Từ 'cơn phấn khích phi lý' đến nỗi lo sụp đổ công nghệ toàn cầu

Có lẽ hầu hết mọi người đều nghĩ đến chứng khoán khi nghe đến từ “bong bóng”, và vụ vỡ bong bóng dot-com là một ví dụ điển hình cho việc thị trường tăng trưởng quá nhanh, trong khi các công ty thúc đẩy sự tăng trưởng lại không có nền tảng kinh doanh đủ để đảm bảo cho sự bùng nổ giá cổ phiếu như vậy. Khủng hoảng dot-com là một sự bùng nổ ngoạn mục dẫn đến một đợt sụp đổ bi thảm, đáng chú ý cả về tốc độ lẫn quy mô, một thảm họa đã xóa sổ cả một lĩnh vực chỉ trong vòng một năm rưỡi. Sau khủng hoảng, chỉ số NASDAQ phải mất mười lăm năm mới phục hồi được, nhờ vào đợt tăng giá cổ phiếu công nghệ bắt đầu vào cuối thập niên 2010. Như vậy, dù có nhiều khác biệt với các thị trường khác như nhà đất hay tỷ giá hối đoái, thị trường chứng khoán cũng trải qua giai đoạn phấn khích vốn là đặc điểm chung của các cuộc khủng hoảng tài chính trong suốt lịch sử.

Khác với hậu quả của Đại sụp đổ năm 1929, cuộc suy thoái nhẹ xảy ra sau khủng hoảng dot-com cũng là một minh chứng cho vai trò của sự tín nhiệm. Điểm chung thứ hai này của các cuộc khủng hoảng tài chính nhấn mạnh sự cần thiết phải có các thể chế và chính sách đáng tin cậy để đảm bảo mức thiệt hại thấp nhất. Nước Mỹ đã rút ra bài học kinh nghiệm từ đợt sụp đổ năm 1929 và cuộc khủng hoảng trong thập niên 1930. Nhờ vậy mà FED đã theo dõi chặt chẽ thị trường dot-com, thể hiện qua lời nhận xét về “sự phấn khích phi lý” của Alan Greenspan. Bên cạnh đó, FED cũng nhanh chóng cắt giảm lãi suất sau khi thị trường dot-com sụp đổ để hỗ trợ nền kinh tế, không để cuộc suy thoái trở nên nghiêm trọng hoặc kéo dài.

Khủng hoảng dot-com là một sự bùng nổ ngoạn mục dẫn đến một đợt sụp đổ bi thảm, đáng chú ý cả về tốc độ lẫn quy mô. Ảnh: Freepik

Những lần cắt giảm lãi suất đó đã góp phần tạo ra một bong bóng tài chính khác ở Mỹ, lần này là trong thị trường nhà đất. Đây có lẽ là một bài học khác về khủng hoảng tài chính: các giải pháp được áp dụng để giải quyết một cuộc khủng hoảng có thể là nguyên nhân gây ra cuộc khủng hoảng tiếp theo. Sau khủng hoảng dot-com, các khoản vay lãi suất thấp nhằm kích cầu trong năm 2001 không được đổ vào thị trường chứng khoán đang tuột dốc mà lại hướng tới thị trường nhà đất đang trên đà tăng.

Liệu lịch sử có lặp lại không? Khi tôi viết những dòng này vào cuối năm 2022, chỉ số NASDAQ mới chỉ phục hồi được một phần nhỏ trong số hàng ngàn tỷ đô-la giá trị thị trường bị mất đi trong đợt đảo chiều gần nhất ở các công ty công nghệ. Nhóm “bốn kỵ sĩ” đã được thay thế bằng nhóm FAANG (Facebook, Amazon, Apple, Netflix và Google). Microsoft, Apple, Amazon, Alphabet (công ty mẹ của Google) và Meta (công ty mẹ của Facebook) chiếm gần 20% S&P 500. Khi bong bóng dot-com đạt đỉnh, cổ phiếu công nghệ cũng chiếm hơn 35% chỉ số chứng khoán tiêu chuẩn này. Tình hình tương tự đang diễn ra trên thị trường hiện tại, đó là lý do người ta lo ngại rằng nếu các công ty công nghệ lớn trải qua một vụ khủng hoảng khác, họ có thể khiến nền kinh tế sụp đổ một lần nữa.

Linda Yueh | First News - Nhà xuất bản Dân trí