Trung Quốc thận trọng tung 'lá bài kinh tế' với Nhật Bản

Thủ tướng Nhật Bản và chủ tịch Trung Quốc gặp nhau hôm 31/10. Ảnh: Reuters.

Giới phân tích nhận định Trung Quốc sẽ cân nhắc phản ứng thận trọng với Nhật Bản, khi những biện pháp trừng phạt kinh tế có khả năng phản tác dụng. Mặc dù Trung Quốc sở hữu một “kho vũ khí” từ hạn chế du lịch đến kiểm soát xuất khẩu, các chuyên gia cảnh báo chiến lược quá cứng rắn có thể tác động ngược.

“Trung Quốc sẽ không hành động bồng bột”, Xu Weijun, chuyên gia từ Viện Chính sách Công thuộc Đại học Công nghệ Hoa Nam, cho biết.

Ông lưu ý Trung Quốc và Nhật Bản phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế, đồng nghĩa mọi đòn tấn công hung hăng nào cũng tác động tiêu cực tới Bắc Kinh trong bối cảnh nước này muốn thể hiện vai trò cường quốc thương mại cởi mở, dựa trên luật lệ và chống lại chủ nghĩa bảo hộ.

“Quá phụ thuộc vào các biện pháp trả đũa kinh tế có thể làm suy yếu chiến lược này và gây bất ổn với các nhà đầu tư cũng như đối tác nước ngoài”, ông Xu nói với South China Morning Post.

Nắm trong tay hàng loạt đòn bẩy

Khủng hoảng ngoại giao xuất hiện sau khi Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi ám chỉ Tokyo có thể can thiệp quân sự trong trường hợp đảo Đài Loan bị tấn công. Tuyên bố này khiến Bắc Kinh tức giận và phản ứng bằng cách ra khuyến cáo du lịch, tạm dừng chiếu phim, ngừng nhập khẩu hải sản Nhật và hoãn đàm phán nhập khẩu thịt bò.

Tuần trước, phát ngôn viên Bộ Thương Mại He Yongqian cảnh báo nếu Nhật Bản tiếp tục, Trung Quốc sẽ "thực hiện các biện pháp cần thiết và kiên quyết", buộc Tokyo gánh chịu hậu quả.

Ông Xu cho rằng Bắc Kinh có chuyển từ lời nói sang hành động hay không phụ thuộc vào lập trường của Tokyo. Vị chuyên gia cho rằng chính quyền bà Takaichi đã “chạm tới lằn ranh đỏ” liên quan tới đảo Đài Loan, do đó Trung Quốc sẵn sàng gánh chịu thiệt hại nếu Nhật Bản từ chối thay đổi chủ trương.

Theo giới phân tích, Trung Quốc có thể leo thang căng thẳng bằng lệnh cấm du lịch, chấm dứt chế độ miễn thị thực cho công dân Nhật, hạn chế sự kiện văn hóa và thắt chặt kiểm soát xuất khẩu, đặc biệt là đất hiếm. Việc siết chặt nhập khẩu mỹ phẩm, đồ điện tử và các mặt hàng khác cũng đang được xem xét.

Khách du lịch Trung Quốc đại lục chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 25%, lượng khách tới Nhật trong 9 tháng đầu năm 2025. Ảnh: Bloomberg.

Ông Xu cho rằng không giống cuộc chiến thương mại với Mỹ, các biện pháp đối phó của Trung Quốc sẽ tác động ngắn hạn mạnh mẽ hơn tới Nhật Bản, xét đến mối quan hệ kinh tế sâu sắc giữa hai nước.

“Tuy nhiên, Bắc Kinh đang có lợi thế hơn so với Mỹ, bởi chính sách kinh tế dưới thời Tổng thống Donald Trump cho phép Trung Quốc có nhiều không gian trả đũa mà không làm lung lay niềm tin toàn cầu hay sự cởi mở thương mại của nước này”, ông Xu nói.

Ngành du lịch Nhật Bản dễ “nếm mùi” căng thẳng. Khách du lịch Trung Quốc đại lục chiếm tỷ trọng lớn nhất khoảng 25% lượng người tới Nhật trong 9 tháng đầu năm 2025, tương đương 7,5 triệu khách.

Với tình trạng hủy chuyến hàng loạt ngày càng tăng, nhà kinh tế học Takahide Kiuchi của Viện Nghiên cứu Nomura ước tính nền kinh tế Nhật Bản có thể thiệt hại 1.490 tỷ yen (9,54 tỷ USD) trong năm 2026 nếu du khách Trung Quốc đại lục tẩy chay.

Trong khi đó, Allan von Mehren - chuyên gia kinh tế Trung Quốc tại Ngân hàng Danske - cho rằng không có dấu hiệu cho thấy căng thẳng sẽ hạ nhiệt, và không thể loại trừ khả năng leo thang hơn nữa. Ông von Mehren cảnh báo mặc dù đất hiếm là đòn bẩy mạnh mẽ, Bắc Kinh có thể ngần ngại sử dụng để tránh "sự chỉ trích toàn cầu".

Chim Lee - nhà phân tích cấp cao tại Economist Intelligence Unit - cho biết Trung Quốc có thể thắt chặt thực thi các quy định về nhập khẩu và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Mặc dù ngành công nghiệp ôtô Nhật Bản có thể cảm nhận được tác động, ông Lee lưu ý phần lớn xuất phát từ khả năng cạnh tranh ngày càng tăng của chính ngành ôtô Trung Quốc.

Tuy nhiên, ông Lee cho rằng Trung Quốc vẫn mong muốn duy trì mối quan hệ với các công ty Nhật thiện chí, đồng thời tăng cường FDI và giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng của Mỹ.

Trung Quốc đang tạm ngừng nhập khẩu hải sản Nhật Bản. Ảnh: Reuters.

Vai trò của Mỹ

Có người lại nhìn nhận theo hướng dịch chuyển địa chính trị.

Pang Zhongying - giáo sư khoa kinh tế chính trị toàn cầu tại Đại học Tứ Xuyên - nhận thấy các chuyến thăm cấp lãnh đạo giữa Mỹ và Trung Quốc vào năm 2026 có thể cải thiện triển vọng quan hệ Trung - Nhật.

"Kể từ Thế chiến II, chính sách Trung Quốc của Nhật Bản phần lớn đi theo sự dẫn dắt của Washington. Nếu Mỹ ổn định quan hệ với Trung Quốc, theo truyền thống Nhật Bản sẽ theo bước”, ông nói.

Hầu hết quốc gia, bao gồm Mỹ, thừa nhận chính sách “Một Trung Quốc”, song Washington phản đối sử dụng vũ lực nhắm vào Đài Loan và cam kết cung cấp vũ khí cho hòn đảo.

Ông Trump đã điện đàm với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hôm 24/11, sau đó thông báo cho bà Takaichi về tình hình quan hệ Mỹ - Trung và nhấn mạnh liên minh giữa Washington và Tokyo.

Ông Pang kết luận: "Bắc Kinh đã vạch ra lằn ranh đỏ rõ ràng cho bà Takaichi. Sau cùng, bất chấp căng thẳng, quỹ đạo quan hệ Trung - Nhật vẫn có thể đi lên”.

Trí Ân