Tranh luận về giảm thời gian chờ rút bảo hiểm xã hội một lần xuống còn 3 tháng

Hạn chế “bán non” sổ bảo hiểm xã hội

Trong dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi, Bộ LĐ-TB&XH đưa ra 2 phương án về bảo hiểm xã hội một lần của người lao động: Phương án 1, giữ nguyên như quy định hiện hành của Luật Bảo hiểm xã hội 2014 và Nghị quyết số 93/2015/QH13 của Quốc hội. Phương án 2, sau 12 tháng không thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, không tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và có thời gian đóng bảo hiểm xã hội chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng bảo hiểm xã hội còn lại được bảo lưu để người lao động hưởng chế độ bảo hiểm xã hội khi đủ tuổi nghỉ hưu.

Người lao động làm thủ tục liên quan đến bảo hiểm xã hội

Góp ý vào nội dung này, Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam cho rằng, nên bỏ quy định sau 1 năm mới cho nhận bảo hiểm xã hội một lần, bởi quy định này không phù hợp với mục đích và bản chất của bảo hiểm xã hội một lần. Bảo hiểm xã hội một lần nhằm đáp ứng linh hoạt nhu cầu cấp bách của một bộ phận người lao động mất việc làm, cuộc sống còn gặp nhiều khó khăn, để đảm bảo duy trì cuộc sống. Tình trạng “bán non” sổ bảo hiểm xã hội, “tín dụng đen” trong công nhân lao động vừa qua cũng xuất phát từ quy định sau khi nghỉ việc 1 năm mới được rút bảo hiểm xã hội một lần. Vì vậy, việc giảm điều kiện về thời gian từ một năm xuống mức khoảng 3 tháng là phù hợp.

Trao đổi về vấn đề này, ông Lê Đình Quảng - Phó trưởng Ban Chính sách pháp luật (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) chia sẻ, thời gian qua tình trạng lao động rút bảo hiểm xã hội một lần tăng cao đã đặt ra thách thức rất lớn, ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động kể cả trước mắt và lâu dài, cũng như độ bao phủ bảo hiểm xã hội. Vì vậy, đề xuất của tổ chức công đoàn xuất phát từ thực tiễn nhiều lao động phải nghỉ việc, hầu hết làm việc trong điều kiện có thu nhập thấp, khi mất việc làm thường không có nguồn nào khác để đảm bảo cuộc sống trước mắt, nên buộc phải nhận bảo hiểm xã hội một lần.

Gia tăng số người rút bảo hiểm xã hội một lần

Đề xuất được rút bảo hiểm xã hội một lần sau 3 tháng nghỉ việc của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam nhận được sự đồng tình của nhiều công nhân lao động. Bởi khi người lao động gặp khó khăn, không còn nguồn tiền nào khác mới phải nghĩ đến rút bảo hiểm xã hội một lần. Bày tỏ quan điểm của mình về nội dung này, chị Nguyễn Huyền Trang (Đông Anh, Hà Nội) chia sẻ, công nhân lao động có mức tiền lương thấp, làm không có tích lũy. Khi mất việc, hoặc gặp phải tình huống bất khả kháng như đợt Covid-19 vừa qua, cuộc sống rất khó khăn, bất đắc dĩ lắm mới phải rút bảo hiểm xã hội một lần. Nếu người lao động phải chờ tới 12 tháng mới được rút bảo hiểm xã hội một lần thì lâu quá.

Trái với quan điểm của người lao động, các chuyên gia lại cho rằng việc giảm thời gian chờ rút bảo hiểm xã hội một lần xuống 3 tháng là quá “thoáng” sẽ khiến số người rút bảo hiểm xã hội một lần tăng lên. Điều này sẽ ảnh hưởng rất lớn tới vấn đề an sinh xã hội, tạo gánh nặng cho hệ thống an sinh của cả nước sau này. Liên quan đến vấn đề này, nguyên Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Phạm Minh Huân cho biết, trước đây Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 93/2015/QH13 ngày 22-6-2015 về thực hiện chính sách hưởng bảo hiểm xã hội một lần đối với người lao động. Trong đó, đưa ra quy định trường hợp người lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc sau 1 năm nghỉ việc không tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội mới được xem xét hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Quy định này là để hạn chế rút bảo hiểm xã hội một lần. Để có căn cứ tính toán, cần tổng kết việc thực hiện Nghị quyết, đánh giá lại về số người đã đề nghị và được hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Giải pháp nào giữ chân người lao động?

Phân tích kỹ hơn về nội dung này, ông Lê Đình Quảng cho rằng, với việc giảm xuống còn 3 tháng, cần có thêm các quy định để khuyến khích người lao động ở lại lâu dài trong hệ thống bảo hiểm xã hội với các quyền lợi hấp dẫn, linh hoạt hơn. Cùng với đó, cần tăng cường tuyên truyền cho người lao động thấy được lợi ích của các chính sách bảo hiểm, đặc biệt là chế độ hưu trí; có giải pháp tạo niềm tin cho người lao động tham gia vào hệ thống. Mặt khác, cần nhìn nhận thực tế rằng, nguyên nhân khiến người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần đa phần do đời sống khó khăn, mức thu nhập thấp, do đó, cần cải thiện điều kiện làm việc, thu nhập cho người lao động thì sẽ hạn chế được tình trạng này.

Ở góc độ cơ quan Bảo hiểm xã hội, bà Dương Thị Minh Châu - Trưởng phòng Truyền thông và phát triển đối tượng (Bảo hiểm xã hội Hà Nội) cho rằng, các chính sách bảo hiểm xã hội cần có sự kết nối hiệu quả hơn, bởi ngoài rút bảo hiểm xã hội một lần, còn có chính sách hỗ trợ người lao động mất việc làm, đó là trợ cấp thất nghiệp. Nếu chính sách bảo hiểm thất nghiệp được thực hiện tốt cũng là cách để giảm lượng người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần, không tính đến những trường hợp sau khi đã tham gia và không đủ điều kiện hưởng trợ cấp thất nghiệp thì vẫn có nhu cầu hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Theo thống kê của Bộ LĐ-TB&XH, giai đoạn 2016 - 2021, cả nước có 4.085.317 người lao động đề nghị được hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Như vậy, trung bình mỗi năm có gần 700.000 người hưởng bảo hiểm xã hội một lần, số lượng năm sau luôn cao hơn năm trước với tốc độ tăng trung bình khoảng 11,6%/năm. Trong giai đoạn này, tổng số người tham gia bảo hiểm xã hội tăng mới là 4.256.295, trong đó có 4.058.317 người hưởng bảo hiểm xã hội một lần, tương đương tỷ lệ 1,048 người tham gia mới có 1 người ra khỏi hệ thống bảo hiểm xã hội. Việc này ảnh hưởng rất lớn đến nỗ lực phát triển số người tham gia, mở rộng diện bao phủ và mục tiêu tiến tới bảo hiểm xã hội toàn dân của Đảng và Nhà nước.

Đại diện Vụ Bảo hiểm xã hội cho biết, cơ quan soạn thảo sẽ tiếp thu các ý kiến để hoàn chỉnh dự luật trước khi trình Chính phủ, Quốc hội cho ý kiến. Tuy nhiên, chính sách chung của Nhà nước là hướng đến đảm bảo an sinh về già cho người lao động. Do đó, bao giờ Nhà nước cũng khuyến khích người lao động bảo lưu, tích lũy thời gian đóng để khi về già có lương hưu. Theo lộ trình, dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) sẽ trình Chính phủ vào tháng 6-2023, trình Quốc hội cho ý kiến lần đầu tại kỳ họp tháng 10-2023, bỏ phiếu thông qua tại kỳ họp tháng 5-2024.

Ông Lê Đình Quảng - Phó trưởng Ban Chính sách pháp luật (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam)

Cần tăng cường tuyên truyền cho người lao động thấy được lợi ích của các chính sách bảo hiểm, đặc biệt là chế độ hưu trí; có giải pháp tạo niềm tin cho người lao động tham gia vào hệ thống. Mặt khác, cần nhìn nhận thực tế rằng, nguyên nhân khiến người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần đa phần do đời sống khó khăn, mức thu nhập thấp, do đó, cần cải thiện điều kiện làm việc, thu nhập cho người lao động thì sẽ hạn chế được tình trạng này.