Truyền thống hiếu hạnh, nhớ về cội nguồn trong ngày Vu lan - báo hiếu

Truyền thống đạo lý tốt đẹp

Theo kinh Phật, lễ Vu lan bắt nguồn từ câu chuyện Bồ Tát Mục Kiền Liên cứu mẹ thoát khỏi cảnh khổ chốn địa ngục. Với tấm lòng hiếu hạnh, ông đã nhờ đến sức mạnh của tăng đoàn, tạo nên ngày lễ đặc biệt để cứu mẹ. Từ đó, lễ Vu lan (Vu lan bồn – Giải đảo huyền) ra đời, trở thành dịp để con người tưởng nhớ, tri ân công ơn cha mẹ.

Lễ Vu lan - báo hiếu là truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Ảnh: M.H

Theo Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Lễ hội Vu lan của đạo Phật từ lâu đã hòa quyện với triết lý, truyền thống văn hóa hiếu nghĩa, uống nước nhớ nguồn của dân tộc và tục thờ cúng ngày Rằm tháng Bảy âm lịch, hình thành mùa Lễ hội Vu lan – Báo hiếu. Đây là thời gian để mỗi người thực hành và khắc sâu hạnh nguyện báo hiếu với cha mẹ, ông bà và những người thân yêu, đồng thời cũng là thời gian tưởng nhớ, tri ân tổ tiên, anh hùng dân tộc, anh hùng liệt sĩ, cửu huyền thất tổ của người Việt Nam.

Ở Việt Nam, lễ Vu lan hòa quyện cùng Rằm tháng Bảy – Tết Trung Nguyên, ngày xá tội vong nhân, khi dân gian tin rằng cửa địa ngục được mở để các vong linh trở về dương thế. Vì vậy, trong tâm thức người Việt, Rằm tháng Bảy vừa là ngày xá tội, vừa là mùa hiếu hạnh. Hai dòng chảy tâm linh gặp nhau, hun đúc nên một truyền thống văn hóa đậm chất nhân văn.

Bởi thế, vào ngày Rằm tháng Bảy, cùng với mâm cơm cúng gia tiên, người Việt còn thực hiện lễ cúng cô hồn, thả đèn hoa đăng trên sông, phát chẩn cho người nghèo. Người Việt quan niệm, cúng Rằm tháng Bảy không chỉ để tưởng nhớ tổ tiên, mà còn để chia sẻ cho những vong linh không nơi nương tựa. Điều đó thể hiện triết lý nhân văn: không chỉ hiếu nghĩa với cha mẹ, mà còn rộng mở lòng từ bi với tất cả.

Vào ngày rằm, mỗi người dân Việt Nam đều có những cách khác nhau để bày tỏ tấm lòng hiếu kính với cha mẹ, ghi nhớ công ơn sinh thành, dưỡng dục và nhớ về ông bà, tổ tiên. Người Việt thường hay đến chùa cầu an cho cha mẹ còn đang sống và sửa soạn mâm cúng gia tiên để nhớ về tổ tiên, cội nguồn.

Mâm cúng cho ngày lễ Vu lan – Rằm tháng Bảy tùy vào điều kiện, nhu cầu của từng gia đình. Có nhà làm cơm cúng mặn với đầy đủ các món truyền thống như mâm cỗ Tết; có gia đình làm mâm cơm chay đơn giản. Dù cầu kỳ hay thanh đạm, đơn giản thì việc sắp xếp, bày biện mâm cúng gia tiên đều chỉn chu, tươm tất, thể hiện tấm lòng thành hướng về tổ tiên, dòng họ.

Nhiều hoạt động trong ngày Lễ Vu lan

Là tín ngưỡng dân gian có gắn với triết lý đạo Phật, trong mùa lễ Vu lan báo hiếu, các chùa chiền tổ chức nhiều hoạt động, nghi lễ trang trọng, tôn nghiêm. Hòa thượng, tăng ni và Phật tử cùng tụng kinh Vu lan, cầu nguyện cho cha mẹ hiện tiền được bình an, cha mẹ quá vãng được siêu thoát.

Để chuẩn bị tốt cho mùa Vu lan báo hiếu 2025, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã ban hành Thông bạch số 374/TB-HĐTS gửi đến các Ban, Viện Trung ương, Ban Trị sự GHPGVN các tỉnh, thành phố; tăng ni, Phật tử các chùa, cơ sở tự viện về Đại lễ Vu lan – Báo hiếu. Theo đó, GHPGVN đề nghị Giáo hội Phật giáo các địa phương tổ chức Đại lễ Vu lan – Báo hiếu; tưởng niệm, tri ân, cầu siêu anh linh anh hùng liệt sĩ tại các nghĩa trang liệt sĩ; các địa điểm văn hóa, nơi sinh hoạt cộng đồng khi được sự chấp thuận của chính quyền các cấp.

Giáo hội đề nghị tăng ni tích cực tham gia các hoạt động “đền ơn đáp nghĩa”, thăm và tặng quà đối tượng người có công với đất nước, Mẹ Việt Nam anh hùng, các thương bệnh binh, gia đình liệt sĩ trên địa bàn; tổ chức Đại lễ cầu siêu, thắp nến tưởng niệm, tri ân các anh hùng liệt sĩ; tụng kinh Vu lan, kinh Báo hiếu phụ mẫu… cầu siêu tiến anh linh anh hùng liệt sĩ, thuyết giảng ý nghĩa Vu lan – Báo hiếu; nghi thức bông hồng cài áo tri ân công đức sinh thành của cha mẹ; chương trình nghệ thuật “Công cha nghĩa mẹ”.

Trung ương Giáo hội yêu cầu Ban Trị sự GHPGVN tỉnh, thành phố có kế hoạch hướng dẫn, giúp đỡ các cơ sở tự viện trong công tác tổ chức Đại lễ Vu lan – Báo hiếu. Các chùa, cơ sở tự viện đều treo cờ Tổ quốc trong ngày Tết Độc lập và Vu lan – Báo hiếu năm nay. Trung ương Giáo hội cũng lưu ý trong khâu tổ chức đảm bảo trang nghiêm, tiết kiệm; không để xảy ra các hình thức dịch vụ và các nghi lễ không phù hợp với chính pháp, nghi lễ truyền thống; thực hiện tốt công tác phòng cháy chữa cháy…

Theo ghi nhận, vào ngày Rằm tháng Bảy năm nay, lượng người dân đến chùa cầu an, cầu siêu khá đông. Tại cụm di tích đình – chùa Khương Trung, bà Nguyễn Tuyết Lan (phường Khương Đình) cho biết, theo truyền thống của gia đình, từ sáng sớm ngày Rằm tháng Bảy bà cùng các con đến chùa cầu an, sau đó đi chợ để mua đồ làm mâm cơm dâng lên tổ tiên. “Tôi duy trì thói quen này để con, cháu cùng ghi nhớ truyền thống báo hiếu, nhớ về tổ tiên”, bà Lan bày tỏ.

Ngày nay, ngày Vu lan cũng được giới trẻ quan tâm. Trên mạng xã hội, nhiều chiến dịch kêu gọi viết lời tri ân, đăng ảnh cùng cha mẹ, gửi lời chúc bình an. Các trường học, tổ chức đoàn thể lồng ghép giáo dục đạo hiếu trong dịp này. Những hành động ấy cho thấy, đạo hiếu không hề lỗi thời mà vẫn là sợi chỉ đỏ kết nối các thế hệ.

Có thể thấy, ngày lễ Vu lan đang dần được hiểu với ý nghĩa rộng lớn hơn, là dịp nhân lên ý thức xã hội về tinh thần đền ơn đáp nghĩa, khuyến khích con người tri ân và đền ơn cha mẹ sinh thành, thầy cô giáo, các bậc tiền bối, các anh hùng liệt sĩ đã có công dựng nước... Những giá trị nhân văn của ngày lễ Vu lan đang ngày càng được lan tỏa và trở thành truyền thống tốt đẹp của người dân Việt Nam.

Hoàng Lân