Từ đợt mưa ngập lịch sử ngày 30/9: Lời cảnh tỉnh về ứng phó thiên tai

Trận mưa lớn kéo dài trong ngày 30/9, đã gây ngập nặng nhiều tuyến phố Hà Nội. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Cơn bão số 10 (bão Bualoi) được Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhận định là dị thường, cường độ bão mạnh, phạm vi ảnh hưởng rộng và đã được cảnh báo có thể gây tác động tổng hợp của nhiều loại hình thiên tai như gió mạnh, mưa lớn, lũ, lũ quét, sạt lở đất và ngập lụt ở nhiều địa phương.

Thế nhưng, sự khắc nghiệt của biến đổi khí hậu, tính dị thường của thiên tai, đã khiến nhiều nơi ở Thủ đô “không kịp trở tay” - khi Hà Nội không nằm trên đường đi của tâm bão số 10, nhưng mưa lớn liên tục trút xuống kèm với những đợt sấm sét kinh hoàng, đã nhanh chóng khiến thành phố “chìm trong biển nước,” giao thông hỗn loạn, cuộc sống của người dân bị đảo lộn.

Nhận diện nguyên nhân mưa lớn dồn dập

Sáng 30/9, thành phố Hà Nội liên tục hứng chịu các đợt mưa lớn không ngừng trút nước, đã nhanh chóng gây ngập lụt khắp các ngả đường, khu phố.

Không những vậy, trong khoảng thời gian gần trưa và đầu chiều cùng ngày, sấm sét liên tiếp dội xuống khiến người dân (đặc biệt với những người đang di chuyển ngoài đường) nơm nớp trong nỗi bất an. Cảnh tượng trong ngày mưa gió chưa bao giờ đáng lo đến thế.

Một số trường mầm non, học sinh hoảng sợ vì sấm sét; phụ huynh ở nhà, ở cơ quan như ngồi trên đống lửa mong ngớt mưa để đón con về nhà.

Vào buổi chiều, những đợt mưa vẫn liên tiếp trút xuống, nhất là vào thời điểm đúng giờ tan tầm. Do lượng nước mưa quá lớn cùng với nguồn nước từ nhiều nơi đổ về, nhiều ngả đường, khu phố ngập sâu trong “biển nước.”

Giao thông tại nhiều khu vực trong thành phố bị tê liệt cục bộ; nhiều người đứng ngoài trời nhiều tiếng đồng hồ, thậm chí có những người không thể di chuyển về nhà, phải tìm chỗ trú nghỉ qua đêm…

Lý giải về nguyên nhân gây ra hiện tượng mưa lớn khủng khiếp trên, chuyên gia Trương Bá Kiên - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng Khí hậu (Viện Khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu), cho biết sáng sớm 30/9, khu vực thành phố Hà Nội và các vùng lân cận (như Bắc Giang, Thái Nguyên) đã hình thành một vùng hội tụ gió mạnh từ thấp đến cao.

Vùng hội tụ trên được hình thành bởi các yếu tố như gió Đông Đông Nam mạnh xuất hiện mang hơi ẩm từ biển vào tương tác với gió Nam Tây Nam di chuyển tới, kết hợp khí quyển khu vực này đang nhiều ẩm và bất ổn định do ảnh hưởng từ hoàn lưu áp thấp suy yếu từ bão số 10.

Từ diễn biến khí tượng đó, ông Kiên nhấn mạnh có ba nguyên nhân dẫn tới mưa lớn liên tục ở Hà Nội trong ngày 30/9. Đó là do hoàn lưu còn sót lại của hai cơn bão số 9 (bão Ragasa) và gần nhất là bão số 10 (Bualoi), đã làm cho đồng bằng Bắc Bộ, trong đó có Hà Nội rất giàu ẩm, không khí bất ổn định.

Tiếp đó là do sự mở rộng và lấn sâu về phía Đông và Nam của áp cao cận nhiệt đới (vùng khí áp cao, khô, ổn định ở vĩ độ 23-25 độ) đã gia tăng tác động đến thời tiết khu vực. Dưới ảnh hưởng đó đã hình thành một dải gió Đông đến Đông Nam, thổi từ ngoài biển (vịnh Bắc Bộ) vào đất liền, mang theo hơi ẩm và tác động trực tiếp đến điều kiện khí tượng tại nhiều vùng.

Một nguyên nhân khác là ở độ cao 5.000m có sự hội tụ mạnh của đới gió Tây Nam từ phía Nam lên kết hợp với gió Đông thành một dải thẳng từ Hưng Yên - Hà Nội - Thái Nguyên tới Cao Bằng, với độ rộng khoảng 200-300 km.

Điều đáng nói là lần này ngẫu nhiên những yếu tố trên lại tạo hội tụ đúng khu vực Hà Nội, cùng một thời điểm, dẫn đến mưa cả ngày không ngớt.

Đại diện Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, cũng nhận định mưa lớn ở Hà Nội và các tỉnh Bắc Bộ trong ngày 30/9 là do hội tụ gió mạnh được hình thành giữa rìa Tây của áp cao cận nhiệt đới và hoàn lưu suy yếu từ bão số 10. Sự tương tác của hai hệ thống này duy trì ổn định làm cho mây dông phát triển liên tục, gây mưa lớn kéo dài kèm theo sấm sét.

Người dân chật vật trên các "con phố biến thành sông'" khi đi đón con, đi chợ chuẩn bị bữa tối trong giờ tan tầm. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Mưa lũ trong hai ngày 29-30/9 tại các tỉnh miền núi phía Bắc cũng đã khiến lượng nước tại các sông dâng cao. Trong khi đó, theo giới chuyên gia, hạ tầng thoát nước ở Hà Nội còn hạn chế, nên khả năng tiêu thoát nước chậm.

Bên cạnh đó, hạ tầng kỹ thuật cũng chưa đồng bộ, hệ thống thoát nước chưa hoàn thiện, thiếu hồ điều hòa; các trạm bơm đầu mối chưa đạt công suất quy hoạch; nước mưa chủ yếu tự chảy và vẫn phụ thuộc mực nước các sông.

Thống kê cho thấy do mưa lớn, đến thời điểm 16 giờ chiều 30/9, trên địa bàn thành phố có đến 82 điểm úng ngập. Đến thời điểm 19 giờ, với nỗ lực tiêu thoát nước của lực lượng chức năng liên quan, một số điểm đã dần rút nước nhưng vẫn còn nhiều điểm úng ngập, các phương tiện di chuyển khó khăn.

Làm gì để ứng phó an toàn?

Nhìn lại diễn biến thiên tai, mưa bão trong những ngày qua, đặc biệt là những trận mưa kèm theo sấm sét khủng khiếp xảy ra ở Hà Nội trong ngày 30/9, bài học rút ra là công tác ứng phó, phòng - chống thiên tai, mưa dông, bão lũ,… trong thời gian tới cần phải luôn sẵn sàng, đảm bảo tính chuyên nghiệp và thích ứng an toàn hơn.

Để đảm bảo an toàn, giảm rủi ro, cơ quan khí tượng thủy văn khuyến cáo người dân cần thường xuyên theo dõi thông tin dự báo thời tiết để phòng tránh. Khi nhìn thấy các dấu hiệu của cơn dông như mây đen, không khí lạnh và gió mạnh nên tìm nơi trú ẩn hoặc ở trong nhà không nên ra ngoài đường và trú ẩn vào những nơi chắc chắn, không trú ẩn ở những nơi như nhà để xe, lều tạm.

Cùng với đó, cơ quan khí tượng thủy văn cũng khuyến cáo người dân hạn chế sử dụng điện thoại trong khi có dông, sét; trừ trường hợp rất cần thiết; tránh các chỗ ẩm ướt như phòng tắm, bể nước, vòi nước vì đó là các vật dễ bị sét đánh lan truyền.

Trong báo cáo mới đây liên quan đến bão số 10 và mưa lũ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã có đánh giá và rút ra bài học kinh nghiệm. Trong đó nhấn mạnh để ứng phó với bão, công tác chỉ đạo đã được triển khai quyết liệt từ sớm, từ xa, thường xuyên, liên tục, chủ động lường trước các kịch bản và sẵn sàng ứng phó.

Sự chủ động cùng những nỗ lực đó đã phần nào giảm thiểu được thiệt hại. Tuy vậy, thiệt hại do bão, mưa lũ và các hiện tượng thời tiết nguy hiểm gây ra vẫn còn rất lớn.

Nguyên nhận được lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường thẳng thắn chỉ ra là công tác phòng chống thiên tai vẫn còn những khó khăn, tồn tại. Trong đó, các công trình phòng, chống thiên tai, cơ sở hạ tầng được thiết kế và xây dựng chưa đảm bảo sức chống chịu được với cường độ bão, lũ lịch sử như vừa qua.

Bên cạnh đó, một số địa phương chưa thực hiện nghiêm túc, triệt để công tác cắt tỉa cành cây, chằng chống, gia cố nhà cửa, công sở, kho tàng, biển báo; hệ thống cơ sở hạ tầng viễn thông và thông tin truyền thông vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu trước diễn biến ngày càng cực đoan, bất thường của thiên tai…

Đáng chú ý là vẫn còn tình trạng một số người dân chưa thực hiện nghiêm túc, đầy đủ chỉ đạo, khuyến cáo của cơ quan chức năng trong phòng, chống bão, thiên tai.

Người dân bì bõm trong mưa lớn kéo dài. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Từ thực tế nêu trên, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh công tác thông tin, truyền thông, cảnh báo, dự báo phải được đưa ra bằng những hình ảnh minh họa dễ hiểu; công tác phối hợp chỉ đạo, điều phối liên ngành là yếu tố quan trọng, trong đó cần xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm và quy trình thực hiện trong tổ chức chỉ đạo, nhất là tình huống khẩn cấp cần xử lý ngay.

Cùng với đó, việc vận dụng linh hoạt phương châm “4 tại chỗ” tại các địa phương phải phù hợp với đặc điểm của các hộ dân cư và địa phương; phát huy vai trò lực lượng xung kích cơ sở, cùng với vai trò của người đứng đầu để giảm thiểu thiệt hại do thiên tai trên địa bàn, nhất là đối với khu vực có địa hình dễ bị chia cắt./.

(Vietnam+)