Tự chủ tài chính, làm sao để nguồn thu không chỉ phụ thuộc vào học phí?

Thực tế hiện nay, học phí vẫn là nguồn thu chính của nhiều đại học/trường đại học khi tự chủ và chiếm đến trên 80% tổng thu. Đây là rủi ro rất lớn khi nguồn thu của các trường phải phụ thuộc nhiều vào tình hình tuyển sinh. Trong khi đó, tình hình tuyển sinh còn phụ thuộc vào nhu cầu xã hội và quy định của Nhà nước, xu hướng tuyển sinh cũng có khả năng sẽ thay đổi nhiều trong tương lai.

Có thể thấy, mặc dù Chính phủ đã quy định cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập, tiếp tục đổi mới, tạo điều kiện cho các trường đại học đẩy mạnh tự chủ tài chính nhưng lại chưa tính đến mức chi phí thực tiễn cần thiết để bảo đảm chất lượng đào tạo,... cho các cơ sở giáo dục đại học.

Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Xuân Cường, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh cho hay, cũng giống như nhiều cơ sở giáo dục đại học hiện nay, trường cũng đang chuẩn bị, hoàn thiện thêm để sẵn sàng cho phương án tự chủ hoàn toàn trong tương lai sắp tới.

Tuy nhiên, để thực hiện được mục tiêu này cũng đòi hỏi một quá trình với nhiều thách thức, bởi ngoài những điều kiện cứng trong các quy định được ban hành, còn nhiều vấn đề ảnh hưởng đến việc tiến tới tự chủ hoàn toàn như cơ sở vật chất, nguồn nhân lực, tuyển sinh,...

Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh tại Chương trình tư vấn tuyển sinh - hướng nghiệp 2023 (Nguồn: Fanpage nhà trường).

Mặt khác, hiện nay, nguồn ngân sách do nhà nước cấp cho trường dù chỉ đảm bảo chi trả một phần lương cho cán bộ, giảng viên, nhưng nếu “buông” nguồn ngân sách này ra, trường cũng phải đứng trước rủi ro.

Trong vấn đề tuyển sinh, thầy Cường cho biết, khối ngành tài nguyên và môi trường có một số ngành rất đặc thù và trong những năm gần đây, những ngành này rất khó để có thể tuyển được người học. Đáng nói, những ngành này lại thuộc lĩnh vực quản lý của Bộ Tài nguyên Môi trường, cung cấp nguồn nhân lực cho nhà nước và xã hội nên dù rất ít sinh viên, trường vẫn phải duy trì. Đây là khó khăn chung của các trường đào tạo khối ngành này.

Trường Đại học Tài nguyên Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh cũng đã cùng cơ sở giáo dục đại học trong cùng Bộ, các bộ, ban ngành có liên quan đưa ra một số những giải pháp, đề xuất để khắc phục tình trạng của những ngành đang khó tuyển sinh để đảm bảo nguồn nhân lực cho ngành nhân lực môi trường nói chung. Các giải pháp, đề xuất được đưa ra như có chính sách về học phí, học bổng, điều kiện việc làm,... thế nhưng đến nay, vẫn còn nhiều vướng mắc nên chưa thể thực hiện được những hướng đi này một cách hợp lý và hiệu quả.

Cũng theo thầy Cường, hiện nay, các cơ sở giáo dục đại học đã đưa ra giải pháp khi thực hiện tự chủ là các nguồn tài chính, nguồn thu cho trường phải được đa dạng hóa.

Nhìn nhận trong thực tế hiện nay, nguồn thu chính của các trường vẫn đến từ học phí, các nguồn thu khác đến từ khoa học công nghệ, nghiên cứu,... chỉ chiếm tỉ trọng khá khiêm tốn.

Do vậy, nếu chỉ tiêu tuyển sinh thấp sẽ dẫn tới nguồn thu của nhà trường bị hạn chế, đây cũng là khó khăn cơ bản nhất của nhiều trường hiện nay.

Tự chủ là xu thế tất yếu và là mục tiêu mà các đại học/trường đại học hiện nay hướng đến nhưng để thực hiện được tự chủ cũng đòi hỏi các trường phải đảm bảo rất nhiều yêu cầu, trong đó có yếu tố về tài chính.

Để đa dạng hóa nguồn thu cho trường, trong chiến lược của nhà trường cũng đã nêu ra các giải pháp nhưng để hiện thực hóa được những nguồn thu này không phải điều đơn giản.

Trường đã xác định thêm các nguồn thu đa dạng từ nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ hay nguồn thu từ các dịch vụ trong các trung tâm của trường, nguồn thu do đóng góp từ các tổ chức cá nhân, của các cựu sinh viên,...

Tuy nhiên, đối với cơ chế hoạt động hiện nay, rất khó để những nguồn thu này có thể trở thành nguồn thu cố định cũng như khó có thể thay đổi được cơ cấu nguồn thu cho nhà trường.

Mặt khác, việc tinh giảm cơ cấu tổ chức bộ máy cán bộ, giảng viên đối với các trường đào tạo những lĩnh vực đặc thù hiện nay vẫn còn khá vướng mắc, nếu các đơn vị đó mà giảm đi có thể ảnh hưởng đến việc hoạt động của nhà trường.

Theo thầy Cường, một trong những giải pháp có thể giúp các cơ sở giáo dục đại học hiện nay gia tăng thêm nguồn thu cố định cho mình là hình thành những doanh nghiệp trong trường. Đây sẽ là cách thức có thể thay đổi được căn bản của vấn đề nguồn thu hiện nay cho các trường, giúp các trường tận dụng được khả năng, nguồn lực và tăng thêm nguồn thu cho mình.

Giải pháp hình thành doanh nghiệp trường đại học cũng là mục tiêu chiến lược mà Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh hướng đến trong tương lai. Chiến lược này cũng đã có những văn bản hướng dẫn, nhưng qua tìm hiểu và nghiên cứu, giải pháp này để thực hiện ngay vẫn còn nhiều vướng mắc ở cách thức vận hành, trong các khâu nhân sự, tổ chức bộ máy phải quản lý ra sao,...

Bởi, các cơ sở giáo dục đại học như Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh là đơn vị sự nghiệp công lập, nên việc hình thành doanh nghiệp trong một đơn vị sự nghiệp công lập cũng sẽ khá khó khăn để triển khai, đặc biệt là với những trường chưa tự chủ hoàn toàn.

Ngoài ra, theo thầy Cường, các trường cũng cần thúc đẩy nguồn thu cho nhà trường từ việc tuyển sinh của tất cả các hệ đại học, sau đại học, vừa học vừa làm, các khóa đào tạo bồi dưỡng,...

Trước thực trạng vừa qua về việc Hội đồng quản trị của Đại học Iowa Wesleyan ở Mount Pleaseant (Mỹ) đã nhất trí bỏ phiếu đóng cửa trường này từ tháng 5/2023 sau 181 năm hoạt động do những áp lực về tài chính, thầy Cường cho rằng, tự chủ hoàn toàn là mục tiêu mang ý nghĩa tích cực cho các trường.

Thế nhưng, đối với thực trạng tại các trường đại học nước ta hiện nay, yếu tố được đánh giá là ít tự chủ nhất chính là tài chính do các quy định còn chồng chéo, chưa đồng bộ.

Để hạn chế được những rủi ro dẫn tới hậu quả sẽ xảy ra khi tự chủ hoàn toàn như Đại học Iowa Wesleyan, đòi hỏi các trường phải có bộ máy vận hành tốt, hệ thống quản trị có sự đồng bộ.

Trong khi đó, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đoàn Thanh Hà, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh cho hay, tự chủ tài chính sẽ giúp các trường được chủ động hơn trong vấn đề đầu tư hay triển khai các chương trình,... để thuận lợi phát triển.

Do đó, với điều kiện của trường hiện nay và mong muốn phát triển mạnh hơn trong tương lai, trường cũng đang xin phê duyệt để được tự chủ tài chính ở Nhóm 2 là Đơn vị sự nghiệp công tự bảo đảm chi thường xuyên là những đơn vị có mức tự bảo đảm kinh phí chi thường xuyên bằng hoặc lớn hơn 100% (theo Nghị định số 60/2021/NĐ-CP của Chính phủ).

Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh tại Chương trình Tư vấn Tuyển sinh năm 2023 của trường (Nguồn: Fanpage nhà trường).

Theo thầy Hà, để việc tự chủ tài chính được thuận lợi, các cơ sở giáo dục đại học phải tăng cường công tác quản trị giám sát, nâng cao chất lượng đào tạo, kiện toàn bộ máy tổ chức nhân sự cùng với đẩy mạnh chuyển đổi số để tinh gọn nguồn nhân lực, xác định được vị trí việc làm, định biên các đơn vị,...

Hơn nữa, để tồn tại và phát triển trong bối cảnh hiện nay, các trường cần phải tập trung vào chất lượng, xác định được mục tiêu đào tạo, cân đối cả đầu vào và đầu ra, tự điều chỉnh một cách phù hợp như có các ngành học đáp ứng được nhu cầu của xã hội.

Tường San