Trung Quốc rơi vào thế khó trong cuộc khủng hoảng Ukraine

Ngày 4-2, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có buổi gặp gỡ thân mật với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Cuộc gặp diễn ra trong giai đoạn quan hệ Trung - Nga được cho là bền chặt nhất trong bảy thập niên qua khi được ông Putin ca ngợi rằng chặt chẽ "chưa từng có" giữa hai nước, tờ South China Morning Post đưa tin.

Trong khi đó, ở khu vực biên giới Nga - Ukraine, hơn 100.000 quân Nga đã được triển khai, làm tăng nguy cơ xảy ra chiến tranh trong cuộc khủng hoảng an ninh tồi tệ nhất châu Âu trong hàng chục năm.

Cuộc khủng hoảng đã đẩy Trung Quốc vào thế khó. Theo SCMP, Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất và là khách hàng mua các khí tài quân sự lớn của Ukraine.

Trung Quốc có mối quan hệ chặt chẽ với Nga nhưng cũng là đối tác thương mại lớn với Ukraine. Ảnh: AP

Cho đến nay, Bắc Kinh đã nỗ lực duy trì quan hệ ngoại giao tốt đẹp đối với cả Nga và Ukraine, khi công khai kêu gọi giải quyết cuộc khủng hoảng thông qua đối thoại và chủ yếu dành những lời chỉ trích cho Mỹ. Tuy nhiên, theo giới quan sát ở Kiev, quan điểm về Trung Quốc ở Ukraine đang dần thay đổi.

Bắc Kinh - Kiev: Kinh tế bền chặt, chính trị ổn định

Bắc Kinh và Kiev thiết lập quan hệ chính thức vào năm 1992 sau khi Liên Xô sụp đổ và trong nhiều thập niên, hai nước đã xây dựng mối quan hệ kinh tế bền chặt.

Nằm trên bờ biển phía bắc Biển Đen, Ukraine là hành lang thương mại quan trọng giữa châu Âu, châu Á và Trung Đông. Điều này khiến Ukraine trở thành khu vực trọng tâm trong Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc - chương trình đầu tư và cơ sở hạ tầng toàn cầu của Bắc Kinh.

Năm 2013, Ukraine bắt đầu bán ngô cho Trung Quốc và trở thành nhà cung cấp lớn nhất vào năm 2019 khi chiếm hơn 80% lượng ngô nhập khẩu của nước này. Cũng trong năm 2019, Trung Quốc đã vượt Nga trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Ukraine và vào năm 2020, một tuyến tàu chở hàng đã được mở giữa Trung Quốc và Ukraine.

Trả lời hãng thông tấn Tân Hoa Xã hồi tháng 1, ông Fan Xianrong - Đại sứ Trung Quốc tại Ukraine - cho biết các công ty Trung Quốc đã "bày tỏ ngày càng sẵn sàng" tìm hiểu các cơ hội đầu tư vào lĩnh vực chế biến thực phẩm, xây dựng cảng, sản xuất phụ tùng xe hơi và sản xuất vaccine ở Ukraine.

Ngoài ra, Trung Quốc là một khách hàng lớn mua công nghệ quân sự từ Ukraine - quốc gia được thừa hưởng năng lực quân sự đáng kể từ Liên Xô. Ukraine đã xuất khẩu động cơ máy bay, động cơ diesel cho xe tăng, tuabin khí cho tàu khu trục và tên lửa không đối không cho tiêm kích J-11. Theo báo cáo năm 2014 của Trung tâm nghiên cứu Wilson (Mỹ), Hải quân Trung Quốc đã trang bị động cơ của Ukraine cho các tàu khu trục của mình.

Năm 1998, một doanh nhân Trung Quốc đã mua từ Ukraine một vỏ tàu thời Liên Xô. Sau này, con tàu dần được hoàn thiện và trở thành tàu sân bay Liêu Ninh - tàu sân bay đầu tiên của Trung Quốc được đưa vào hoạt động vào năm 2012.

Kiev và Bắc Kinh cũng có quan hệ chính trị khá ổn định. Hai Chủ tịch Trung Quốc - ông Giang Trạch Dân và ông Hồ Cẩm Đào - đã từng đến thăm Ukraine. Năm 2011, trong chuyến thăm Kiev, ông Hồ và Tổng thống Ukraine lúc đó là Viktor Yanukovych đã đồng ý nâng cấp quan hệ song phương lên "quan hệ đối tác chiến lược". Khi đó, ông Yanukovych cho biết hai bên đã ký kết các thỏa thuận về năng lượng, cơ sở hạ tầng và nông nghiệp trị giá 3,5 tỉ USD.

Vào tháng 12-2013, ông Yanukovych đã có buổi gặp Chủ tịch Tập Cận Bình, giữa lúc các cuộc biểu tình nổ ra ở Kiev nhằm phản đối việc ông Yanukovych từ chối ký thỏa thuận tự do thương mại và hợp tác chính trị với Liên minh châu Âu (EU). Khi đó, hai bên đã cam kết "ủng hộ lẫn nhau về các vấn đề liên quan đến chủ quyền quốc gia, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ" và làm sâu sắc hơn "quan hệ đối tác chiến lược" của họ.

Hai tháng sau, ông Yanukovych mãn nhiệm và chính phủ của ông được thay thế bằng một chính quyền mới được cho là thân phương Tây. Tuy nhiên, trong một động thái khiến nhiều người ngạc nhiên, vào năm 2021, Bắc Kinh và Kiev đã ký một thỏa thuận hợp tác về cơ sở hạ tầng, gồm xây dựng đường bộ, cầu cống và đường sắt.

Bắc Kinh sẽ không chọn nghiêng về bên nào cả

Sau đó, cuộc khủng hoảng Nga - Ukraine bắt đầu leo thang, với việc ông Putin yêu cầu Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) không được kết nạp Ukraine làm thành viên của khối. Đáp lại, Washington đe dọa sẽ tiến hành trừng phạt nếu Nga động binh với nước láng giềng.

Trong suốt cuộc khủng hoảng, Bắc Kinh đã liên tục kêu gọi đối thoại trực tiếp giữa Moscow và Kiev. Tuy nhiên, tại Liên Hợp Quốc hôm 31-1, Trung Quốc là nước duy nhất cùng với Nga bỏ phiếu chống để ngăn Hội đồng Bảo an tổ chức phiên thảo luận về vấn đề này.

Ông Sergiy Gerasymchuk - Phó giám đốc điều hành của Ukraine Prism, một tổ chức nghiên cứu an ninh có trụ sở tại Kiev - nói rằng khi căng thẳng của Ukraine với Nga gia tăng, đã có "một vài yếu tố khác" trong nhận thức của nhiều người ở Ukraine về Trung Quốc.

Thường được coi là nền kinh tế hùng mạnh và là đối tác quan trọng không tiềm ẩn mối đe dọa đối với Ukraine, việc Trung Quốc bỏ phiếu chống cùng với Nga bị nhiều người dân Ukriane cho là tiêu cực “dù cho quyết định này là vì lợi ích của Trung Quốc, chứ không liên quan gì đến Ukraine".

"Giữ trung lập về địa chính trị, không ủng hộ Nga tại các nền tảng quốc tế như LHQ, và vẫn là đối tác thương mại đáng tin cậy của Ukraine có nghĩa là một cách tiếp cận cân bằng và sẽ được đánh giá cao ở Kiev" - ông Gerasymchuk cho biết.

Ông Yurii Poita - người phụ trách mảng Châu Á - Thái Bình Dương của Tổ chức nghiên cứu Địa chính trị Mới có trụ sở tại Kiev - nói rằng trong khi giới lãnh đạo chính trị Ukraine không bình luận công khai về các quyết định như vậy và đang "cố gắng duy trì quan hệ hữu nghị với Trung Quốc", nhiều học giả Ukraine nhận định Trung Quốc là đang dần ngã về phía Moscow.

Ông nói rằng Moscow và Bắc Kinh đang thể hiện tình đoàn kết trước những sức ép từ phương Tây, nhưng Trung Quốc cũng sẽ phải đối mặt với một số rủi ro.

"Nga sẽ tiếp tục tận dụng điều này, cố gắng ngày càng lôi kéo Trung Quốc về phía mình trong cuộc đối đầu với phương Tây" - ông nói.

Tuy nhiên, theo ông Yang Cheng - Chủ tịch Học viện Quản trị Toàn cầu và Nghiên cứu Khu vực tại ĐH Nghiên cứu Quốc tế Thượng Hải, Nga và Ukraine đều có "giá trị riêng" đối với Trung Quốc và Bắc Kinh sẽ không chọn nghiêng về bên nào cả.

“Không có chuyện Trung Quốc gặp khó khi lựa chọn phe này hay phe kia. Trung Quốc hy vọng rằng căng thẳng ở Ukraine có thể giảm thang hoặc được giải quyết thông qua các biện pháp ngoại giao, và các lực lượng bên ngoài sẽ không can thiệp vào công việc nội bộ của các bên" - ông Yang nhận định.

DƯƠNG KHANG