Từ chênh lệch phổ điểm giữa 2 đợt, kiến nghị thi ĐGNL sau kỳ thi tốt nghiệp THPT

.t1 { text-align: justify; }

Việc chênh lệch phổ điểm lớn giữa 2 đợt thi năm 2025 của kỳ thi đánh giá năng lực do Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức khiến không ít thí sinh, phụ huynh, chuyên gia băn khoăn về sự chuẩn hóa của đề thi.

Nhiều chuyên gia tuyển sinh, lãnh đạo trường trung học phổ thông cho rằng, để giảm áp lực thi cử, kỳ thi đánh giá năng lực nên được tổ chức sau kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông. Đồng thời, cơ sở giáo dục đại học tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực cần công bố đề thi chính thức sau mỗi đợt để xã hội cùng giám sát, góp phần nâng cao chất lượng và độ tin cậy của kỳ thi này.

Nếu đề thi có sự chuẩn hóa tốt sẽ ít có chênh lệch về phổ điểm giữa các đợt thi

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Thụy - Trưởng phòng Tuyển sinh và Truyền thông, Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: “Việc thiết kế đề thi không chỉ nhằm mục đích kiểm tra kiến thức đơn thuần mà còn để nhận diện năng lực học tập và phân loại thí sinh một cách chính xác. Kỳ thi này cho phép thí sinh tham gia nhiều đợt và có thể chọn kết quả cao nhất để sử dụng nên sự chênh lệch về phổ điểm giữa từng đợt là điều khó tránh khỏi.

Nhiều thí sinh dự thi đợt đầu với mục đích làm quen với định dạng đề, từ đó rút kinh nghiệm trong các lần thi tiếp theo. Điều này, tạo ra sự phân hóa rõ rệt giữa các đợt thi cũng như mở ra cơ hội cải thiện điểm số cho thí sinh.

Vì vậy, việc đảm bảo mức độ chuẩn hóa của đề thi tương đương giữa từng đợt thi trở nên đặc biệt quan trọng. Nếu quy trình chuẩn hóa đề thi được thực hiện tốt, kết quả sẽ phản ánh đúng năng lực thực sự của thí sinh, dẫn đến ít có sự chênh lệch phổ điểm và không ảnh hưởng đến tính công bằng, khách quan của kỳ thi”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Thụy - Trưởng phòng Tuyển sinh và Truyền thông, Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: website nhà trường.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Thụy nhấn mạnh, mỗi đơn vị tổ chức kỳ thi đều có nguyên tắc riêng trong việc xây dựng ngân hàng câu hỏi, với mục tiêu vừa đánh giá đúng chất lượng thí sinh, vừa bảo đảm khả năng phân hóa năng lực giữa các nhóm đối tượng dự thi. Đây là yêu cầu cơ bản để kỳ thi có thể phản ánh trung thực năng lực học tập và tư duy của người học, thay vì chỉ dừng lại ở việc kiểm tra kiến thức ghi nhớ.

Tuy nhiên, do mỗi kỳ thi có những đặc thù riêng về hình thức tổ chức, số lượng đợt thi, đối tượng thí sinh và mục đích sử dụng kết quả nên việc xây dựng ngân hàng câu hỏi đòi hỏi phải thật cẩn trọng và khoa học.

Khi cơ chế chuẩn hóa chặt chẽ về nội dung thì tình trạng lệch chuẩn giữa các đợt thi sẽ giảm và ít tác động đến tính công bằng trong xét tuyển hoặc đánh giá. Điều này càng trở nên quan trọng khi nhiều kỳ thi hiện nay cho phép thí sinh dự thi nhiều đợt và chọn kết quả cao nhất để sử dụng.

Cùng bàn về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Văn Phương - Trưởng phòng, Phòng Đào tạo Trường Đại học Nha Trang nêu quan điểm: “Theo tôi, sự chênh lệch phổ điểm giữa đợt 1 và đợt 2 kỳ thi đánh giá năng lực năm 2025 của Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố. Trong đó, nguyên nhân đáng chú ý là việc ngày càng nhiều trường đại học sử dụng kết quả kỳ thi đánh giá năng lực để xét tuyển, khiến thí sinh có xu hướng đăng ký thi nhiều đợt nhằm gia tăng cơ hội trúng tuyển vào ngành, trường mong muốn.

Theo thống kê của Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, trong đợt 2 của kỳ thi năm nay, có khoảng 70% thí sinh là những em đã từng tham gia đợt đầu. Điều này cho thấy, thí sinh đã có kinh nghiệm, làm quen với cấu trúc đề thi, dạng câu hỏi và biết cách phân bổ thời gian làm bài hợp lý. Nhờ đó, nhiều em đạt kết quả cao hơn trong lần thi tiếp theo, tạo nên sự chênh lệch phổ điểm lớn giữa hai đợt.

Tuy nhiên, điều này đặt ra yêu cầu cao hơn đối với đơn vị tổ chức kỳ thi trong việc bảo đảm tính đồng đều về mức độ chuẩn hóa của đề thi giữa các đợt, cũng như duy trì chất lượng ngân hàng câu hỏi để đề thi thực sự phản ánh năng lực của thí sinh một cách khách quan và công bằng.

Trong bối cảnh ngày càng nhiều trường đại học sử dụng kết quả kỳ thi đánh giá năng lực để xét tuyển, việc giữ vững độ tin cậy của kỳ thi trở thành yếu tố then chốt nhằm bảo đảm niềm tin của xã hội”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Văn Phương - Trưởng phòng Đào tạo, Trường Đại học Nha Trang. Ảnh: NVCC.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Văn Phương cho rằng, theo quy định, sau mỗi buổi thi, tất cả đề thi và giấy nháp sẽ được thu lại và kiểm đếm đầy đủ nhằm bảo đảm không lộ thông tin đề thi ra bên ngoài. Đây là một trong những biện pháp Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh áp dụng để bảo mật đề thi, hạn chế tình trạng lan truyền nội dung và thảo luận công khai. Việc này cũng giúp đơn vị có thể tái sử dụng một phần câu hỏi ở các đợt thi sau mà vẫn bảo đảm tính công bằng và chất lượng kỳ thi.

Tuy nhiên, dù đề thi được trộn ngẫu nhiên từ ngân hàng câu hỏi, vẫn có khả năng một số câu hỏi từng xuất hiện ở đợt 1 sẽ lặp lại trong đợt 2. Mức độ trùng lặp này phụ thuộc vào quy trình xây dựng và vận hành ngân hàng câu hỏi của đơn vị tổ chức.

Vì vậy, đội ngũ chuyên môn của Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh cần xây dựng ngân hàng câu hỏi đủ lớn, đa dạng về độ phân hóa và kỹ năng đánh giá, đồng thời thiết kế thuật toán chọn đề chặt chẽ nhằm hạn chế tối đa khả năng trùng lặp không mong muốn trong cùng năm tổ chức hoặc 2 đợt thi liên tiếp nhau.

Từ khâu xây dựng ngân hàng câu hỏi đến phân phối đề thi, mọi quy trình phải được giám sát nghiêm ngặt để bảo đảm tính bảo mật và công bằng. Việc phân bổ hợp lý các câu hỏi theo mức độ từ đơn giản đến nâng cao không chỉ giúp đề thi có sự phân hóa cần thiết mà còn góp phần duy trì sự tương đương về chất lượng giữa từng đợt thi.

“Để đảm bảo công bằng giữa từng đợt thi cho tất cả thí sinh, yếu tố quan trọng nhất là chất lượng đề thi. Dù thí sinh dự thi ở đợt nào, đề thi cũng cần được thiết kế với độ chuẩn hóa tương đương, có khả năng phân loại tốt cũng như không tạo ra sự chênh lệch bất hợp lý giữa các đợt”, vị phó giáo sư nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, thầy Phương cũng cho rằng, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh nên cân nhắc việc công bố đề thi chính thức sau mỗi đợt thi, tương tự như cách Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông. Việc này vừa giúp thí sinh theo dõi, kiểm chứng lại kết quả làm bài, vừa tạo điều kiện để xã hội cùng giám sát, góp phần nâng cao tính minh bạch và công bằng của kỳ thi.

Thực tế cho thấy, nhiều thí sinh có tâm lý xem lại đề thi sau khi hoàn thành để so sánh với phần làm bài của mình nhằm kiểm tra, đối chiếu kết quả. Đây là mong muốn chính đáng nên được xem xét trong quá trình hoàn thiện quy trình tổ chức thi.

Đồng quan điểm, một hiệu trưởng trường trung học phổ thông tại Ninh Bình đánh giá: “Việc phổ điểm giữa đợt 1 và đợt 2 của kỳ thi đánh giá năng lực do Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức chênh lệch đáng kể có thể tạo ra sự thiếu công bằng cho thí sinh. Những thí sinh dự thi ở đợt sau thường có kinh nghiệm, đã được làm quen với cấu trúc và dạng thức đề thi nên dễ đạt điểm cao hơn. Trong khi đó, thí sinh thi ở đợt đầu, dù năng lực tương đương lại có thể gặp bất lợi do chưa có cơ hội cọ xát hay chuẩn bị kỹ lưỡng về mặt tâm lý và kỹ năng làm bài.

Điều này đặt ra yêu cầu cao hơn trong công tác tổ chức thi, đặc biệt là việc xây dựng ngân hàng câu hỏi chuẩn hóa, đảm bảo độ khó tương đương giữa các đợt. Nếu không được kiểm soát tốt, sự chênh lệch sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến cơ hội xét tuyển vào đại học, gây ra tâm lý hoang mang và lo lắng cho thí sinh.

Vì vậy, đơn vị tổ chức kỳ thi cần tính đến yếu tố công bằng từ góc độ trải nghiệm thi của thí sinh để dù thi đợt nào, các em cũng được tiếp cận với đề thi có độ chuẩn hóa tương đương và có cơ hội thể hiện năng lực một cách khách quan, minh bạch”.

Cần xem xét lại thời gian tổ chức thi để tránh học sinh ôn tập chồng chéo

Từ lý do trên, vị hiệu trưởng trường trung học phổ thông tại Ninh Bình cho rằng, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh nên tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực sau kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông. Khi thí sinh đã hoàn thành quá trình học tập và kỳ thi tốt nghiệp, các em sẽ có tâm thế ổn định hơn để bước vào các kỳ thi riêng khác (nếu có nhu cầu).

Việc kỳ thi đánh giá năng lực được tổ chức từ tháng 3, tháng 4 thậm chí là ngay trước kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông khiến học sinh dễ bị phân tâm trong quá trình ôn tập hoặc học lệch để ưu tiên cho một số môn, từ đó ảnh hưởng đến chất lượng học tập và kết quả thi tốt nghiệp trung học phổ thông.

Thậm chí, nhiều trường hợp, khi đã đạt điểm thi đánh giá năng lực đủ để xét tuyển vào đại học, học sinh thường chỉ tập trung ôn tập vừa đủ để đạt điểm tốt nghiệp, thay vì nỗ lực hết sức mình. Tâm lý này dễ khiến việc học tập và ôn luyện trở nên hình thức, thiếu chiều sâu, từ đó ảnh hưởng đến chất lượng kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông cũng như kết quả học tập cuối cấp.

Nếu kỳ thi đánh giá năng lực được tổ chức sau kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, học sinh sẽ có động lực học tập hơn, tránh tâm lý chủ quan hoặc học đối phó. Khi đó, kết quả đánh giá cũng phản ánh chính xác hơn quá trình tích lũy kiến thức và năng lực thực chất trong suốt ba năm học. Đây là cơ sở quan trọng để các trường đại học tuyển sinh một cách hiệu quả, công bằng và minh bạch hơn.

Kỳ thi đánh giá năng lực được tổ chức với mục tiêu chính là đo lường tư duy và năng lực học thuật của thí sinh, làm căn cứ để tuyển sinh đại học. Tuy nhiên, việc tồn tại quá nhiều kỳ thi khác nhau có thể gây tốn kém cho xã hội cả về thời gian, chi phí và nguồn lực.

Vì vậy, khi kết quả kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông đã đủ điều kiện xét tuyển đại học, kỳ thi đánh giá năng lực có thể được xem là phương án bổ sung dành cho những học sinh chưa trúng tuyển hoặc muốn tăng cơ hội vào những trường đại học top.

Thí sinh tham gia kỳ thi đánh giá năng lực. Ảnh: website Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.

Còn thầy Hà Quang Vinh – Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Đức Hợp (tỉnh Hưng Yên) cho rằng: “Hiện nay, việc các trường đại học tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực là phù hợp với quyền tự chủ trong công tác tuyển sinh. Tuy nhiên, nếu kỳ thi này được tổ chức sau kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông sẽ hợp lý và bảo đảm công bằng hơn cho thí sinh.

Bởi vì ở thời điểm này, học sinh đã hoàn thành toàn bộ chương trình phổ thông, được trang bị đầy đủ và toàn diện về kiến thức. Việc tham gia kỳ thi đánh giá năng lực sẽ giúp các em thể hiện năng lực một cách khách quan, chính xác hơn, đồng thời đảm bảo tính bình đẳng giữa các thí sinh.

Hiện tại, một số đợt thi được tổ chức khá sớm, khi học sinh mới hoàn thành một phần chương trình học kỳ II lớp 12. Điều này khiến các em chưa tiếp cận đầy đủ nội dung kiến thức, dẫn đến việc đánh giá năng lực có thể chưa thực sự toàn diện và sát với năng lực thực tế.

Ngoài ra, việc tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực sau sẽ giúp học sinh tránh bị phân tâm trong quá trình học tập trên lớp. Thời gian thi hợp lý không chỉ giúp các em tập trung ôn luyện đúng trọng tâm mà còn hạn chế tình trạng ôn thi chồng chéo và giảm áp lực học tập trong giai đoạn cuối cấp.

Bên cạnh đó, việc này cũng giúp các cơ quan quản lý nhà nước thuận lợi hơn trong việc đồng bộ dữ liệu, phối hợp lọc ảo và giám sát toàn bộ quá trình tuyển sinh đại học, góp phần bảo đảm công bằng và minh bạch cho thí sinh”.

Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Đức Hợp cho rằng, việc tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực trước kỳ thi tốt nghiệp tốt nghiệp trung học phổ thông, ít nhiều cũng ảnh hưởng đến hoạt động chuyên môn và nề nếp học tập trong nhà trường. Dù các đợt thi thường diễn ra vào cuối tuần, không trùng với thời khóa biểu chính khóa, nhưng quá trình ôn luyện và chuẩn bị cho kỳ thi chiếm khá nhiều thời gian và sự tập trung của học sinh. Nhiều em bị cuốn vào việc luyện đề, ôn tập riêng, dẫn đến tâm lý xao nhãng việc học chương trình chính khóa trong những ngày gần thi.

Thực tế cho thấy, khoảng cách thời gian giữa các kỳ thi khá sát nhau khiến nhiều học sinh chưa tập trung đúng mức cho kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, làm ảnh hưởng đến chất lượng ôn tập và kết quả học tập. Vì vậy, cần cân nhắc việc sắp xếp thời điểm tổ chức các kỳ thi riêng để học sinh có thể hoàn thành toàn bộ chương trình học, giữ được tâm lý ổn định và tập trung ôn tập.

Khánh Hòa