Trung Quốc vận hành kính quan sát hạt 'ma' lớn nhất thế giới

Ngày 26/8, Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc cho biết Kính quan sát Neutrino ngầm Giang Môn (Juno) đã bắt đầu thu thập dữ liệu sau khi hoàn tất việc bơm đầy 20.000 tấn chất lỏng đặc biệt vào một khối cầu khổng lồ đường kính 35m. Toàn bộ hệ thống được đặt trong bể nước sâu, nằm dưới lòng đất khoảng 700m.

Juno được thiết kế để nghiên cứu neutrino – loại hạt cực nhỏ, không mang điện, hầu như không có khối lượng và di chuyển gần bằng tốc độ ánh sáng. Những hạt này vốn rất khó phát hiện, nhưng lại giữ vai trò quan trọng trong việc lý giải cách vũ trụ hình thành và vận hành. Nguồn neutrino mà Juno thu nhận chủ yếu đến từ hai nhà máy điện hạt nhân ở Đài Sơn và Dương Giang, cách địa điểm nghiên cứu hơn 50km.

Giáo sư Vương Dĩ Phương, phát ngôn viên dự án, khẳng định việc Juno đi vào hoạt động là “cột mốc lịch sử” của ngành nghiên cứu hạt. Ông nhấn mạnh: “Lần đầu tiên chúng ta có một công trình quy mô và độ chính xác như vậy dành riêng cho neutrino. Juno sẽ giúp giải đáp những câu hỏi cơ bản về bản chất của vật chất và vũ trụ.”

Công trình được xây dựng từ năm 2015, trải qua gần một thập kỷ thi công và kiểm nghiệm nghiêm ngặt. Đến cuối năm 2023, khối cầu chứa dung dịch mới được hoàn tất. Trong quá trình vận hành, hàng nghìn cảm biến ánh sáng sẽ ghi lại những tia sáng yếu ớt sinh ra khi neutrino tương tác với chất lỏng, sau đó chuyển thành tín hiệu để phân tích.

Dự án quy tụ hơn 700 nhà khoa học từ 74 tổ chức thuộc 17 quốc gia, trong đó có nhiều viện nghiên cứu lớn từ châu Âu. Juno được kỳ vọng hoạt động trong vòng 30 năm, đồng thời có khả năng nâng cấp để thực hiện các thí nghiệm chuyên sâu hơn, nhằm trả lời câu hỏi neutrino có phải vừa là hạt vừa là phản hạt của chính nó hay không.

Theo giới chuyên gia, Juno là công trình tiên phong trong thế hệ mới của các dự án nghiên cứu neutrino toàn cầu, vượt trước các dự án lớn tại Mỹ và Nhật Bản vốn chỉ dự kiến vận hành vào giai đoạn 2027–2028.

Việt Vũ