Tránh lạm dụng yêu cầu nộp phiếu lý lịch tư pháp

Sáng 5-9, phiên họp 49 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận, cho ý kiến về dự thảo luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Lý lịch tư pháp.

Cần sửa đổi để phù hợp thẩm quyền

Bà Lê Thị Nga, Phó Chủ nhiệm thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội, cho rằng luật này có liên quan nhiều đến BLHS, BLTTHS, Luật Thi hành án hình sự và Luật Tư pháp người chưa thành niên. Bà Nga đề nghị rà soát lại để đảm bảo tính thống nhất của luật này với các luật liên quan.

“Chúng tôi đồng ý với quy định của dự thảo luật về cấp phiếu lý lịch điện tử để đảm bảo giảm thủ tục và tiện lợi cho người dân” - bà Nga nói và cũng đồng tình vẫn tiếp tục giữ hai loại phiếu lý lịch tư pháp số 1 và số 2.

Bà Nguyễn Thị Thanh, Phó Chủ tịch Quốc hội, dẫn báo cáo thẩm tra và đề nghị cần rà soát tình trạng lạm dụng yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 vì đó là một hạn chế nổi bật trong thực tiễn 15 năm qua thực hiện luật này.

Để khắc phục tình trạng này, theo bà Thanh, dự thảo luật đã sửa đổi theo hướng quy định các cơ quan tổ chức chỉ có yêu cầu cấp thông tin lý lịch tư pháp, không được yêu cầu cấp phiếu lý lịch tư pháp như luật hiện hành nữa.

Bà Nguyễn Thị Thanh, Phó Chủ tịch Quốc hội. Ảnh: QH

“Nếu các cơ quan tổ chức không thực hiện quyền yêu cầu cấp thông tin mà lại chuyển hóa thành yêu cầu cá nhân đương sự phải nộp phiếu lý lịch tư pháp để bổ sung hồ sơ giải quyết thủ tục hành chính thì tình trạng lạm dụng phiếu này vẫn có thể xảy ra” - Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý.

Bà Thanh cũng đề nghị quy định rõ ràng hơn về việc "các cơ quan tổ chức không yêu cầu cá nhân phải nộp phiếu lý lịch tư pháp, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác".

Phải bảo vệ được bí mật cá nhân

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đề nghị thiết kế quy định nhằm ngăn ngừa khả năng lạm dụng yêu cầu người dân phải nộp phiếu lý lịch tư pháp. Vì nếu các cơ quan tổ chức đã yêu cầu thì người dân đang tham gia vào quá trình quan hệ hành chính khó có thể từ chối yêu cầu này.

"Phiếu lý lịch tư pháp rất cần thiết đối với những hội được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ như Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Hội Nhà báo Việt Nam, Liên hiệp Các tổ chức hữu nghị... Chúng tôi cho rằng những tổ chức này cũng rất cần thông tin về lý lịch tư pháp cho công tác nhân sự có liên quan” - bà Thanh nói.

Nếu bỏ quyền yêu cầu thông tin về lý lịch tư pháp của các đoàn thể này, bà Thanh cảm thấy “hơi băn khoăn” nhất là trong bối cảnh chuẩn bị bầu cử.

Nêu ý kiến về phiếu lý lịch tư pháp điện tử có giá trị pháp lý như phiếu bản giấy, bà Thanh nói điều này rất có lợi cho dân. Bà đề nghị Bộ Công an cũng nghiên cứu ý kiến thẩm tra của thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp về việc cần bổ sung quy định rõ việc cấp bản giấy hay bản điện tử là theo yêu cầu của người dân.

Theo Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh, cần tránh lạm dụng Phiếu lý lịch tư pháp số 2, đặc biệt là với những người đã được xóa án tích. Ảnh: QH

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh cho rằng sửa luật lần này là một bước quan trọng để hiện đại hóa, minh bạch hóa và thực hiện cải cách thủ tục hành chính trong cấp phiếu lý lịch tư pháp, góp phần thực hiện chính phủ số, xã hội số và bãi bỏ nhiều giấy tờ theo tinh thần đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính.

Theo ông, việc sử dụng Phiếu lý lịch tư pháp số 2 cần phải cân nhắc hết sức thận trọng để tránh lạm dụng và có thể ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đặc biệt là những người đã được xóa án tích. Ông đề nghị rà soát tổng thể để “bảo đảm các nguyên tắc về bảo vệ bí mật cá nhân, tính hợp pháp, khả thi và tính đồng bộ với hệ thống pháp luật”.

Xây dựng cơ sở dữ liệu ngành tòa án theo hướng hiện đại hóa

Giải trình các ý kiến, Thứ trưởng Bộ Công an Nguyễn Văn Long cho hay: Từ ngày 1-5-2026, theo yêu cầu của Bộ Chính trị, thì Bộ Công an đang xây dựng một nền tảng điều hành kết nối các cơ quan của Đảng, các cơ quan của Chính phủ, các cơ quan hội và Mặt trận Tổ quốc theo nguyên tắc đúng, đủ, sạch, sống, thống nhất dùng chung suốt từ trung ương đến địa phương.

“Các cơ quan của Đảng, Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc, các hội hoàn toàn có thể sử dụng cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, cơ sở dữ liệu quốc gia về lý lịch tư pháp để phục vụ việc công việc của mình. Những cơ quan này sau này không phải cần cấp bản giấy nữa” - Thứ trưởng Long cho hay.

Thứ trưởng Bộ Công an Nguyễn Văn Long giải trình các ý kiến. Ảnh: QH

Về việc cập nhật lý lịch tư pháp theo thời gian thực của việc xóa án tích, Thứ trường Long giải thích: “Xây dựng cơ sở dữ liệu về bản án và quyết định của tòa án liên quan vô cùng quan trọng đến việc cấp lý lịch tư pháp và quyền của công dân đặc biệt là các bản án và quyết định về ly hôn.

Gần như tất cả các hoạt động về mua bán, cho tặng, thừa kế tài sản đều liên quan đến các bản án và quyết định của tòa án liên quan đến tình trạng hôn nhân. Nên chúng tôi đang rất trăn trở việc này. Chúng tôi cũng đang phối hợp và giúp cho ngành tòa án để triển khai được nền tảng dùng chung và cơ sở dữ liệu về vấn đề này”.

Theo ông Long, khi làm được như vậy thì tất cả những thông tin liên quan đến bản án, quyết định của tòa án đều được cập nhật theo thời gian thực. Tuy nhiên sẽ có rất nhiều triệu bản án và quyết định của tòa án mang tính lịch sử thì “rất khó làm sạch” vì mỗi thời kỳ lại có quy định về kiến trúc khung dữ liệu khác nhau.

“Việc làm sạch hiện nay chúng tôi cũng phối hợp với Bộ Tư pháp và ngành tòa án để triển khai một kế hoạch cao điểm nhưng đến hiện nay thì kết quả chưa được nhiều vì liên quan đến khung kiến trúc và tư duy của chúng ta ở thời kỳ lịch sử” - Thứ trưởng Long báo cáo.
Ông cũng nói Bộ Công an sẽ cố gắng thực hiện theo hướng hiện đại hóa và ứng dụng công nghệ thông tin vào nội dung này.

CHÂN LUẬN