Trục lợi từ quà tặng hiến máu nhân đạo - Bài 2: Số dư đi về đâu?

Những người tham gia hiến máu với phần quà mà họ không rõ, hoặc chưa từng quan tâm đến giá trị. Ảnh: DŨNG PHƯƠNG

Từ thú bông đến sữa

Qua vài ngày, chúng tôi chủ động kết nối với T. nhắc lại câu chuyện đặt thú bông số lượng lớn. Qua điện thoại, T. cho hay mình làm tại công ty cung cấp thú nhồi bông N.T. (phường Thới An, quận 12, TPHCM). Nhưng khi chúng tôi nhắc tới loại thú bông y chang phần quà tặng người tham gia hiến máu nhân đạo thì T. có vẻ dè chừng, dù thừa nhận mình là nơi cung cấp. Sau đó, T. chủ động ngưng cuộc trò chuyện và nói chúng tôi gửi thông tin cụ thể về số lượng và hình chụp cận loại thú bông muốn đặt, nhắn trên Zalo để T. báo giá.

Sau một ngày, chúng tôi liên hệ lại và cho biết muốn đặt thú bông có kích cỡ 45x30cm, số lượng 1.000 con. Lúc này, T. liên tục yêu cầu chúng tôi chụp cận hình thú bông để báo giá cụ thể. Sau khi gửi vài tấm hình chụp thú bông mẫu tại điểm hiến máu nhân đạo, T. báo một cái giá trên trời: 145.000 đồng/con (chưa in logo đơn vị) và 155.000 đồng/con (có in logo). Chúng tôi than giá quá cao và đề nghị giảm giá thì T. vẫn quả quyết “đây là giá đẹp nhất rồi, không thể giảm nữa đâu”.

Một vài ngày sau, chúng tôi lấy một số máy khác liên hệ với T. qua vai nhân viên phòng hành chính một công ty bất động sản có trụ sở ở quận 12 (cùng địa bàn với công ty N.T.) để tạo lòng tin. Lần này, chúng tôi đưa ra số lượng 2.000 con thú bông với kích cỡ vẫn là 45x30cm và đang cần gấp, cũng như liên tục hối T. báo giá cụ thể. Chúng tôi cung cấp thêm 1 logo công ty cho T. để in trên thú bông nhằm tạo niềm tin. Và ngay sau đó, T. báo cho chúng tôi một cái giá hoàn toàn bất ngờ: 82.000 đồng/con (không in logo) và 98.000 đồng/con (có in logo). Chúng tôi đề nghị giảm giá thì T. cũng nói không thể giảm thêm. So với lần báo giá trước đó và so với chính số tiền quà đề trên băng rôn tại các điểm hiến máu nhân đạo là 150.000 đồng/phần quà thú bông, con số trên quá chênh lệch.

Theo quan sát của chúng tôi trong những lần thực tế tại các điểm hiến máu nhân đạo, thú bông là sự lựa chọn yêu thích thứ hai của những người tham gia hiến máu. Phần quà yêu thích nhất mà người hiến máu chọn là các loại sữa và thuốc bổ máu. Nhiều người hiến máu cho hay, sữa có thể họ sử dụng hoặc cho lại người nghèo, nên đây là lựa chọn tối ưu.

Cuối tháng 10-2022, anh V.H. (ngụ quận 10, TPHCM) khoe với bạn bè trên Facebook tờ giấy chứng nhận hiến máu lần thứ 10. Chúng tôi liên hệ và anh H. cho hay, mình thường chọn phần quà là sữa vì có thể sử dụng được.

“Lần trước, tôi chọn cà mèn 4 ngăn, nhưng để cơm đem đi làm được 1 lần là không sử dụng nữa vì cà mèn không đảm bảo chất lượng giữ nhiệt. Lần này, tôi chọn phần quà sữa cũng như phần ăn sáng sau khi hiến máu tại Trung tâm Hiến máu nhân đạo TPHCM trên đường Thiên Phước, quận Tân Bình”. Hình ảnh phần quà mà anh V.H. cung cấp cho chúng tôi khi hiến 350ml máu gồm: 6 hộp sữa đặc Vinamilk Tài Lộc (hộp thiếc), 4 hộp sữa Vinamilk (loại nhỏ bằng nhựa, 40gr), 1 vỉ thuốc bổ máu hiệu Tophem.

Để làm rõ giá trị phần quà trên, chúng tôi tìm đến 1 cửa hàng Bách hóa Xanh kiểm chứng giá. Tại đây, sữa đặc Vinamilk Tài Lộc (hộp thiếc) có giá 15.000 đồng/hộp, 6 hộp là 90.000 đồng; 1 hộp sữa Vinamilk (nhựa, 40gr) có giá 5.000 đồng, 1 vỉ 4 hộp nhỏ là 20.000 đồng và giá 1 vỉ thuốc Tophem gồm 10 viên trên thị trường bán lẻ dao động từ 5.000-6.600 đồng vỉ/10 viên. Tổng cộng phần quà anh H. nhận khi hiến 350ml máu có giá 117.000 đồng (đã làm tròn giá thuốc thành 7.000 đồng vỉ/10 viên). Vậy theo Thông tư 17/2020/TT-BYT của Bộ Y tế ban hành, phần quà của anh H. đã bị chênh lệch 33.000 đồng.

Như vậy, với cách tính trên, phần quà của người hiến 450ml là 8 hộp sữa đặc Tài Lộc, 1 hộp sữa Vinamilk nhỏ (nhựa, 40gr) và 1 vỉ thuốc Tophem sẽ có mức giá 132.000 đồng. Con số này so với quy định phần quà 180.000 đồng cho người hiến 450ml là chênh lệch 48.000 đồng. Tương tự, với phần quà cho người hiến 250ml máu trị giá 100.000 đồng là 4 hộp sữa đặc Tài Lộc, 2 hộp sữa Vinamilk nhỏ (40gr) và 1 vỉ thuốc bổ, tổng cộng trị giá quà tặng 77.000 đồng, chênh lệch 23.000 đồng.

Về phần ăn tại chỗ, anh V.H. nhận phần ăn sáng là 1 ổ bánh mì Kinh Đô, 1 hộp sữa cô gái Hà Lan (Dutch Lady), 1 hộp sữa đậu nành Nuti (Nutifood) cùng phong bì 50.000 đồng (tiền đi lại, theo quy định). Phần ăn này trị giá 30.000 đồng (theo quy định). Qua tham khảo giá bán lẻ tại hệ thống Satra Mart, 1 lốc sữa cô gái Hà Lan (Dutch Lady) gồm 4 hộp có giá 32.000 đồng, tức 1 hộp sữa giá 8.000 đồng; tại hệ thống Bách hóa Xanh, giá 1 lốc sữa đậu nành Nuti (Nuti Food) gồm 6 hộp có giá 25.500 đồng, làm tròn giá 1 hộp sữa là 4.500 đồng và bánh mì Kinh Đô ổ dài có giá 10.500 đồng. Vị chi phần ăn tại chỗ chỉ vỏn vẹn 23.000 đồng, vậy thì 7.000 đồng còn lại đi đâu? Và đó là cách chúng tôi tính trên mức giá bán lẻ, nếu phần bánh và sữa này mua với giá sỉ thì hẳn số dư không chỉ có 7.000 đồng cho mỗi phần.

Tích tiểu thành đại

Trong những ngày thực tế tại các điểm hiến máu, chúng tôi ghi nhận người hiến máu chỉ việc đến hiến và chọn quà, nếu phần quà có giá trị thấp hơn cũng không ai hướng dẫn phải chọn thêm. Đặc biệt, có cả những nơi cào bằng phần quà hiến 250ml và 350ml máu, dĩ nhiên cũng chẳng ai giải thích, trong khi người hiến thì chẳng mấy quan tâm. Tại các điểm hiến máu, có treo băng-rôn chi tiết từng phần quà công khai và cũng nhờ sự công khai này, chúng tôi có cơ hội đem những phần quà đó đi tìm hiểu giá ngoài thị trường.

Chúng tôi đem hình ảnh cặp lồng đựng cơm ở bảng quà tặng cho người hiến 350ml máu lên công cụ tìm kiếm Google. Sản phẩm này được các trang thương mại điện tử bán lẻ với giá từ 66.000-150.000 đồng, hình ảnh y chang như phần quà tại các điểm hiến máu. Tìm kiếm quà tặng ở bảng hiến máu 350ml (trị giá 150.000 đồng) trên các sàn thương mại điện tử, có mức giá như sau: bộ ly bình Thái Lan 101 có giá 125.000 đồng/bộ (bán lẻ); túi trống 038 kích thước 21cmx38cm có giá từ 80.000 đồng đến khoảng 800.000 đồng; nồi lẩu hai ngăn có nắp kính 30cm có giá từ 90.000-125.000 đồng… Ở bảng quà tặng người hiến 250ml máu (trị giá 100.000 đồng), chúng tôi cũng tìm kiếm thử các phần quà như: bộ bấm móng tay 19 sản phẩm có giá dao động từ 32.000 đồng đến hơn 300.000 đồng/bộ; bộ ly thủy tinh UG 101 gồm 6 cái, xuất xứ Thái Lan có giá từ 46.000-90.000 đồng/bộ…

Thông tư 17/2020/TT-BYT do Bộ Y tế ban hành ngày 12-11-2020 đã quy định giá tối đa và chi phí phục vụ cho việc xác định giá một đơn vị máu toàn phần, nhưng thực tế như chúng tôi ghi nhận ở trên, giá thật không giống “giá niêm yết”. Thông tư này cũng được ghi rõ trên website giotmauvang.org.vn của Trung tâm Hiến máu nhân đạo TPHCM. Tuy nhiên, thông tư hướng dẫn là vậy, nhưng câu chuyện chúng tôi chứng kiến lại khác hẳn và cũng không có ai đứng ra giải thích tường tận với người hiến máu, nếu có người thắc mắc.

Những con số mà chúng tôi đề cập phía trên không thể kết luận số dư từ những phần quà trên bao nhiêu và đi về đâu. Nếu con số dư này không được giải thích rõ ràng thì tổn thương nhiều nhất ở đây chính là tổn thương tinh thần và thiệt thòi nhất chính là những bệnh nhân đang cần máu. Bản thân những con số trên đặt ra một nỗi niềm: Liệu người hiến máu đã được đối đãi hết lòng và tròn trách nhiệm chưa? Liệu đơn vị cung cấp quà tặng qua trúng thầu có lựa chọn sản phẩm ở mức tốt nhất để cung cấp cho Trung tâm Hiến máu nhân đạo TPHCM làm quà tặng người hiến máu? Và liệu trung tâm có biết rõ điều này nhưng vẫn cố tình “lờ” đi, để hành vi trục lợi hiển hiện rõ như ban ngày?

Trong câu chuyện chênh lệch giữa giá trị thật và “giá niêm yết” phần quà tặng tại các điểm hiến máu nhân đạo, không thể không đặt ra câu hỏi: Đơn vị nào trúng thầu gói cung cấp quà tặng cho người hiến máu của Trung tâm Hiến máu nhân đạo TPHCM?

Theo tìm hiểu của chúng tôi tại các điểm hiến máu trong thành phố do Trung tâm Hiến máu nhân đạo TPHCM tổ chức, trong vòng nửa tháng 6-2022 (từ ngày 1-6 đến 15-6-2022), ước tính có hơn 6.000 lượt người hiến 350ml máu. Và nếu 6.000 lượt người này cũng chọn phần quà là sữa tương tự như anh V.H., thì trong vòng nửa tháng, con số dư phải hơn 180 triệu đồng, nếu tính mức chênh lệch mỗi phần quà là 30.000 đồng… Số dư theo kiểu “tích tiểu thành đại” này về tay ai?

-----------------Bài 3: Những gói thầu “lạ”

NHÓM PHÓNG VIÊN