Triển khai các giải pháp bảo vệ cá thể rùa Hoàn Kiếm

Ban tổ chức khởi hành Roadshow xe đạp, tuyên truyền về bảo vệ rùa Hoàn Kiếm quanh hồ Đồng Mô. Ảnh: Trung Nguyên

Rùa Hoàn Kiếm thuộc Sách đỏ IUCN 2018 và Danh lục đỏ Việt Nam 2023

Theo báo cáo của Chi cục Chăn nuôi, thủy sản và Thú y Hà Nội, rùa Hoàn Kiếm (còn gọi là giải Thượng Hải khổng lồ, có tên khoa học là Rafetus swinhoei) là loài rùa quý hiếm nhất thế giới. Loài rùa Hoàn Kiếm có phân bố trên diện tích rộng lớn tại hệ thống các con sông lớn của Việt Nam, như: Đà, Mã, Lô, Hồng và tại các nhánh sông bắt nguồn từ Lào, Trung Quốc.

Đại biểu dự hội nghị. Ảnh: Thúy Vinh

Theo phân loại học, rùa Hoàn Kiếm thuộc lớp bò sát (Reptilia), bộ rùa (Testudines) và họ ba ba (Trionychidae), có mai mềm đặc trưng với một lớp xương cứng dạng đĩa, được bao bọc bởi sụn và một lớp da bên ngoài tạo thành mai. Việc loài rùa bị săn bắt một cách ồ ạt trong quá khứ cũng như sự biến mất các khu vực ngập nước - sinh cảnh sống của loài, đã dẫn đến nguy cơ tuyệt diệt.

Rùa Hoàn Kiếm thuộc Sách đỏ IUCN 2018 và Danh lục đỏ Việt Nam 2023: Cực kỳ nguy cấp (CR); thuộc nhóm IB các loài động vật rừng quí hiếm đang bị đe dọa tuyệt chủng nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại(theo Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT ngày 24/6/2025 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm; nuôi động vật rừng thông thường và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp).

Rùa hồ Gươm (hay rùa Hoàn Kiếm) là một nhóm cá thể rùa lớn đã từng sống tại hồ Gươm. Con cuối cùng sống ở hồ Gươm đã chết vào ngày 19-1-2016. Tính đến năm 2020, có 2 cá thể được khẳng định là rùa Hoàn Kiếm, gồm: 1 cá thể đực ở vườn thú Tô Châu (Trung Quốc); 1 ở hồ Đồng Mô và các cá thể nghi ngờ ở hồ Xuân Khanh và hồ Đồng Mô. Rùa ở hồ Đồng Mô là 1 cá thể cái và có khả năng sinh sản, nhưng đã chết vào ngày 24-4-2023.

Hiện ở hồ Đồng Mô và hồ Xuân Khanh vẫn còn ít nhất 1 cá thể rùa mai mềm được cho là rùa Hồ Gươm sinh sống, song không rõ giới tính và đặc điểm. Điều này đòi hỏi sự chung tay và huy động nguồn lực để khẳng định cá thể này và đưa vào chương trình bảo tồn.

Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi, thủy sản và Thú y Hà Nội Nguyễn Đình Đảng phát biểu. Ảnh: Thúy Vinh

Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi, thủy sản và Thú y Hà Nội Nguyễn Đình Đảng cho biết, thực hiện Kế hoạch số 200/KH-UBND ngày 22-10-2018 của UBND thành phố Hà Nội về bảo tồn các cá thể giải Sin-hoe (rùa Hoàn Kiếm) tại hồ Đồng Mô, hồ Xuân Khanh giai đoạn 2018-2020, định hướng đến năm 2030, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đã giao Chi cục Chăn nuôi, thủy sản và Thú y Hà Nội phối hợp với 2 tổ chức phi chính phủ IMC (Indo - Myanmar Conservation - Anh), WCS (Wildlife Conservation Society - Hoa Kỳ) và UBND các xã, phường triển khai thực hiện hoạt động bảo tồn các cá thể giải Sin-hoe tại các hồ trên địa bàn thành phố Hà Nội.

Chung tay bảo tồn rùa Hoàn Kiếm

Tại hội nghị, Phó Chủ tịch UBND xã Đoài Phương Trần Anh Tuấn; Phó Trưởng phòng Kinh tế, hạ tầng và Đô thị phường Tùng Thiện Nguyễn Anh Thương; chuyên viên Phòng Kinh xã Yên Bài Lê Khánh Dương đã có tham luận về thực trạng và công tác phối hợp, bảo vệ cá thể rùa Hoàn Kiếm.

Các đại biểu tham luận tại hội nghị. Ảnh: Thúy Vinh

Đại diện các xã, phường thông tin, hồ Đồng Mô và hồ Xuân Khanh là 2 hồ nước ngọt nhân tạo lớn thuộc địa phận các xã Đoài Phương, Tùng Thiện và xã Yên Bài. Mặt hồ Đồng Mô có tổng diện tích khoảng 1.300ha, hồ Xuân Khanh khoảng 500ha, là nơi cư trú của rất nhiều loài động vật, thực vật khác nhau, trong đó các loại cá, giáp xác, nhuyễn thể, đặc biệt là có loài rùa Hoàn Kiếm.

Do các hồ có diện tích mặt nước lớn, nhiều vị trí mực nước rất sâu, nên nhiệm vụ “Nghiên cứu tập tính sinh học của rùa Hoàn Kiếm” chủ yếu sử dụng phương pháp bẫy ảnh, quay video. Kết quả, đến nay, mới bẫy bắt và xác minh ADN được 1 cá thể rùa Hoàn Kiếm trên hồ Đồng Mô, do đó chưa rõ hết tập tính sinh học của rùa Hoàn Kiếm tại 2 hồ này.

Các đơn vị, địa phương đã phối hợp, tổ chức cắm bảng truyền thông về bảo tồn rùa Hoàn Kiếm tại hồ Đồng Mô, hồ Xuân Khanh; tổ chức tuyên truyền về bảo tồn rùa Hoàn Kiếm và bảo vệ nguồn lợi thủy sản trên đài truyền thanh các xã tiếp giáp với hồ Đồng Mô, hồ Xuân Khanh; thực hiện 6 phóng sự về bảo tồn rùa Hoàn Kiếm và bảo vệ nguồn lợi thủy sản; tổ chức 8 lớp tuyên truyền cho cán bộ và nhân dân địa phương các xã tiếp giáp với hồ Đồng Mô, hồ Xuân Khanh và cho 862 học sinh thuộc 20 lớp 6 của 5 trường THCS: Yên Bài A, Yên Bài B, Xuân Sơn, Kim Sơn, Sơn Đông về bảo tồn rùa Hoàn Kiếm.

Tổ chức IMC cũng đã phối hợp với Hạt kiểm lâm khu vực, Chi cục Chăn nuôi, thủy sản và Thú y Hà Nội, lực lượng Công an xã và 40 ngư dân địa phương khai thác thủy sản trên hồ Đồng Mô tiến hành ký cam kết không săn bắt và sử dụng phương thức khai thác thủy sản gây hại đến loài Rùa Hoàn Kiếm tại hồ Đồng Mô.

Cán bộ thực địa, cộng tác viên địa phương của tổ chức phi chính phủ cũng phối hợp tuần tra, quan sát rùa hằng ngày tại các vị trí cố định ở các hồ: Đồng Mô, Xuân Khanh nhằm thu thập dữ liệu về tập tính, môi trường sống để bảo vệ an toàn cho rùa. Theo báo cáo của tổ chức phi chính phủ, trong năm 2024, nhân viên IMC và ngư dân địa phương đã nhiều lần phát hiện (nhìn thấy) rùa xuất hiện trên hồ. Trong tháng 1-2024, đã thực hiện 24 lượt quan sát bằng drone với tổng thời gian 410 phút tại hồ Suối Hai. Ngoài ra, có hơn 500 ảnh thu được bằng máy tầm ngư tại nhiều khu vực khác nhau trên hồ, từ đó có đánh giá sơ bộ về độ sâu mực nước, vật cản dưới đáy hồ, độ dày bùn đáy hồ Suối Hai.

Sở Nông nghiệp và Môi trường giao Chi cục Chăn nuôi, thủy sản và Thú y cử 1 cán bộ tham gia khóa đào tạo kỹ năng nghiên cứu thực địa về các loài rùa cạn và rùa nước ngọt Việt Nam năm 2025 do tổ chức IMC tài trợ; phối hợp với hai tổ chức phi chính phủ IMC và WCS tiếp tục triển khai các hoạt động bảo tồn các cá thể rùa Hoàn Kiếm ở hồ Đồng Mô và hồ Xuân Khanh theo chỉ đạo của UBND thành phố. Tuyên truyền về công tác bảo vệ rùa Hoàn Kiếm tại hồ Đồng Mô và hồ Xuân Khanh; nghiên cứu tập tính sinh học của rùa Hoàn Kiếm; phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai thành lập Khu bảo vệ nguồn lợi thủy sản, khu bảo tồn loài và sinh cảnh tại hồ Đồng Mô và Xuân Khanh. Thành lập các tổ chức cộng đồng trong bảo vệ cá thể rùa Hoàn Kiếm và đối tượng có nguy cơ bị tuyệt chủng khác trên hồ Đồng Mô và hồ Xuân Khanh; tiếp tục bảo vệ và thực hiện hoạt động bảo vệ môi trường sống của rùa Hoàn Kiếm trên hồ Đồng Mô, Xuân Khanh.

Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi, thủy sản và Thú y Hà Nội Nguyễn Đình Đảng thông tin thêm: Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cũng đã đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục quan tâm, 2 tổ chức phi chính phủ (IMC, WCS) và các xã, phường quanh hồ phối hợp chặt chẽ với Sở trong triển khai Kế hoạch số 200/KH-UBND về bảo tồn các cá thể rùa Hoàn Kiếm.

Các cá nhân có thành tích trong công tác bảo vệ rùa Hoàn Kiếm được khen thưởng. Ảnh: Thúy Vinh

Cũng tại hội nghị, Ban tổ chức ra mắt ký kết phối hợp, hợp tác giữa Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội với tổ chức IMC (Indo-Myanmar Conservation - Anh) và WCS (Wildlife Conservation Society - Hoa Kỳ) trong công tác bảo vệ rùa Hoàn Kiếm tại các hồ Đồng Mô, Xuân Khanh giai đoạn 2018-2020, định hướng đến năm 2030 và trao thưởng các cá nhân có thành tích trong công tác bảo vệ rùa Hoàn Kiếm.

Ánh Dương