến đấu cơ gần biên giới Ukraine để sẵn sàng hỗ trợ các chiến dịch trên bộ hiện đang bị trì trệ.

Mộc Thạch (Tổng hợp)