Tranh Kim Hoàng: Hồi sinh từ ký ức

Triển lãm tranh Kim Hoàng tại Hội báo Toàn quốc 2018. Ảnh: V.H

Tranh Kim Hoàng là tên gọi của một dòng tranh dân gian xuất hiện vào cuối thế kỷ 18 tại làng Kim Hoàng, xã Vân Canh, huyện Hoài Đức, Hà Nội. Khi mới bắt đầu hình thành, tranh dân gian Kim Hoàng nhanh chóng trở thành một sản phẩm ưa chuộng phục vụ nhu cầu chơi tranh tết của người dân.

Đến khoảng nửa đầu thế kỷ 19, sau một trận lũ lớn, khi cả làng Kim Hoàng bị ngập, nhiều ván in tranh vì thế mà bị lũ cuốn đi, dòng tranh dân gian này dần dần bước vào giai đoạn thất truyền.

Gặp gỡ và chia sẻ với anh Đào Đình Trung, nghệ nhân làm tranh Kim Hoàng cho hay “Làng nghề truyền thống Kim Hoàng đã bị thất truyền vì sau năm 1945 thì không ai còn làm tranh dân gian này nữa. Cho đến khi tôi lớn lên, biết được làng mình trước kia có nghề làm tranh này, tôi mới tìm hiểu cách làm và ấp ủ hy vọng phục chế lại dòng tranh Kim Hoàng này”.

Mộc bản tranh Kim Hoàng được phục chế. Ảnh: V.H

Đã gắn bó với nghề phục chế lại dòng tranh truyền thống đã từng một thời huy hoàng trong quá khứ, anh Trung vẫn luôn tìm kiếm các bản khắc và khai thác các hình vẽ còn lưu lại trong sách cổ để làm sống lại dòng tranh dân gian gắn với nét đẹp văn hóa truyền thống từ thời cha ông để lại.

Tranh Kim Hoàng có khá nhiều điểm tương đồng với dòng tranh dân gian Đông Hồ ở vùng Kinh Bắc. Tuy vậy, nó cũng có những đặc điểm thú vị riêng.

Tô tranh sau khi dập mộc bản. Ảnh: V.H

Anh Trung cho biết, tranh Kim Hoàng đòi hỏi nhiều nét thanh mảnh và vô cùng tỉ mỉ. Chất liệu làm nên tranh Kim Hoàng không phải là giấy điệp như tranh Đông Hồ hay giấy gió của tranh Hàng Trống mà là chất liệu giấy đỏ, giấy hồng điều hoặc giấy vàng tàu. Vì thế mà tranh Kim Hoàng còn gọi là tranh đỏ.

Nếu như trong tranh Đông Hồ, mỗi bức tranh có rất nhiều bản khắc gỗ, mỗi bản khắc lại tương ứng với một màu và một lượt in thì đối với tranh Kim Hoàng, các nghệ nhân chỉ dùng một bản khắc để in nét đen lên giấy rồi từ đó mà tự do chấm phá màu sắc lên bức tranh theo cảm xúc và ngẫu hứng cá nhân của mình. Bởi vậy mà mỗi bức tranh là một phong thái riêng chứa đựng sự phóng khoáng và nét tài hoa riêng của mỗi nghệ nhân mặc dù chúng cùng in ra từ một bản khắc.

Tranh gà Kim Hoàng. Ảnh: V.H

Tranh Kim Hoàng sẽ được in ngửa thay vì in úp như Đông Hồ, điều này giúp cho người làm tranh tiết kiệm được thời gian do cách lấy màu và căn đường nét nhanh hơn mà vẫn đảm bảo độ chính xác tuyệt đối.

Đó là những điểm được ưa chuộng nhất ở dòng tranh Kim Hoàng này.

Đề tài trong tranh Kim Hoàng được lấy từ chính cuộc sống mộc mạc, giản dị và vô cùng gần gũi, quen thuộc với mỗi người dân quê vùng đồng bằng Bắc bộ. Hình ảnh thân thuộc dễ đi vào lòng người như con trâu, con lợn, con gà, hình ảnh làng quê, cảnh ngày xuân, chợ tết…

Tranh lợn Kim Hoàng. Ảnh: V.H

Đặc sắc nhất là hình ảnh cặp gà trống, được coi là “thần kê” của tranh Kim Hoàng. Người xưa quan niệm treo tranh “thần kê” trong ngôi nhà vào dịp đầu năm sẽ giúp gia chủ xua đuổi yêu ma tà khí, đem lại sự bình an. Ngoài ra, bức tranh con lợn cũng được những người thưởng tranh yêu thích, hàm ý cầu cho gia đình một năm hạnh phúc, ấm no.

Đấu vật. Tranh Kim Hoàng. Ảnh: V.H.

Bên cạnh đó, trên những bức tranh không chỉ có hình ảnh mà còn có những câu thơ chữ Hán được viết theo lối chữ thảo lên trên góc trái bức tranh. Cả bài thơ và hình vẽ trên bức tranh đều toát lên sự hài hòa và liên kết theo một chỉnh thể nhất định. Để có được một bức tranh dân gian Kim Hoàng, đòi hỏi người nghệ nhân không chỉ thông hiểu chữ Hán mà còn phải có tâm, có tầm để thể hiện được nét tài hoa lên từng đường nét và màu sắc, tạo sự khác biệt cho dòng tranh Kim Hoàng.

Hứng dừa. Tranh Kim Hoàng. Ảnh: V.H.

Để phục chế lại dòng tranh Kim Hoàng và làm sống lại một làng nghề truyền thống đã thất truyền hàng thế kỷ quả thực là một điều không hề đơn giản. Nó đòi hỏi những người nghệ nhân phải nỗ lực, đam mê và yêu tranh dân gian Kim Hoàng như một phần của cuộc sống. Hy vọng trong thời gian tới, sẽ có nhiều hơn những bức tranh Kim Hoàng được phục chế lại, để từ đó, lan tỏa rộng rãi đến những người yêu tranh khắp mọi miền đất nước, góp phần lữu giữ lại một nền văn hóa truyền thống tốt đẹp.

Thanh Ngọc - Hoàng Lan