Tri ân một thời từng đi qua và sống hết mình với nghề

Một trong những người thầy của tôi - Nhà báo Hữu Thọ, nguyên Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương – khi đến giảng, nói chuyện với lớp báo 9 ở Trường Tuyên giáo Trung ương (nay là Học viện Báo chí và Tuyên truyền), từng dặn: “Khi nào viết? Viết để làm gì? Viết như thế nào? Viết có lợi hay có hại?”. Những câu hỏi giản dị ấy, suốt đời làm nghề, tôi chưa từng dám lơi tay hay buông nhẹ.

“Khi nào viết? Viết để làm gì? Viết như thế nào? Viết có lợi hay có hại?”. Những câu hỏi giản dị ấy, suốt đời làm nghề, tôi chưa từng dám lơi tay hay buông nhẹ.

Nay, khi đã gần tuổi 60, nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, tôi xin kể lại đôi điều trong chặng đường cầm bút, không phải để tự hào mà để tri ân một thời từng đi qua và sống hết mình với nghề.

Mắt thấy, tai nghe, mũi... ngửi

Vào khoảng cuối năm 1993, ở Hải Phòng lên cơn “sốt xi măng”. Hầu hết các cửa hàng đều nâng giá bán tăng từ “3 - 5 giá”. Trong khi đó đã có một số gia đình xây nhà đổ mái bê tông nhưng khi dỡ cốt pha thì mái bị sập. Thế là dư luận đồn thổi việc Nhà máy xi măng Hải Phòng sản xuất "xi măng đểu”, lại găm hàng, nâng giá bán.

Nhận tin, tôi không khỏi bất ngờ và cảm thấy khó tin. Tôi quyết định về Hải Phòng, xuống tận nơi mà dư luận đang đồn ầm với mong muốn tìm hiểu thực hư vụ "xi măng đểu” dẫn đến mái nhà đổ bê tông bị sập.

Nhà máy Xi măng Hải Phòng cũ, những năm 1990 (Ảnh tư liệu)

Người dân cho tôi xem những vỏ bao xi măng mác P400, P300 đã được đưa vào đổ mái và bị sập. Trong vai người sắp xây “biệt thự” với chiếc xe máy Su 100 đi mượn, tôi đến nhiều cửa hàng xi măng, đại lý vờ hỏi mua xi măng lượng lớn để khảo sát giá.

Sau khi mắt thấy, tai nghe, mang nỗi đau, “bức xúc” của người dân, qua người quen, tôi “lọt” được vào phân xưởng Tháo để làm công nhân phụ đóng bao, công nhân đẩy xe “cày” (loại xe 2 bánh để chở đẩy xi măng xếp vào kho), “lọt” được vào kho để xem họ xuất hàng ra sao, cho những đơn vị nào?

Trong quá trình nhập vai này, tôi phát hiện, thời đó, Nhà máy xi măng sản xuất tạm chia ra 2 loại sản phẩm. Xi măng mác P400 (hoặc 300) để đổ bê tông mái và xây tường; đồng thời nhà máy cũng sản xuất loại bột xây nhưng có mác thấp hơn là P200, hoặc P250 chỉ để xây tường hoặc lát nền. Anh em công nhân cũng “dạy” tôi cách nhận biết thế nào là xi măng P300, P400, nhất là phân biệt với bột xây mác P200 bằng cách... ngửi. Nhờ đó, tôi biết cách nhận diện từng loại bột xây mác P200 có mùi tanh (mác càng thấp, mùi tanh càng nhiều do thời gian sấy khô nhanh). Thời đó, công nghệ sản xuất xi măng do Pháp để lại còn lạc hậu nên sau khi sản xuất ra xi măng, hoặc bột xây, còn phải đợi sản phẩm... nguội mới xuất kho đến người dùng. Thời điểm đó, vừa manh nha vào kinh tế thị trường nên việc mua số lượng xi măng phải được Ban giám đốc duyệt.

Sau khi thu thập đầy đủ dữ liệu, “bằng chứng”, tôi đăng ký làm việc với ban giám đốc Nhà máy xi măng Hải Phòng. Cứ nghĩ, ban giám đốc sẽ... “đánh tháo” nhà báo nhưng không ngờ, các anh nhận lời ngay.

Tiếp nhà báo thời đó thấy quý trọng lắm vì cả “ban bệ” chủ chốt của nhà máy ra đón, làm việc chu đáo, trọng thị.

Quang cảnh Nhà máy Xi măng Hải Phòng hiện nay (Ảnh tư liệu)

Giám đốc Nguyễn Đình Chinh chủ trì tiếp đón, cung cấp thông tin tới nhà báo. Mở đầu câu chuyện, ông Chinh nói ngay: "Tôi nghi ngờ có người đánh tráo ruột là bột xây vào vỏ bao xi măng P400 nên mới có việc sập mái bê tông. Còn giá thì nhiều khả năng các điểm đại lý bán lẻ tự nâng giá bán, nhưng không thể nâng cao lên đến 3-5 giá được và cũng không loại trừ một số đơn vị có văn bản xin mua xi măng, khi được duyệt mang về đưa vào công trình còn thừa đem bán".

Quả đúng như nhận định của giám đốc, khi tôi cùng cán bộ của Nhà máy Xi măng quay trở lại các công trình bị sập, thu thập các vỏ bao mác P400, P300 đang lưu tại công trình cho thấy, khi lột vỏ bao ra, bên trong vẫn còn... một vỏ bao nữa ghi rõ “bột xây” P200. Thậm chí có gia đình muốn giảm chi phí xây dựng lại đem “đấu trộn” bột xây mác P200 vào với xi măng P400, hoặc P300 với suy nghĩ trộn vào chia ra thì mác vẫn P300 hoặc gần P300 nên đổ mái được. Và kết quả là sập mái nhà.

Tiếp đến, bài báo “Sốt xi măng ở Hải Phòng” được đăng trên báo Thanh tra, phản ánh thực trạng, nguyên nhân “sốt xi măng”, những mánh khóe của một số cửa hàng khi “phù phép” ruột bột xây thành xi măng gắn vỏ mác P400; đội giá thành... Từ loạt bài này, Thanh tra Sở Tài chính Hải Phòng cùng cơ quan chức năng thành phố đã vào cuộc. Nhà máy xi măng tự nguyện dừng sản xuất bột xây để bảo vệ chính mình, tránh “thương nhân” trà trộn bột xây vào xi măng mác P400; một số chủ cửa hàng bị xử lý, yêu cầu giảm giá bán xi măng nhưng vẫn bảo đảm quyền lợi cho nhà sản xuất, nhà kinh doanh, người tiêu dùng, Nhà nước.

Viết để dư luận hiểu và góp phần tổ chức thực hiện

Đầu năm 2020, dịch Covid-19 hoành hành trên toàn thế giới, Việt Nam không ngoại lệ. Một số lãnh đạo địa phương hoặc cơ sở y tế trong cả nước bị cơ quan công an khởi tố, điều tra, thậm chí bắt tạm giam, bởi có hành vi nâng khống giá mua thiết bị xét nghiệm Covid-19. Dư luận ầm ĩ, bởi có thêm thông tin: Địa phương A. mua máy xét nghiệm chỉ có giá hơn 1 tỷ/máy, địa phương B. lại có máy xét nghiệm với giá 10 tỷ đồng. Dư luận đặt nghi vấn.

Trước những bàn tán đó, nhiều y bác sĩ cảm thấy như bị “phản bội” vì lúc nguy nan, cận kề sinh – tử, họ là người đồng hành lo cho người bệnh, không quản chính mình cũng nguy cơ dính Covid-19 từ người bệnh. Những nhà lãnh đạo, quản lý vừa áp lực lo chống dịch “phải phản ứng nhanh, chính xác, hiệu quả”, vừa nơm nớp lo chẳng may sai sót trong quá trình xử lý tình hình dịch... thì lại "chết" mình.

Trong cuộc chiến chống dịch Covid-19, nhiều nhà báo đã xông pha, tích cực tuyên truyền góp phần phòng chống dịch hiệu quả.

Làm thế nào để dư luận hiểu, làm thế nào để cán bộ lãnh đạo nói chung và cán bộ ngành y nói riêng yên tâm phòng chống dịch? Câu hỏi lớn đặt ra.

Tôi quyết định tìm tham vấn từ một chuyên gia chuyên kinh doanh xuất nhập khẩu các mặt hàng thiết bị y tế, trong đó có mặt hàng máy xét nghiệm Covid-19 để có thêm kiến thức.

Theo vị chuyên gia này, máy xét nghiệm Covid-19 cũng như ô tô, có rất nhiều loại, ngay cả trong cùng một thương hiệu, nhưng do phân khúc khác nhau nên giá cũng khác nhau. Vì vậy, so sánh giá cao - thấp là khập khiễng. Thậm chí có máy xét nghiệm Covid-19, nhà sản xuất làm ra sản phẩm độc quyền, không có loại máy thứ 2, cấu hình cao, vật tư tiêu hao cũng độc quyền chỉ để dùng cho loại máy đó nên giá máy rất cao, không thể mang ra “đấu giá” như loại máy thông thường khác. Do vậy, nhà đầu tư cần phải chỉ định mua, nhưng máy rất bền, trong cùng thời gian cho ra kết quả số lượng lớn và nhiều chức năng xét nghiệm khác. Cho nên, nhiều đơn vị, địa phương đã mượn nhà kinh doanh máy xét nghiệm độc quyền, đổi lại nhà kinh doanh được bán vật tư tiêu hao độc quyền chỉ để phục vụ được máy xét nghiệm đó.

Những ngày tác nghiệp trong dịch Covid-19 của phóng viên tại các điểm cửa ngõ kiểm soát dịch gắt gao.

Ngay sau khi nhận được thông tin trên, tôi đã trao đổi với ông Lê Văn Thành, khi đó là Bí thư Thành ủy Hải Phòng để ông thông tin thêm cho mọi người yên tâm chống dịch. Bởi trước đó, ông Lê Văn Thành đã quyết định phải thông qua HĐND thành phố các chi phí cho phòng chống dịch Covid-19, trong đó giao cho các đơn vị liên quan báo cáo tham mưu thiết bị nào được chỉ định mua, loại thiết bị nào phải thông qua đấu giá, thậm chí thiết bị nào... tạm thời mượn. Với một quyết định sáng suốt, chỉ đạo nhanh, kịp thời, chính xác về đường hướng của Bí thư Thành ủy Hải Phòng Lê Văn Thành, Sở Y tế Hải Phòng vẫn thận trọng quyết định mượn máy xét nghiệm Covid-19.

Sau đó tôi viết bài "Mua máy xét nghiệm Covid-19: Tâm, tầm và bản lĩnh của nhà lãnh đạo" đăng trên báo điện tử VnBusisness ngày 30/4/2020.

Bài báo “phát sóng”, lập tức tạo hiệu ứng xã hội tích cực, nhiều người hiểu ra vấn đề về giá máy xét nghiệm Covid-19, lãnh đạo nhiều địa phương yên tâm phòng chống dịch miễn là... không “chấm mút”, không nhận quà biếu từ các doanh nghiệp bán máy, các chiến binh áo trắng yên tâm chiến đấu với dịch Covid-19, giành lại sự sống cho bệnh nhân nhiễm Covid-19.

Cảm động hơn, tôi còn được biết có một câu lạc bộ là cán bộ lãnh đạo ngành y ở các địa phương, họ bảo nhau vào đọc và đưa bài viết về trang câu lạc bộ của mình. Họ có những bình luận tích cực, yên tâm trong phòng chống dịch Covid-19.

Vũ Trang