Triển khai xăng E10: Canh bạc mạo hiểm với các dự án ethanol 'đắp chiếu'?

Từng "chết yểu" cùng xăng E5

Một trong những yếu tố quan trọng để triển khai xăng E10 là năng lực sản xuất ethanol nguyên chất (E100) trong nước. Theo Bộ Công Thương, hiện nay cả nước có 6 nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học E100 được xây dựng bao gồm: Nhà máy cồn Tùng Lâm (Đồng Nai); nhà máy cồn Đại Tân (Quảng Nam); nhà máy ethanol Dung Quất (Quảng Ngãi); ethanol Bình Phước; ethanol Đại Việt; ethanol Đắk Tô. Nhà máy ethanol Phú Thọ đã dừng hoạt động.

Những dự án này từng được xem là “trụ cột” của chiến lược năng lượng xanh của Việt Nam trong giai đoạn triển khai xăng E5. Thế nhưng, khi xăng E5 đưa ra thị trường thất bại, những dự án này đều chịu chung số phận. Đến nay, chỉ còn hai cơ sở chật vật duy trì được hoạt động, gồm: Nhà máy ethanol Tùng Lâm (Đồng Nai) và ethanol Đại Tân (Quảng Nam)… Phần lớn các dự án đều dở dang, hoặc đóng băng hoặc biến thành “cục nợ” kéo dài.

Điển hình, nhà máy ethanol Dung Quất với công suất 100.000 m3 do Công ty CP Nhiên liệu sinh học Dầu khí Miền Trung (liên doanh BSR, PV-Service, PV-Finance) làm chủ đầu tư. Dự án này từng ngốn hơn 2.200 tỷ đồng, với kỳ vọng sẽ thúc đẩy thị trường xăng sinh học E5 cho cả nước. Song, sau 2 năm chính thức hoạt động, dự án liên tục phải sản xuất cầm chừng vì thua lỗ, sau đó tạm dừng sản xuất.Nhiều năm qua, dự án ethanol Dung Quất rơi vào tình cảnh đắp chiếu, trở thành “phế tích” với thiết bị rỉ sét, cỏ mọc um tùm.

Được đầu tư số tiền hàng nghìn tỷ đồng, nhưng dự án đã "đắp chiếu" suốt nhiều năm qua. Ảnh: Minh Quân.

Dự án ethanol Bình Phước tình cảnh còn bết bát hơn. Đây là dự án do Công ty TNHH Nhiên liệu sinh học Phương Đông làm chủ đầu tư, với số vốn 84 triệu USD, công suất 100 triệu lít/năm. Chỉ sau thời gian ngắn vận hành, dự án này cũng rơi vào tình trạng bết bát khi thị trường tiêu thụ xăng E5 gần như đóng băng, cùng với đó là giá sắn nguyên liệu tăng cao khiến ethanol nội địa không thể cạnh tranh.

Tính đến cuối năm 2018, Nhà máy ethanol Bình Phước đã thua lỗ khoảng 1.280 tỷ đồng và Công ty TNHH Nhiên liệu sinh học Phương Đông làm chủ đầu tư, đã mất toàn bộ vốn chủ sở hữu khoảng 660 tỷ đồng. Kiểm toán Nhà nước cho biết, tính năm 2020, Công ty TNHH Nhiên liệu sinh học Phương Đông không có khả năng trả nợ gốc, lãi vay lên đến hơn 1.600 tỷ đồng. Đến nay khả năng hồi sinh của Ethanol Bình Phước gần như không còn.

Dự án Ethanol Phú Thọ (PVB) phải dừng hoạt động và đến nay như một bãi phế liệu, cỏ mọc um tùm. Hàng loạt lãnh đạo chủ chốt thậm chí còn bị khởi tố vì có sai phạm liên quan đến đầu tư công trình xây dựng.

Với ethanol Đắk Tô, ông Nguyễn Duy Linh - Phó Giám đốc Công ty CP Nông sản thực phẩm Quảng Ngãi - cho biết, dự kiến ban đầu là sản xuất cồn để pha chế làm xăng E5. Tuy nhiên, trước khi đầu tư, công ty họp lại, đánh giá khả năng rủi ro cao khi làm cồn pha chế xăng, nên sau đó chính thức quyết định chuyển hướng, xin giấy phép sản xuất cồn thực phẩm. Từ khi hoạt động đến nay, ngành nghề sản xuất của nhà máy là cồn thực phẩm chứ không phải cồn pha chế xăng.

Bộ Công Thương tự tin với lộ trình E10

Theo Bộ Công Thương, nếu cả 6 nhà máy ethanol hiện có vận hành 100% công suất, có thể đạt khoảng 600.000 m³ E100/năm, đáp ứng 40% nhu cầu pha chế E10 (khoảng 1,5 triệu m³ ethanol/năm cho tổng tiêu thụ 15 triệu m³ xăng). Phần còn thiếu sẽ được bù đắp bằng nguồn nhập khẩu từ Mỹ, Brazil, hai cường quốc ethanol với giá cạnh tranh.

Trong khi đó, với 2 nhà máy lớn cung ứng đến 70% tổng nhu cầu xăng dầu của cả nước là Lọc hóa dầu Bình Sơn (BSR) và Lọc hóa dầu Nghi Sơn. Bộ Công Thương cho biết, hạ tầng hiện tại của BSR chưa đủ điều kiện phối trộn E10 do yêu cầu bể chứa phải là loại mái nổi trong (internal floating roof). Các bể chứa của BSR hiện thuộc loại mái nổi do đó để sản xuất xăng E10, BSR cần đầu tư nâng cấp hệ thống phối trộn.

Các nhà máy ethanol vẫn đang trong tình trạng đắp chiếu, hoạt động khó khăn, song Bộ Công Thương kỳ vọng 6 dự án sẽ hoạt động 100% công suất khi tái khởi động.

Đối với xăng E10, BSR đã hoàn thiện báo cáo nghiên cứu khả thi cho dự án nâng cấp hệ thống phối trộn và tồn chứa. Khi có lộ trình và thị trường tiêu thụ cụ thể, BSR sẵn sàng triển khai dự án với thời gian thực hiện EPC dự kiến từ 9-12 tháng. Với tổ hợp lọc hóa dầu Nghi Sơn, hiện chưa có kế hoạch sản xuất xăng sinh học.

Với hệ thống phối trộn, phân phối, Bộ Công Thương khẳng định đủ năng lực khi các “ông lớn” như Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (PLX) và Tổng công ty Dầu Việt Nam (PVOIL) đã có năng lực vượt nhu cầu. Xét về năng lực sản xuất, nhập khẩu và phối trộn, Việt Nam hoàn toàn có thể triển khai bắt buộc E10 từ 1/1/2026.

Trao đổi với PV Tiền Phong, một chuyên gia năng lượng đánh giá, việc triển khai E10 là bước đi tất yếu trong chuyển đổi năng lượng xanh. Tuy nhiên, để ngành ethanol phát triển bền vững, cần có lộ trình rõ ràng, phù hợp và khả thi; thị trường đủ hấp dẫn, có vùng nguyên liệu đầy đủ; khuyến khích công nghệ mới giảm phụ thuộc nhập khẩu; minh bạch giá và thuế - chênh lệch E10 và RON95 phải đủ lớn để hấp dẫn người tiêu dùng.

“Trong khi các nhà máy sản xuất ethanol còn hoạt động lay lắt, đắp chiếu cả chục năm qua, nếu hoạt động trở lại 100% công suất, mới chỉ đáp ứng được 40% nhu cầu E10, việc kỳ vọng vào các dự án hồi sinh ngay lập tức là quá mạo hiểm”, vị chuyên gia nói và cho rằng, chính sách năng lượng xanh không thể chỉ dựa vào quyết định hành chính, mà cần phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Nếu không, việc triển khai xăng E10 dễ rơi vào vòng luẩn quẩn của E5.

Giám đốc một dự án ethanol cho biết: “Điều doanh nghiệp quan tâm nhất là một thị trường E10 thực sự vận hành theo lộ trình, được người dân chấp nhận. Khi đó, doanh nghiệp mới mạnh dạn đầu tư mở rộng”.

Dương Hưng