Triển khai bảo hiểm xã hội: Mở rộng diện bao phủ với lao động tại các hợp tác xã

Chỉ dưới 2% lao động thường xuyên trong hợp tác xã tham gia

Người lao động (NLĐ) trong các hợp tác xã (HTX) cũng là một trong những đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc. Cụ thể, chính sách BHXH với lao động và cán bộ quản lý tại HTX được thực hiện từ năm 2003, theo Nghị định số 01/2003/NĐ-CP của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị định số 12/CP ngày 26/1/1995.

Theo đó, Chính phủ đã quy định bổ sung nhóm đối tượng tham gia BHXH bắt buộc là: NLĐ, xã viên làm việc và hưởng tiền công theo hợp đồng lao động từ đủ 3 tháng trở lên trong các HTX thành lập, hoạt động theo Luật HTX.

Mức tăng tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc của người lao động trong khu vực hợp tác xã về cơ bản còn thấp.

Tiếp đó, theo quy định tại Luật BHXH 2014, từ năm 2016 đến nay, Luật BHXH đã bổ sung đối tượng tham gia BHXH là NLĐ, cán bộ quản lý trong HTX theo hướng toàn diện hơn. Theo đó, sửa đổi hoàn thiện quy định về đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với người quản lý, điều hành HTX có hưởng tiền lương.

Cụ thể, từ ngày 1/1/2018 trở đi, mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với NLĐ làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 1 tháng trở lên trong các HTX. Bên cạnh đó, Luật BHXH cũng đã quy định chính sách hỗ trợ tiền đóng cho người tham gia BHXH tự nguyện, trong đó xã viên, NLĐ thuộc HTX không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc thì thuộc đối tượng tham gia BHXH tự nguyện và được hưởng chính sách hỗ trợ này.

Theo đánh giá của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH), trong giai đoạn vừa qua, chính sách BHXH đối với người làm việc trong các HTX được ban hành kịp thời, phù hợp với quá trình phát triển của kinh tế hợp tác và điều kiện, nhu cầu của NLĐ, góp phần mở rộng diện bao phủ BHXH, bảo vệ NLĐ và thân nhân của họ trước các rủi ro trong quá trình sản xuất, tạo điều kiện cho người làm việc trong HTX có lương hưu khi hết tuổi lao động.

Bên cạnh đó, với việc triển khai đồng bộ nhiều giải pháp thành lập mới, tái cơ cấu các HTX đang hoạt động, tổ chức sản xuất theo mô hình HTX kiểu mới,… đã góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của các HTX, nâng cao thu nhập cho NLĐ, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc thực hiện chính sách BHXH đối với NLĐ làm việc trong các HTX.

Tuy nhiên báo cáo từ Liên minh HTX Việt Nam cho thấy, tính đến hết năm 2021, cả nước có 27.342 HTX, thu hút gần 6 triệu thành viên và tạo việc làm cho gần 1 triệu NLĐ. Tuy nhiên; số HTX tham gia BHXH bắt buộc mới chỉ có 7.451 đơn vị, chiếm 28,61% số HTX, số người tham gia BHXH bắt buộc thuộc HTX là 41.560 người, thực tế chỉ chiếm dưới 2% số lao động thường xuyên tại các đơn vị này.

Còn nhiều dư địa mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội

Mặc dù trong giai đoạn 2016 - 2020 vừa qua, Nhà nước đã ban hành, sửa đổi nhiều chính sách BHXH nhằm mở rộng đối tượng tham gia BHXH trong HTX, nhưng số người thuộc khu vực này tham gia BHXH vẫn còn khiêm tốn so với số thành viên, số lao động làm việc thường xuyên tại các HTX, khi thực tế số người tham gia BHXH chỉ chiếm dưới 2% số lao động thường xuyên tại các đơn vị này.

Theo thống kê của BHXH Việt Nam, số người tham gia BHXH bắt buộc thuộc các HTX có xu hướng không ổn định, tăng, giảm theo từng năm. Trước ảnh hưởng của Covid-19, số đơn vị, số NLĐ, cán bộ quản lý trong HTX đang có xu hướng giảm. Đơn cử như ở thời điểm tháng 10/2021, số người tham gia BHXH thuộc HTX là 37.646 người (giảm 9,4% so với cuối năm 2020), số HTX tham gia BHXH là 5.688 đơn vị (giảm 23,66% so với cuối năm 2020).

Trong khi đó, với số lượng đông đảo hội viên và NLĐ hiện nay, dư địa phát triển người tham gia BHXH trong các HTX là rất lớn. Để mở rộng đối tượng tham gia trong khu vực này, hướng tới BHXH toàn dân, bên cạnh việc tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến quy định của pháp luật BHXH với HTX, NLĐ, thành viên HTX, Bộ LĐ-TB&XH cũng đề nghị tiếp tục rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật BHXH phù hợp với nhóm đối tượng tại các đơn vị này.

Theo đó, BHXH rà soát, nghiên cứu mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với người quản lý, điều hành HTX không hưởng tiền lương khi sửa đổi Luật BHXH theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW năm 2018 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về cải cách chính sách BHXH.

Bên cạnh đó, cơ quan BHXH nghiên cứu, điều chỉnh chính sách phù hợp, tăng tính hấp dẫn của BHXH để thu hút sự tham gia của NLĐ trong khu vực HTX gắn với đặc thù của khu vực này là nhiều việc làm không chính thức, thu nhập không ổn định. Ngoài ra cũng cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp đổi mới, phát triển kinh tế tập thể, HTX, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của các HTX, ổn định việc làm, nâng cao thu nhập cho NLĐ, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc thực hiện chính sách BHXH đối với NLĐ làm việc trong các HTX.

Mức tăng tiền lương bình quân trong khu vực hợp tác xã còn thấp

Theo quy định, tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc của người thuộc hợp tác xã cơ bản tương đương với mức thu nhập bình quân của người lao động trong hợp tác xã (4,3 triệu đồng/tháng). Tuy nhiên thống kê cho thấy, thực tế mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc của người thuộc hợp tác xã hiện thấp hơn mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội của người lao động nói chung. Mức tăng tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc của người lao động trong khu vực này về cơ bản còn thấp hơn so với mức tăng bình quân tiền lương chung làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội (trừ năm 2018).