Trị tội 'ông đấu thầu'

Yêu cầu đặt ra với lần sửa luật này là phải trị được các “tội” của “ông đấu thầu” mà Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ ra, đó là làm chậm tiến độ, tăng chi phí, chất lượng thấp, gây thất thoát và ảnh hưởng đến cán bộ. Trị được bệnh này cũng chính là “thực hành tiết kiệm”.

Dự thảo Luật cho thấy Chính phủ đã đưa ra nhiều đề xuất nhằm gỡ nút thắt cho hoạt động mua sắm, đầu tư công, đặc biệt là với các doanh nghiệp nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập.

Cụ thể, nhóm doanh nghiệp nhà nước (không phân biệt nguồn vốn) được tự quyết định việc mua sắm để bảo đảm hoạt động thường xuyên và thực hiện dự án. Đây là bước thay đổi lớn so với quy định hiện hành vốn bắt buộc đấu thầu đối với tất cả dự án của doanh nghiệp 100% vốn nhà nước.

Đối với nhóm đơn vị sự nghiệp công lập, dự thảo loại trừ việc áp dụng Luật Đấu thầu với các tổ chức công lập (như bệnh viện, trường đại học công) tự bảo đảm chi thường xuyên hoặc cả chi đầu tư. Việc này được kỳ vọng sẽ giúp khoảng 3.800 đơn vị trong số khoảng 47.000 đơn vị sự nghiệp công lập trên cả nước, có thêm quyền tự chủ, linh hoạt trong mua sắm, nhất là trong lĩnh vực y tế, giúp người dân tiếp cận thuốc men, thiết bị y tế hiện đại hơn.

Ngoài ra, dự Luật cũng trao quyền linh hoạt hơn cho chủ đầu tư trong việc lựa chọn hình thức lựa chọn nhà thầu, thay vì áp cứng như hiện hành. Những dự án quan trọng, cấp bách, liên quan đến lợi ích quốc gia hoặc yêu cầu đặc thù về công nghệ, nghiên cứu sẽ được mở rộng quyền chỉ định thầu nhưng đi kèm nguyên tắc và giao Chính phủ hướng dẫn chi tiết. Một số thủ tục đấu thầu qua mạng, tiêu chí đánh giá hồ sơ... cũng được lược bỏ nhằm giảm thời gian xử lý, cắt giảm giấy tờ không cần thiết.

Trong quá trình thảo luận, các ĐBQH cơ bản đồng tình với hướng sửa đổi này, song cũng cảnh báo nguy cơ phát sinh “tác dụng phụ” nếu thiếu kiểm soát. Đơn cử, nếu đơn vị y tế tự quyết mua sắm mà không có cơ chế giám sát hiệu quả, thì có thể đối diện nguy cơ lạm dụng, đội giá, gây thất thoát Quỹ Bảo hiểm y tế, ảnh hưởng đến quyền lợi của người bệnh và khả năng chi trả của Quỹ.

Tương tự, việc cho phép linh hoạt trong lựa chọn hình thức đấu thầu có thể giúp rút ngắn thời gian thực hiện, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro hình thành “nhóm lợi ích”, nơi một số nhà thầu quen mặt được chỉ định, ưu ái, trong khi doanh nghiệp vừa và nhỏ bị gạt ra bên lề. Điều này có thể làm méo mó môi trường cạnh tranh, làm giảm hiệu quả sử dụng ngân sách và tạo tiền lệ xấu trong đầu tư công.

Phân tích của các đại biểu cho thấy, sửa luật là cần thiết nhưng có luật mới chỉ là tiền đề, thực thi là khâu quan trọng tiếp theo cho việc “chữa bệnh” thành công cho “ông đấu thầu” này. Trong đó, cơ chế giám sát chặt chẽ và công khai thông tin để tránh “lách luật” hoặc vận dụng tùy tiện được nhiều đại biểu lưu ý. Việc đấu thầu phải đi kèm với minh bạch, hậu kiểm hiệu quả và xử lý nghiêm vi phạm. Đặc biệt, cần rà soát kỹ lưỡng các quy định dưới luật nhằm bảo đảm tính nhất quán, dễ thực thi, tránh để xảy ra tình trạng "luật thì tốt nhưng thực hiện thì khó". Các quy định mới phải khơi thông được vướng mắc hiện nay, nhưng vẫn giữ được kỷ cương, tránh trở thành “kẽ hở” cho tham nhũng, lợi ích nhóm.

Sửa Luật Đấu thầu lần này được kỳ vọng sẽ không chỉ là thay đổi kỹ thuật pháp lý, mà căn bản hơn, đó là thay đổi cách tiếp cận quản trị đầu tư công, mua sắm công. Theo đó, các quyết định cần được trao cho đúng người, đúng chỗ, đi kèm là trách nhiệm giải trình, minh bạch thông tin và chế tài xử lý rõ ràng.

Vì thế, câu hỏi liệu những đề xuất lần này có thực sự "trị" được "căn bệnh cũ" hay không còn phụ thuộc vào việc luật có được thực hiện một cách công tâm và hiệu quả hay không. Đây chính là bài toán lớn đặt ra cho Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan chức năng, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ và quyết liệt trong thời gian tới.

Cẩm Phô