Trung Quốc rút ra bài học từ phản ứng của Nga với cuộc chiến tài chính

Trụ sở Ngân hàng Trung ương Trung Quốc ở Bắc Kinh. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Sự kiên cường bất ngờ của Nga

Hơn 3 năm sau khi các lệnh trừng phạt tài chính toàn diện của phương Tây áp đặt lên Nga, Trung Quốc đã âm thầm theo dõi và rút ra những bài học quan trọng từ cách Moskva ứng phó với "cuộc chiến tài chính" từ Mỹ và các đồng minh. Theo chuyên gia Sunny Cheung, thành viên nghiên cứu về Trung Quốc tại Quỹ Jamestown (jamestown.org), những kinh nghiệm này đang được Trung Quốc áp dụng để củng cố hệ thống tài chính của mình, đồng thời thúc đẩy quá trình phi USD hóa và quốc tế hóa đồng nhân dân tệ.

Điều khiến các chuyên gia Trung Quốc ấn tượng nhất chính là khả năng phục hồi vượt mong đợi của nền kinh tế Nga trước hơn 21.000 lệnh trừng phạt được áp đặt kể từ tháng 2/2022. Đặc biệt, việc đóng băng 300 tỷ USD dự trữ của ngân hàng trung ương Nga - một động thái từng được coi là "không thể chạm tới" ngay cả thời kỳ đỉnh cao Chiến tranh Lạnh - đã gây chú ý lớn.

Mặc dù ban đầu dẫn đến sự tháo chạy vốn và lạm phát, đồng rúp đã nhanh chóng phục hồi phần lớn giá trị. Đến tháng 7/2025, đồng rúp chỉ còn yếu gần một nửa so với mức thấp kỷ lục vào tháng 3/2022, được các nhà phân tích Trung Quốc đánh giá là minh chứng cho hiệu quả của phản ứng chủ động từ Moskva.

Những biện pháp được Trung Quốc học hỏi

Các chuyên gia Trung Quốc đặc biệt ca ngợi ba biện pháp chính mà Nga đã triển khai:

Thứ nhất, kiểm soát vốn chặt chẽ: Điện Kremlin nhanh chóng áp đặt các hạn chế ngoại hối, bắt buộc chuyển đổi rúp từ thu nhập xuất khẩu, tạm thời cấm các nhà đầu tư nước ngoài thoái vốn, và thắt chặt điều kiện cho vay ngoại tệ. Những bước đi này giúp Moskva có thời gian ổn định hệ thống tài chính và ngăn chặn dòng vốn tháo chạy ồ ạt.

Thứ hai, gắn đồng nội tệ với hàng hóa: Yêu cầu các nước thanh toán năng lượng bằng rúp được các học giả từ Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Trung Quốc đánh giá là nỗ lực xây dựng "đồng rúp được bảo đảm bằng hàng hóa" - một bước đi mạnh mẽ hướng tới sự tự chủ kinh tế.

Thứ ba, chuyển sang đồng nhân dân tệ (RMB): Đến giữa năm 2023, RMB đã vượt euro để trở thành ngoại tệ được giao dịch nhiều nhất tại Nga. Điều này được nhiều người ở Trung Quốc xem là xác nhận tiềm năng chiến lược của RMB như một tài sản dự trữ chống chịu lệnh trừng phạt.

Thương mại Nga – Trung Quốc hiện chủ yếu được thanh toán bằng rúp và nhân dân tệ, với kim ngạch song phương đạt 245 tỷ USD vào năm ngoái, cho thấy một động lực phi đô la Mỹ hóa rõ rệt. Hong Kong cũng đóng vai trò trung tâm, trở thành nơi thử nghiệm cho các cải cách tài chính của Trung Quốc và hỗ trợ Nga tiếp cận RMB ở nước ngoài.

Tại Hội nghị Thượng đỉnh BRICS lần thứ 17, Bộ trưởng Tài chính Nga Anton Siluanov đã ca ngợi việc sử dụng ngày càng nhiều đồng tiền quốc gia trong thương mại như một giải pháp thay thế "đáng tin cậy, độc lập" với các hệ thống tài chính phương Tây.

Không chỉ Trung Quốc, các quốc gia khác cũng bắt đầu thanh toán thương mại với Nga bằng đồng nhân dân tệ, bao gồm việc mua than của Ấn Độ, mua dầu thô của Pakistan, nhập khẩu phân bón của Brazil và trả nợ vay của Bangladesh.

Trung Quốc đánh giá điểm yếu và triển khai chiến lược đa hướng

Dựa trên những bài học từ Nga, Trung Quốc đã xác định năm điểm yếu chính trong hệ thống tài chính hiện tại:

Một là, phụ thuộc quá mức vào đồng đô la Mỹ: Hơn 70% trong tổng số 3,2 nghìn tỷ USD dự trữ của Trung Quốc được giữ bằng tiền tệ phương Tây, dễ bị đóng băng.

Hai là, hệ thống thanh toán chưa đủ an toàn: Bắc Kinh vẫn phụ thuộc vào SWIFT (Hiệp hội Viễn thông Tài chính Liên ngân hàng Toàn cầu), dù đã đầu tư vào Hệ thống Thanh toán Liên ngân hàng Xuyên biên giới (CIPS), nhưng quy mô còn hạn chế.

Ba là, phạm vi toàn cầu hạn chế của nhân dân tệ: Mặc dù việc sử dụng RMB đã tăng ở Nga, nhưng vẫn thiếu tính thanh khoản toàn cầu và tính minh bạch tài khoản vốn để trở thành đồng tiền dự trữ.

Bốn là, rủi ro tài sản nước ngoài: Các khoản đầu tư ở nước ngoài, đặc biệt là các dự án Sáng kiến Vành đai và Con đường, có thể trở thành gánh nặng nếu bị trừng phạt.

Năm là, khoảng cách thể chế trong kế hoạch ứng phó khủng hoảng tài chính: Cấu trúc ứng phó bị phân mảnh và thiếu cơ chế phối hợp an ninh tài chính cấp quốc gia.

Xây dựng hạ tầng tài chính thay thế và quốc tế hóa nhân dân tệ

Để khắc phục, Bắc Kinh đã triển khai chiến lược đa hướng: giảm hơn 27% lượng trái phiếu kho bạc Mỹ nắm giữ từ giữa năm 2022 đến 2024, tăng cường phân bổ vàng và quyền rút vốn đặc biệt của IMF, thắt chặt kiểm soát dòng vốn chảy ra nước ngoài.

Việc sử dụng CIPS đang gia tăng đáng kể. Năm 2023, CIPS đã xử lý 123 nghìn tỷ nhân dân tệ (17 nghìn tỷ USD) tại 119 quốc gia. Gần đây, CIPS đã ký biên bản ghi nhớ với Ngân hàng Trung ương Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) để phát triển dịch vụ thanh toán bù trừ nhân dân tệ ở Trung Đông và Bắc Phi.

Các thử nghiệm với tiền kỹ thuật số cũng đang được tiến hành mạnh mẽ. Dự án mBridge, do các ngân hàng trung ương từ Trung Quốc, Thái Lan, UAV và Saudi Arabia, đã giới thiệu một nền tảng thanh toán dựa trên tiền kỹ thuật số hỗ trợ 15 trường hợp sử dụng xuyên biên giới. Dự án này cũng là phương tiện để thúc đẩy nhân dân tệ kỹ thuật số và mở rộng ứng dụng nhân dân tệ trong định giá hàng hóa và thị trường tiêu dùng.

Hong Kong tiếp tục khẳng định vai trò là trung tâm quan trọng hỗ trợ việc sử dụng RMB ở nước ngoài. Các dịch vụ thanh toán mới đã được ra mắt để thúc đẩy CIPS và việc sử dụng RMB cho các giao dịch hàng ngày. Dù vậy, các quan chức Trung Quốc vẫn nhận thấy rằng quốc tế hóa RMB thực sự phụ thuộc vào việc sử dụng thực tế trong thương mại, thị trường vốn và hàng hóa.

Có thể thấy cuộc xung đột ở Ukraine và các lệnh trừng phạt sau đó đã thay đổi căn bản cách Trung Quốc nhìn nhận hệ thống tài chính của mình – không chỉ là công cụ thương mại mà còn là đòn bẩy địa chính trị.

Mức độ phối hợp nội bộ trong việc chuyển hóa những bài học này thành chính sách ở Trung Quốc là đáng kinh ngạc, từ việc thúc đẩy quốc tế hóa nhân dân tệ, mở rộng CIPS, đến cải cách pháp lý và thể chế, cắt giảm nắm giữ trái phiếu kho bạc Mỹ, tích trữ vàng và triển khai các chương trình thí điểm nhân dân tệ kỹ thuật số. Tuy nhiên, thách thức chiến lược của Trung Quốc vẫn là phải duy trì kết nối với hệ thống tài chính toàn cầu, đồng thời chuẩn bị cho các kịch bản bị loại trừ.

Công Thuận/Báo Tin tức và Dân tộc