Triển lãm những thành tựu khoa học và công nghệ nổi bật, đánh dấu vai trò tiên phong của trí tuệ Việt Nam

Lãnh đạo Viện Hàn lâm giới thiệu với Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn về các giải pháp công nghệ đã được nghiên cứu, ứng dụng thành công trong thực tiễn. (Ảnh: ĐỨC HIẾU)

Sáng 28/8, tại Trung tâm Hội chợ triển lãm quốc gia (xã Đông Anh, Hà Nội), Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ (Viện Hàn lâm) Việt Nam tổ chức Triển lãm “Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam - nơi hội tụ những thành tựu khoa học, công nghệ”. Đây là sự kiện nằm trong khuôn khổ Triển lãm thành tựu đất nước nhân dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh (2/9/1945-2/9/2025).

Tham dự triển lãm có Giáo sư, Tiến sĩ Chu Hoàng Hà, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, cùng các lãnh đạo các đơn vị của Viện Hàn lâm gồm: Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phan Tiến Dũng, Trưởng ban Ứng dụng và Triển khai công nghệ; Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Vũ Giang, Phó Viện trưởng Viện Khoa học vật liệu; Tiến sĩ Đỗ Hoàng Tùng, Phó Viện trưởng Viện Vật lý…

Lãnh đạo Viện Hàn lâm giới thiệu với Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn về các giải pháp công nghệ đã được nghiên cứu, ứng dụng thành công trong thực tiễn. (Ảnh: ĐỨC HIẾU)

Không gian trưng bày triển lãm của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam lấy hình tượng bộ não là trung tâm điều khiển mọi hoạt động của con người, được chia thành nhiều “thùy”, tương ứng với các lĩnh vực khoa học tự nhiên như: Nghiên cứu cơ bản và đào tạo; khoa học trái đất; khoa học sự sống; công nghệ vật liệu-năng lượng; công nghệ môi trường; công nghệ thông tin và tự động hóa; công nghệ vũ trụ và từ đó đi đến hợp tác phát triển. Mỗi khu vực trưng bày của triển lãm đều mang tính biểu tượng, đồng thời chứa đựng những câu chuyện thực tiễn, thể hiện khả năng sáng tạo của trí tuệ Việt Nam.

Lãnh đạo Viện Hàn lâm giới thiệu với Bộ trưởng Công thương Nguyễn Hồng Diên về công dụng của một sản phẩm đã được nghiên cứu thành công. (Ảnh: ĐỨC HIẾU)

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phan Tiến Dũng, Trưởng ban Ứng dụng và Triển khai công nghệ, triển lãm trưng bày của Viện Hàn lâm gồm hai phần: Đường hầm lịch sử, không gian trưng bày và điểm nhấn.

Trong phần Đường hầm lịch sử, các tài liệu, hình ảnh trưng bày đã tái hiện lại quá trình xây dựng và phát triển Viện Hàn lâm là cơ quan nghiên cứu khoa học hàng đầu của cả nước, có nhiệm vụ triển khai các nghiên cứu cơ bản, ứng dụng và áp dụng các tiến bộ khoa học và công nghệ nhằm phục vụ sự phát triển bền vững của đất nước. Trong 50 năm xây dựng và phát triển, Viện Hàn lâm có bốn lãnh đạo Viện, đều là những nhà khoa học xuất sắc của thời đại như: Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa (1975-1983), Giáo sư, Viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu (1983-1994), Giáo sư, Viện sĩ Đặng Vũ Minh (1994–2008), Giáo sư, Viện sĩ Châu Văn Minh (2008–đến nay).

Những robot được các nhà khoa học Viện Vật lý, Viện Hàn lâm nghiên cứu thành công. (Ảnh: ĐỨC HIẾU)

Quá trình hình thành và phát triển của Viện Hàn lâm trải qua các mốc thời gian: Từ ngày 20/5/1975, Hội đồng Chính phủ (nay là Chính phủ) có Nghị định số 118/CP thành lập Viện Khoa học Việt Nam, trải qua các giai đoạn cùng sự thay đổi tên gọi đến ngày 26/2/2025, Nghị định số 38/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Hiện nay, Viện Hàn lâm có 3.498 cán bộ, trong đó có 224 Giáo sư và Phó Giáo sư, 916 Tiến sĩ khoa học và Tiến sĩ. 24 đơn vị trực thuộc.

Về phần Không gian trưng bày và điểm nhấn, khu triển lãm của Viện Hàn lâm được thiết kế thành tám phân khu chủ đề, tương ứng với tám trụ cột khoa học–công nghệ tiêu biểu:

Phân khu thứ nhất-Phân khu “Nghiên cứu cơ bản và Đào tạo” đã khẳng định nghiên cứu cơ bản là thế mạnh của Viện Hàn lâm, với nhiều lĩnh vực đạt trình độ tiên tiến trong khu vực và quốc tế. Tiêu biểu là công trình Toán học của Giáo sư Hoàng Tụy, nổi tiếng toàn cầu với thuật ngữ “Tụy’s cut”. Trong lĩnh vực vật lý, Giáo sư Nguyễn Văn Hiệu được trao tặng Giải thưởng Lênin năm 1986 nhờ khám phá ra định luật về bất biến kích thước của quá trình sinh hạt cơ bản, ông là người Việt Nam duy nhất được nhận giải thưởng danh giá này của nhà nước Liên Xô.

Trong 5 năm qua, Viện Hàn lâm đã công bố trên 12.000 công trình khoa học, trong đó, số công trình công bố quốc tế là 8.400, tăng 73% so với giai đoạn trước, đạt trung bình mỗi năm là 1.650 công trình công bố quốc tế. Viện Hàn lâm đã được cấp 292 bằng độc quyền sở hữu trí tuệ (trong đó có 09 bằng độc quyền sáng chế quốc tế), tăng 52% so với nhiệm kỳ trước...

Các giải pháp công nghệ lọc nước bằng công nghệ plasma, lọc nước biển thành nước ngọt của Viện Vật lý. (Ảnh: ĐỨC HIẾU)

Bên cạnh đó, công tác đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao có nhiều bước phát triển vượt bậc, gắn bó chặt chẽ giữa đào tạo và nghiên cứu khoa học, chất lượng đào tạo nguồn nhân lực không ngừng được nâng cao. Hiện Viện Hàn lâm có ba đơn vị đào tạo trực thuộc gồm: Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH), Học viện Khoa học và Công nghệ (GUST), Viện Toán học đã được Viện Hàn lâm Khoa học thế giới (TWAS). Đây đều là các cơ sở đào tạo đại học và sau đại học uy tín, chất lượng, đáp ứng được nhu cầu của xã hội về đào tạo nhân lực trình độ cao trong lĩnh vực khoa học và công nghệ.

Phân khu hai-Phân khu “Khoa học Trái Đất” trưng bày những giải pháp công nghệ ứng dụng thực tiễn cao, nổi bật là công nghệ hồ treo thu trữ nước vách núi – giải pháp độc đáo giúp giải quyết vấn đề thiếu nước ở vùng cao; Công nghệ quan trắc động đất và Công nghệ kháng chấn phục vụ cho công trình. Những giải pháp này đã khẳng định Viện Hàn lâm là đơn vị hàng đầu, có bề dày truyền thống về nghiên cứu cơ bản và ứng dụng triển khai trong lĩnh vực các khoa học trái đất tại Việt Nam.

Các mô hình vệ tinh, máy bay không người lái do Viện Hàn lâm nghiên cứu thành công được trưng bày tại triển lãm. (Ảnh: ĐỨC HIẾU)

Viện Hàn lâm đã chủ trì thực hiện nhiều công trình khoa học nền tảng và có giá trị to lớn, tiêu biểu như: Tập bản đồ Atlas Quốc gia Việt Nam (1996); Atlas điều kiện tự nhiên và môi trường vùng biển Việt Nam và kế cận (2009); các Tập Atlas tổng hợp vùng Tây Nguyên qua nhiều giai đoạn. Là đơn vị được Chính phủ giao trong lĩnh vực cảnh báo thiên tai với hệ thống quan trắc động đất và cảnh báo sóng thần hiện đại. Xây dựng thành công Hồ sơ kỹ thuật trình UNESCO công nhận vịnh Hạ Long-Quần đảo Cát Bà là Di sản thiên nhiên thế giới năm 2023…

Phân khu thứ ba-Phân khu “Khoa học sự sống”, thể hiện những kết quả mà Viện Hàn lâm đã điều tra, quan trắc tổng thể về đa dạng sinh học của Việt Nam, đồng thời mô tả gần 10.000 loài động vật, thực vật, phát hiện 1.500 loài mới cho khoa học (Bộ sách Động vật chí, Thực vật chí Việt Nam), đánh giá 1.400 loài nguy cấp, quý hiếm (Bộ Sách Đỏ Việt Nam). Điều tra tổng thể hiện trạng và biến động đa dạng sinh học trong các hệ sinh thái ven biển Việt Nam. Viện cũng là đơn vị đầu tiên thực hiện nghiên cứu về sinh học phân tử và công nghệ gene, ứng dụng và phát triển trong xây dựng hệ gene của các sinh vật và người, chọn tạo giống cây trồng chỉnh sửa gene CRISPR-Cas9, vaccine thế hệ mới, giám định hài cốt liệt sĩ, bệnh di truyền người...

Phân khu thứ tư-Phân khu “Khoa học vật liệu-năng lượng” trưng bày các sản phẩm vật liệu mới ứng dụng thực tiễn trong cuộc sống. Điều đó càng khẳng định Viện Hàn lâm là đơn vị tiên phong nghiên cứu về vật liệu và công nghệ nano của Việt Nam từ năm 1997 và dẫn đầu cả nước trong các lĩnh vực nghiên cứu phát triển vật liệu và công nghệ ứng dụng cho công nghiệp quốc phòng (kim loại tính năng đặc biệt); bảo vệ vật liệu (lớp phủ tiên tiến); bảo đảm an toàn (chống cháy, bức xạ); chăm sóc sức khỏe (vật liệu y sinh); năng lượng (tái tạo, hydro); nông nghiệp; cảm biến; đánh giá tính chất, độ tin cậy của vật liệu… Về nghiên cứu cơ bản trình độ cao trong khoa học vật liệu trong 10 năm gần đây, Viện có trên 1.500 công bố quốc tế trên các tạp chí quốc tế có uy tín, tiệm cận trình độ nghiên cứu của các nước có nền khoa học tiên tiến (NIMS-Nhật Bản, KIMS- Hàn Quốc)…

Phân khu thứ năm-Phân khu “Công nghệ môi trường”, giới thiệu những giải pháp công nghệ làm sạch môi trường, công nghệ lọc nước plasma… Cụ thể, kết quả tiêu biểu Viện Hàn lâm đã phối hợp Bộ Quốc phòng xử lý làm sạch thành công 3.384m³ đất nhiễm dioxin bằng công nghệ phân hủy sinh học trong các hố chôn lấp tại Sân bay Biên Hòa. Chuyển giao cho Bộ Tư lệnh Hóa học, Bộ Quốc phòng công nghệ phân hủy sinh học và đã phối hợp xử lý sinh học thành công hơn 7.000 m³ đất ô nhiễm, hoàn thành vượt mức kế hoạch Tại Sân bay A So (A Lưới, Thừa Thiên Huế). Kiến nghị thay đổi giải pháp đổ các vật chất thải nạo vét biển khu vực công nghiệp nhiệt điện Vĩnh Tân, tỉnh Bình Thuận (nay là tỉnh Lâm Đồng). Đánh giá sức tải môi trường của một số thủy vực tiêu biểu ven biển Việt Nam…

Phân khu thứ sáu-Phân khu “Công nghệ thông tin và Tự động hóa”, tái hiện lại khoảng thời gian đầu những năm 1980, Viện Hàn lâm là đơn vị lắp ráp thành công những chiếc máy tính PC đầu tiên tại Việt Nam VT80, VT83, VT84, VT86. Giai đoạn 1992–1993, Viện Hàn lâm là đơn vị đầu tiên tại Việt Nam kết nối thử nghiệm với Internet quốc tế. Trong năm 1994, Viện Hàn lâm và Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường (nay là Bộ Khoa học và Công nghệ) đạt được thỏa thuận đăng ký tên miền “.vn” với tổ chức quản lý tên miền Internet quốc tế. Email đầu tiên từ Thủ tướng Võ Văn Kiệt tới Thủ tướng Thụy Điển Carl Bildt trong năm 1994 được thực hiện qua Viện Hàn lâm. Hiện Viện đã tích hợp công nghệ tự động hóa/điều khiển công nghiệp (OT) với công nghệ số (IT), tương thích các thiết bị công nghiệp SCADA, DCS và các giao thức truyền dẫn công nghiệp chuẩn. Giải pháp công nghệ giám sát, điều khiển tập trung thiết bị công nghiệp, robot thông qua IoT và nền tảng Cloud.

Phân khu thứ bảy-Phân khu “Công nghệ vũ trụ”, trưng bày các mô hình giới thiệu những thành tựu của Viện Hàn lâm khi từng bước làm chủ công nghệ chế tạo vệ tinh và Trạm mặt đất. Cụ thể, Viện Hàn lâm đã chế tạo và phóng thành công các vệ tinh: PicoDragon (1kg), NanoDragon (6kg), MicroDragon (50kg). Đến nay, VAST đã xây dựng cơ sở hạ tầng cho phép sản xuất vệ tinh đến 180kg tại Hòa Lạc. Hiện nay, vệ tinh quan sát Trái đất công nghệ SAR đầu tiên của Việt Nam là LOTUSat-1 đã hoàn thành chế tạo, đang chờ phóng lên quỹ đạo. Bên cạnh đó, Viện Hàn lâm cũng là cơ quan hàng đầu về nghiên cứu, ứng dụng công nghệ vũ trụ trong các lĩnh vực điều tra cơ bản, phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường, nông, lâm nghiệp phục vụ phát triển kinh tế, xã hội của đất nước

Phân khu thứ tám-Phân khu “Hợp tác Phát triển”, Viện Hàn lâm đã và đang ghi nhận sự phát triển mạnh mẽ trong các hoạt động chuyển giao công nghệ, thương mại hóa kết quả nghiên cứu, cũng như trong mở rộng hợp tác quốc tế. Bên cạnh việc duy trì và phát triển quan hệ với các đối tác truyền thống như Nga, Pháp, Nhật Bản, Belarus, Hàn Quốc… Trong năm 2024, Viện Hàn lâm đã mở rộng hợp tác với nhiều đối tác mới, trong đó có Viện Hàn lâm Khoa học Rumani, Viện Hàn lâm Khoa học Mông Cổ, Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Kazakhstan, Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Kyrgyzstan...

Khu trưng bày triển lãm của Viện Hàn lâm không chỉ là nơi tái hiện hành trình nghiên cứu ứng dụng đầy nỗ lực của các nhà khoa học Việt Nam, mà còn là lời khẳng định mạnh mẽ: Khoa học và công nghệ chính là động lực then chốt cho sự phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới. Trong thời gian tới, Viện Hàn lâm đặt mục tiêu tiếp tục mở rộng quan hệ hợp tác với các Viện Hàn lâm Khoa học quốc gia trên thế giới, hướng tới tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và phát triển nghiên cứu trong các lĩnh vực mũi nhọn như công nghệ vũ trụ, vật liệu mới, trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học... Đặc biệt, Viện Hàn lâm xác định hợp tác quốc tế là giải pháp chiến lược nhằm triển khai thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Triển lãm diễn ra từ ngày 28/8 đến hết ngày 5/9.

Bùi Ngọc Hiếu