Trật tự thế giới mới: Những ai đang thua thiệt trong cuộc đua trợ cấp và bảo hộ thương mại?

Công trường xây dựng nhà máy sản xuất pin Panasonic EV gần DeSoto, Kansas, Mỹ. Ảnh: AP

Theo bình luận của tờ Wall Street Journal ngày 14/8, các nền kinh tế lớn nhất thế giới đang cung cấp các khoản trợ cấp khổng lồ trong cuộc chạy đua khốc liệt để giành lấy các ngành công nghiệp của tương lai. Những người thua cuộc là tất cả các quốc gia không đủ nguồn lực để trợ cấp.

Việc miễn thuế mới dành cho sản xuất pin, thiết bị năng lượng mặt trời và công nghệ xanh khác đang thu hút dòng vốn đổ vào Mỹ. EU cũng đang đưa ra gói hỗ trợ năng lượng xanh của riêng mình. Nhật Bản đã công bố kế hoạch cho vay 150 tỷ USD để tài trợ cho làn sóng đầu tư vào công nghệ xanh. Tất cả các nước này đang nỗ lực để trở nên ít phụ thuộc hơn vào Trung Quốc, quốc gia dẫn đầu trong các lĩnh vực bao gồm pin và khoáng sản để sản xuất chúng.

Thua thiệt về trợ cấp

Hiện tại, có thể thấy rõ các quốc gia nhỏ đang dần bị bỏ lại phía sau. Trong khi đó, nhiều nền kinh tế linh hoạt đang trên đà phát triển trong nhiều thập kỷ tự do thương mại, nhưng lại gặp bất lợi trong kỷ nguyên mới của chính sách công nghiệp cực đoan.

Ví dụ, các quốc gia công nghiệp hóa như Anh và Singapore thiếu quy mô để cạnh tranh với các khối kinh tế lớn nhất trong việc cung cấp trợ cấp. Các thị trường mới nổi như Indonesia, vốn hy vọng sử dụng tài nguyên thiên nhiên của mình để leo lên bậc thang kinh tế, cũng bị đe dọa bởi sự thay đổi này.

Intel, một trong những nhà sản xuất bán dẫn hàng đầu thế giới, đã nhận được khoản trợ cấp 11 tỷ USD từ chính phủ Đức để xây dựng hai nhà máy bán dẫn. Thủ tướng Olaf Scholz gọi đây là khoản đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất trong lịch sử nước Đức. Khoản tài trợ mà Chính phủ Đức đã cam kết nhiều hơn đáng kể so với ngân sách hàng năm của Bộ Thương mại và Công nghiệp Singapore. Phó Thủ tướng Singaopre Lawrence Wong thừa nhận: “Chúng ta không thể trợ cấp cao hơn các nước lớn”.

AMTE Power, một trong số ít các nhà sản xuất pin trong nước của Anh, cho biết họ có thể xem xét lại về kế hoạch đặt một nhà máy trị giá hơn 200 triệu USD được đề xuất ở Scotland do sự khác biệt về trợ cấp được cung cấp ở Mỹ và châu Âu. Arrival, một công ty khởi nghiệp về xe điện, năm ngoái cho biết họ muốn tập trung sản xuất ở Mỹ thay vì Anh, với lý do được giảm thuế.

Mỹ, quốc gia đang cung cấp 369 tỷ USD khuyến khích và tài trợ cho năng lượng sạch như một phần của Đạo luật Giảm lạm phát (IRA), đang nhận được một khoản đầu tư nước ngoài lớn. Nhà sản xuất ô tô Đức BMW vừa động thổ một nhà máy pin mới ở Nam Carolina. Các công ty Hàn Quốc Hyundai và LG đã công bố xây dựng một nhà máy pin trị giá 4,3 tỷ USD ở Georgia. Panasonic của Nhật Bản đang xây dựng một nhà máy ở Kansas.

“Cơn gió ngược” của toàn cầu hóa

Cuộc chạy đua trợ cấp đánh dấu một bước "lùi" về hội nhập kinh tế mà trong nhiều thập kỷ đã phá vỡ các rào cản thương mại và đầu tư giữa các quốc gia.

Toàn cầu hóa đã biến các nền kinh tế từng nghèo như Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc) thành các nền kinh tế phát triển, công nghệ cao, đưa hàng trăm triệu người thoát khỏi đói nghèo. Người tiêu dùng phương Tây có nhiều hàng tiêu dùng giá cả phải chăng và mức sống cao hơn. Tiến bộ công nghệ và ý tưởng quản lý mới cũng tăng cường kết nối, lưu thông tự do hơn giữa các quốc gia, cùng với hàng hóa và nguồn tài chính.

Quang cảnh khu phức hợp chế biến niken do Harita điều hành ở Indonesia. Ảnh: WSJ

Nhưng toàn cầu hóa cũng có cái giá của nó. Các quốc gia thịnh vượng một thời ở như Mỹ và ở Tây Âu đã mất việc làm khi dây chuyền sản xuất chuyển đến châu Á hoặc các quốc gia thuộc Liên Xô cũ. Mối lo ngại về môi trường “mọc lên như nấm” khi nền kinh tế toàn cầu tiêu thụ nhiều tài nguyên thiên nhiên hơn. Một số nền kinh tế phải đối mặt với những đợt bất ổn khi vốn ngoại trồi sụt thất thường.

Các nhà kinh tế cho biết, việc hạn chế quá trình hội nhập toàn cầu - dù là vì lý do an ninh quốc gia, cạnh tranh địa chính trị hay những lo lắng về chuỗi cung ứng - đều đi kèm với những vấn đề riêng của nó. Đặc biệt chịu rủi ro là các nền kinh tế nhỏ hơn, đang phát triển cần tiếp cận thị trường toàn cầu nếu họ muốn kinh doanh theo cách của họ để đạt được sự thịnh vượng hơn.

David Loevinger, cựu quan chức Bộ Tài chính Hoa Kỳ, hiện là Giám đốc điều hành các thị trường mới nổi của công ty quản lý tài sản TCW Group, cho biết: “Toàn thế giới đang trở nên hướng nội hơn và quay lưng lại với thương mại và đầu tư mở. Châu Âu, Mỹ và Trung Quốc đang cạnh tranh trợ cấp và những người thua cuộc trong cuộc cạnh tranh đó là các nền kinh tế nghèo hơn với ít nguồn lực tài chính hơn”.

Việc phương Tây áp dụng chính sách công nghiệp mới có thể đặc biệt "gây đau đớn" cho các quốc gia từng hy vọng khai thác việc áp dụng các công nghệ xanh để thúc đẩy sự phát triển kinh tế của chính họ.

Indonesia có tham vọng biến nguồn tài nguyên niken dồi dào của mình thành một ngành công nghiệp pin hàng đầu thế giới. Nhưng các quy tắc của Mỹ, được đưa ra như một phần của IRA, từ chối trợ cấp cho pin EV có chứa một lượng lớn khoáng chất từ các quốc gia không phải là đối tác thương mại tự do của Mỹ. Indonesia nằm trong số đó.

“Chúng tôi có tất cả các nguồn tài nguyên thiên nhiên. Chúng tôi có nguồn nhân lực. Và chúng tôi là một quốc gia dân chủ. Xin đừng đóng cửa với chúng tôi”, Arsjad Rasjid, người đứng đầu Phòng Thương mại và Công nghiệp Indonesia, phàn nàn.

Giải pháp ứng phó

Chad Bown, một chuyên gia thương mại và cựu Ngân hàng Thế giới, cho biết một giải pháp cho các quốc gia không thể cạnh tranh là thu hút các đối tác thương mại giàu có lại gần hơn và hưởng lợi từ các chính sách công nghiệp giàu có của họ. Chẳng hạn như Canada và Mexico đã thực hiện thông qua thỏa thuận thương mại tự do với Mỹ.

Năm ngoái, Bộ trưởng Đầu tư Bahlil Lahadalia cho biết Indonesia sẽ tìm cách thành lập một cartel giống như OPEC đối với niken, một loại khoáng sản làm pin mà Indonesia chiếm ưu thế trong sản xuất, như một phản ứng đối với chủ nghĩa bảo hộ của các quốc gia sản xuất xe điện. Một tổ chức theo “mô hình OPEC” sẽ điều phối mức sản xuất niken với các nhà xuất khẩu lớn khác để đảm bảo giá cao.

Tuy nhiên, các nhà phân tích nghi ngờ kế hoạch này, một phần vì các nhà sản xuất niken khác không muốn xa lánh các đối tác thương mại hùng mạnh như Mỹ và Trung Quốc. Những ý tưởng tương tự về một tổ chức gồm các nhà sản xuất lithium giống như OPEC đã được các nhà lãnh đạo cánh tả ở Mỹ Latinh đưa ra, nhưng chưa được ban hành.

Công Thuận/Báo Tin tức (Theo wsj.com)