TS. Trần Quốc Trung: Chuyển đổi số báo chí nhìn từ sức mạnh kể chuyện bằng hình ảnh

Trong tiến trình chuyển đổi số báo chí, TS. Trần Quốc Trung cho rằng, cách mọi người tiếp nhận thông tin đang thay đổi từ báo viết truyền thống sang kể chuyện bằng hình ảnh.

Nhân Ngày Chuyển đổi số quốc gia (10/10), Báo Thế giới và Việt Nam đã có cuộc trao đổi với TS. Trần Quốc Trung, Trưởng Bộ môn Thiết kế đa phương tiện, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông về vấn đề chuyển đổi số báo chí trong việc "đón đầu" công nghệ.

"Đi tắt đón đầu" công nghệ trong báo chí

Để chuyển đổi số thành công, điều cốt yếu là nhân lực. Tư duy “đi tắt đón đầu” công nghệ quan trọng như thế nào trong báo chí, thưa ông?

Ứng dụng công nghệ số đã làm thay đổi cơ bản hoạt động của các cơ quan báo chí. Trong thời đại công nghệ tăng tốc như hiện nay, các phương tiện truyền thông đòi hỏi phải cung cấp thông tin nhanh chóng, rõ ràng cho công chúng. Vì công chúng có thời gian hạn chế nên yêu cầu các phương tiện truyền thông phải cung cấp thông tin cô đọng và dễ hiểu, nhằm mục đích quản lý trình tự thời gian của sự kiện được trình bày thông qua dữ liệu thống kê.

Là một phần của phương tiện truyền thông tin tức, đồ họa thông tin được kỳ vọng sẽ là một công cụ thay thế giúp khán giả hiểu được thông tin hữu ích, đẹp mắt và sâu sắc. Đồ họa thông tin cũng phải có khả năng giúp người đọc tìm kiếm sự thật sâu sắc trong dữ liệu phức tạp và bối cảnh nhất định.

Ngày nay, với tư cách là một phần của báo chí trực tuyến, việc sử dụng đồ họa thông tin là then chốt trong việc chia sẻ thông tin và tin tức một cách hiệu quả, giúp độc giả quan tâm hơn đến tin tức và dễ dàng hiểu được các sự kiện, dữ liệu.

"Cách mọi người tiếp nhận thông tin đang thay đổi từ báo viết truyền thống sang kể chuyện bằng hình ảnh. Với mức độ chú ý của mọi người tăng cao, cần sử dụng các kỹ thuật đổi mới để duy trì mức độ tương tác và kể những câu chuyện phức tạp theo cách dễ hiểu. Có nghĩa, khi nói đến kể chuyện kỹ thuật số, lời nói không còn đủ nữa...".

Về việc cung cấp thông tin tới công chúng, thông tin và hầu hết tin tức được thực hiện trong thập kỷ qua đã sử dụng đồ họa thông tin, được cho là phổ biến và hiệu quả để trực quan hóa dữ liệu và truyền tải thông tin đến khán giả một cách rõ ràng và thú vị hơn. Nghiên cứu đã chỉ ra, 93% giao tiếp của con người là hình ảnh và 90% trong số đó được xử lý trong não dưới dạng hình ảnh. Ngoài ra, khi người dùng truy cập các trang tin tức trực tuyến, trung bình họ chỉ đọc 28% bài viết trong một lần truy cập và con số này được cho là sẽ tăng 14% khi trang hiển thị hình ảnh trong đó.

Nội dung số được định nghĩa là một tệp hoặc một số dạng thông tin khác được xuất bản hoặc lưu trữ ở định dạng kỹ thuật số. Đây có thể là văn bản, đồ họa, hoạt ảnh, tệp video hoặc âm thanh đơn giản hoặc thậm chí là hình ảnh. Các công cụ và phần mềm tạo nội dung được sử dụng bởi những cá nhân tham gia vào việc tạo ra nội dung số và có thể hỗ trợ không chỉ trong việc sáng tác mà còn trong việc xuất bản và phân phối nội dung số.

Các nhà báo hiện đại cần một số công cụ không thể thiếu để hoàn thành công việc. Đó là máy tính có truy cập Internet cho phép các nhà báo viết và lưu trữ các câu chuyện cũng như chạy phần mềm chỉnh sửa âm thanh, video và văn bản chuyên nghiệp từ các địa điểm trên toàn cầu.

Điện thoại thông minh cho phép nâng cao khả năng truyền âm thanh, video và dữ liệu. Ngoài ra, cần theo dõi dữ liệu trên mạng xã hội. Hình ảnh trực quan chuyên sâu về số lần chia sẻ và tương tác cho các nhà báo biết những câu chuyện nào đang là xu hướng và nơi cần nghiên cứu.

Như vậy, cách mọi người tiếp nhận thông tin đang thay đổi từ báo viết truyền thống sang kể chuyện bằng hình ảnh. Với mức độ chú ý của mọi người tăng cao, cần sử dụng các kỹ thuật đổi mới để duy trì mức độ tương tác và kể những câu chuyện phức tạp theo cách dễ hiểu.

Có nghĩa, khi nói đến kể chuyện kỹ thuật số, lời nói không còn đủ nữa. Nếu muốn tạo nội dung hấp dẫn có thể bắt kịp kỳ vọng của độc giả hiện đại và vượt trội so với đối thủ, cần hiểu sức mạnh của báo chí hình ảnh.

Chuyển đổi số trở thành xu hướng toàn cầu. (Nguồn: Internet)

Ông từng chia sẻ, đồ họa thông tin trong lĩnh vực báo chí sẽ nâng cao khả năng kể chuyện của báo chí theo nhiều cách bằng cách, làm cho thông tin phức tạp trở nên dễ tiếp cận. Ông có thể nói cụ thể hơn?

Đồ họa thông tin (infographics) đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao khả năng kể chuyện của báo chí theo nhiều cách. Một trong những phương pháp mới nổi nhất được nền tảng truyền thông tin tức sử dụng để trình bày thông tin thú vị là thông qua thiết kế đồ họa thông tin.

Infographic là một hình thức kể chuyện có chứa đồ thị, hình ảnh hoặc hình minh họa có thể đi kèm với lời tường thuật. Trong bối cảnh tin tức bằng hình ảnh, đồ họa thông tin không chỉ hiển thị hình ảnh mà còn chứa dữ liệu, sự kiện và phản ánh hiện thực. Sự hiện diện của đồ họa thông tin trên nền tảng tin tức để làm rõ thông tin và tạo điều kiện cho người đọc về sự kiện thực tế thông qua cách kể chuyện bằng hình ảnh.

Trong những năm gần đây, đồ họa thông tin đã nhận được sự quan tâm lớn trong nhiều lĩnh vực, bao gồm cả lĩnh vực kinh tế, để tiếp thị sản phẩm, dịch vụ thương mại và các lĩnh vực khác, như một phương tiện cung cấp thông tin hiệu quả mà không cần sử dụng nhiều văn bản. Do đó, đồ họa thông tin là một cách tuyệt vời để thu hút sự chú ý của khán giả.

Nhà nghiên cứu Nielsen được coi là một trong những nhà nghiên cứu quan tâm đến lĩnh vực đồ họa thông tin, ông khẳng định nó đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường sự hiểu biết của người đọc về dữ liệu, thông tin được công bố. Đồ họa thông tin tương tác đã cung cấp một công cụ quan trọng cho người đọc trong việc xử lý các thông tin và dữ liệu phức tạp được xuất bản bởi báo điện tử, bởi vì nó thực hiện năm chức năng cho người đọc.

Đó là, người dùng có thể hoàn thành các nhiệm vụ cơ bản trong lần đầu tiên tiếp xúc với thiết kế dễ dàng như thế nào? Sau khi người dùng đã học được thiết kế, họ có thể thực hiện nhiệm vụ nhanh đến mức nào? Khi người dùng quay lại thiết kế sau một thời gian không sử dụng, họ có thể thiết lập lại trình độ thành thạo dễ dàng ra sao? Người dùng mắc phải bao nhiêu lỗi, những lỗi này nghiêm trọng đến mức nào và họ có thể khắc phục lỗi dễ dàng? Bạn cảm thấy thích thú khi sử dụng thiết kế đó?

Cách tiếp nhận thông tin đang thay đổi

Chuyển đổi số thách thức nhà báo phải làm được những điều khác biệt. Làm thế nào để tạo được dấu ấn, để mỗi tờ báo mang bản sắc riêng dưới góc nhìn của ông?

Ngày nay, hầu hết mọi người nhận được tin tức từ mạng xã hội và thực tế đó, kết hợp với sự thu hẹp phạm vi chú ý trên toàn cầu. Có nghĩa, người sáng tạo nội dung buộc phải nghĩ ra những cách mới để giúp người đọc hiểu các chủ đề phức tạp trong khoảng thời gian ngắn hơn.

Việc trực quan hóa dữ liệu đẹp mắt và khéo léo sẽ chỉ thu hút nhiều độc giả hơn đến câu chuyện của bạn. Phải nói rằng, độc giả ngày nay không tìm kiếm những bài báo nghiêm túc chỉ bằng lời nói và hình ảnh. Họ muốn thứ gì đó có thể tóm tắt một câu chuyện mà không cần phải đọc bài báo 1000 từ. Độc giả luôn tìm kiếm thứ gì đó nhiều hơn và đó là những gì trực quan hóa dữ liệu làm được. Chúng sẽ mang lại nhiều cái nhấp chuột hơn và tăng lượng độc giả trong một câu chuyện cũng như toàn bộ ấn phẩm.

Lượng thông tin và dữ liệu tiếp xúc hàng ngày có thể khiến chúng ta cảm thấy choáng ngợp. Cho dù đó là số liệu thống kê về đại dịch toàn cầu, tác động của biến đổi khí hậu hay kết quả bầu cử, chúng ta thường cần trợ giúp để hiểu rõ hơn các chi tiết. Báo chí trực quan có thể biến những khái niệm và câu chuyện phức tạp thành những câu chuyện dễ tiếp cận và hấp dẫn. Đồng thời, khuyến khích chúng ta không chỉ tiếp tục đọc mà còn chia sẻ thông tin với người khác.

Phương tiện truyền thông kỹ thuật số đa phương tiện đã cho phép các nhà xuất bản thoát khỏi những hạn chế của báo in và đón nhận những cách kể chuyện mới, năng động về mặt hình ảnh. Cho dù đó là sử dụng biểu đồ hoạt hình, bản đồ tương tác, video hay phần tử 3D, có nhiều cách để bạn có thể làm cho những câu chuyện phức tạp trở nên dễ dàng và thú vị hơn khi xem. Việc sử dụng các loại yếu tố này cũng cho phép người đọc có mối liên hệ sâu sắc hơn, có ý nghĩa hơn với câu chuyện và cảm thấy đắm chìm và tham gia vào tác phẩm báo chí đó.

Để đáp ứng các yêu cầu của thời đại mới trong bối cảnh số, các cơ sở đào tạo báo chí truyền thông phải chuyển đổi thế nào? Phải tạo ra những “sản phẩm” để cung cấp cho thị trường và xã hội ra sao?

Có thể nói, chuyển đổi số trong lĩnh vực báo chí đã cho nền báo chí một diện mạo mới. Có thể liệt kê một số thay đổi nổi bật như: Hình thành báo chí mạng xã hội, với sự xuất hiện báo chí trên fanpage, FaceBook, YouTube, Zalo, Instagram, Spotify, Google Podcast, Amazon Music, SoundCloud… Nhiều cơ quan báo chí đã tận dụng mạng xã hội để tăng cường tương tác với công chúng, lan tỏa, phổ biến thông tin diện rộng.

Các cơ sở đào tạo báo chí và truyền thông cần chuyển đổi để đáp ứng được yêu cầu của một thế giới truyền thông số hóa ngày càng phát triển. Cụ thể, cập nhật chương trình học bao gồm các kỹ năng và kiến thức mới nhất liên quan đến truyền thông số hóa. Đó là các môn học về nền tảng truyền thông xã hội, phân tích dữ liệu, sáng tạo nội dung đa phương tiện và quản lý dự án trực tuyến.

Đồng thời, khuyến khích sáng tạo và đổi mới. Thúc đẩy tinh thần sáng tạo và đổi mới trong quá trình giảng dạy và nghiên cứu. Khuyến khích giảng viên và sinh viên tham gia vào các dự án sáng tạo, dự án phát triển ứng dụng truyền thông mới và các hoạt động nghiên cứu.

Bên cạnh đó, đảm bảo rằng sinh viên có kỹ năng cần thiết, chẳng hạn như quản lý trang web, sử dụng công cụ phân tích, thiết kế đồ họa và video, quản lý nội dung trực tuyến.

Cuối cùng, cung cấp cơ hội học tập thực tế thông qua các khóa học thực hành, thực tập, dự án liên kết với ngành công nghiệp truyền thông số hóa. Điều này giúp sinh viên có kinh nghiệm thực tiễn và tương tác với các công nghệ mới để trở thành những "sản phẩm" chất lượng trong tương lai.

Đồ họa thông tin tăng khả năng kể chuyện báo chí

Tiến sĩ có thể chia sẻ những kỹ năng làm báo thông qua việc sử dụng các công cụ số (thiết kế bảng biểu, sơ đồ infographics…)? Người làm báo cần kiến thức, kỹ năng gì nhất hiện nay?

Khi làm báo thông qua việc sử dụng các công cụ số để thiết kế bảng biểu, sơ đồ infographics và các phương tiện truyền thông khác, người làm báo cần phải phát triển một loạt kỹ năng chuyên môn để tạo ra nội dung hấp dẫn và dễ hiểu. Dưới đây là một số kỹ năng quan trọng:

Thứ Nhất, kỹ năng làm việc với dữ liệu. Khả năng hiểu và làm việc với dữ liệu là cực kỳ quan trọng để xác định thông điệp chính và chọn dữ liệu thích hợp để thể hiện thông tin.

Thứ Hai, kỹ năng sử dụng công cụ thiết kế. Hiểu cách sử dụng các công cụ phần mềm thiết kế đồ họa như Adobe Illustrator, Adobe Photoshop, Canva hoặc Microsoft PowerPoint. Đây là những công cụ phổ biến để tạo các hình ảnh và biểu đồ.

Thứ Ba, khả năng sáng tạo là quan trọng để tạo ra các thiết kế độc đáo và nội dung thú vị. Có khả năng tư duy ngoại hình và tạo ra các ý tưởng mới là một phần quan trọng của kỹ năng này.

Thứ Tư, khả năng trình bày thông tin một cách logic và dễ hiểu qua các biểu đồ và hình ảnh là quan trọng để đảm bảo rằng độc giả có thể nắm bắt thông điệp một cách nhanh chóng.

Thứ Năm, kỹ năng học hỏi liên tục. Theo dõi và nắm bắt các xu hướng và công nghệ mới trong thiết kế đồ họa và infographics để không ngừng phát triển kỹ năng.

Muốn cạnh tranh được với mạng xã hội thì báo chí chính thống phải phát triển nội dung và hình thức thế nào? Công nghệ có được xem là “đòn bẩy” hay không?

Để cạnh tranh được với mạng xã hội và thu hút độc giả trở lại, báo chí chính thống cần thực hiện các giải pháp phát triển nội dung dựa trên công nghệ để nâng cao chất lượng và hiệu suất trong ngành báo chí. Công nghệ cho phép báo chí sản xuất nội dung đa dạng, bao gồm văn bản, hình ảnh, video, âm thanh, podcast, infographics và nhiều hình thức truyền thông khác. Điều này tạo ra trải nghiệm đa phương tiện cho độc giả.

Công nghệ phân tích dữ liệu giúp báo chí hiểu rõ hơn về độc giả, xu hướng đọc và tương tác trực tuyến. Điều này giúp tạo nội dung phù hợp và điều chỉnh chiến lược truyền thông. Công nghệ quản lý dự án và các công cụ trực tuyến giúp tổ chức và theo dõi tiến độ của các dự án truyền thông, từ việc viết bài đến phát sóng trực tiếp. Công nghệ cho phép báo chí phát trực tiếp thông tin và sự kiện trong thời gian thực qua các nền tảng trực tuyến và mạng xã hội, cung cấp thông tin nhanh chóng và thời sự cho độc giả. Mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến khác cho phép báo chí tương tác trực tiếp với độc giả, lắng nghe ý kiến của họ và tham gia vào cuộc thảo luận trực tuyến.

Kết hợp nhiều hình thức truyền thông, chẳng hạn như video, podcast, ảnh động và infographics để tạo ra nội dung đa dạng và phong phú. Điều này giúp thu hút độc giả có sở thích khác nhau. Sử dụng nghệ thuật kể chuyện để làm cho nội dung trở nên hấp dẫn và thú vị hơn. Đồng thời, tạo ra những câu chuyện có tính nhân văn và tạo cảm động. Công nghệ giúp báo chí tiếp cận và thu hút độc giả trên toàn cầu thông qua Internet và các nền tảng trực tuyến.

Xin cảm ơn ông!

Tháng 4/2023, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

Chuyển đổi số báo chí sẽ trở thành xu thế tất yếu ở tất cả các cơ quan báo chí. Thực chất của báo chí chuyển đổi số là việc ứng dụng công nghệ ngày càng hiện đại vào hoạt động báo chí, làm cho hệ sinh thái báo chí số được bồi đắp thêm các tính năng mới, ưu việt, giúp nâng cao chất lượng, hiệu quả truyền thông.

Đầu tháng 6/2023, Bộ Thông tin và Truyền thông đã thành lập Trung tâm Hỗ trợ chuyển đổi số báo chí (trực thuộc Cục Báo chí).

Trung tâm có nhiệm vụ hỗ trợ các cơ quan báo chí thực hiện có hiệu quả mục tiêu chuyển đổi số trong Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Trung tâm là đầu mối hỗ trợ cung cấp thông tin, tài liệu, hướng dẫn các cơ quan báo chí thực hiện đo lường, đánh giá mức độ trưởng thành chuyển đổi số báo chí; hỗ trợ đào tạo, tập huấn nâng cao nhận thức, kiến thức, kỹ năng; huy động nguồn lực từ doanh nghiệp để đồng hành với mục tiêu của chương trình hỗ trợ báo chí chuyển đổi số.

Nguyệt Hà