Từ kết luận của Thanh tra, nhìn lại mô hình hợp tác xã của 'đế chế' Saigon Co.opTừ kết luận của Thanh tra, nhìn lại mô hình hợp tác xã của 'đế chế' Saigon Co.op

Saigon Co.op mới bị thanh tra TPHCM "tuýt còi" vì tăng vốn bất thường. Ảnh minh họa: VD

Saigon Co.op tiền thân là Ban quản lý Hợp tác xã mua bán thành phố, sau đó được UBND TPHCM tái cơ cấu thành Liên hiệp Hợp tác xã Mua bán thành phố vào năm 1989. Sau đó đơn vị này đổi tên thành Liên hiệp Hợp tác xã Thương mại TPHCM với 26 hợp tác xã thành viên từ các quận, huyện.

Từ khi thành lập đến nay, Saigon Co.op 34 lần thay đổi Giấy chứng nhận đăng ký hợp tác xã, 14 lần điều chỉnh, bổ sung điều lệ qua các thời kỳ và 8 lần bổ sung tăng vốn điều lệ.

Doanh thu, thị phần bán lẻ áp đảo đối thủ

Theo quy định của Saigon Co.op, đại hội thành viên có quyền quyết định cao nhất. Hội đồng quản trị do đại hội thành viên bầu ra trong nhiệm kỳ 5 năm, gồm 1 chủ tịch đồng thời là người đại diện theo pháp luật và 6 ủy viên. Các hợp tác xã thành viên đều có bộ máy điều hành và quản lý riêng, trong đó 25 hợp tác xã được tổ chức theo mô hình chủ tịch hội đồng quản trị kiêm nhiệm tổng giám đốc.

Ban đầu, Saigon Co.op hoạt động với 2 chức năng chính là trực tiếp kinh doanh và tổ chức vận động phong trào hợp tác xã. Đến tháng 2-1996, hệ thống siêu thị Co.opmart đầu tiên ra đời tại đường Cống Quỳnh đánh dấu bước ngoặc mới của Saigon Co.op trong mô hình kinh doanh bán lẻ.

Năm 2019, doanh thu của Saigon Co.op đạt mức hơn 35.000 tỉ đồng, tăng hơn 3.000 tỉ đồng so với năm trước. Mặc dù số điểm bán lẻ của Saigon Co.op đứng sau Vincomerce nhưng doanh thu của chuỗi này cao áp đảo so với các đối thủ bán lẻ khác.

Saigon Co.op đang dẫn đầu thị phần kênh siêu thị với tỷ lệ 43%, gấp khoảng 4 lần so với doanh nghiệp đứng thứ hai. Ở phân khúc đại siêu thị, đơn vị này cũng là nhà bán lẻ nội địa duy nhất nằm trong danh sách cạnh tranh với các thương hiệu quốc tế như BigC, Lotte Mart, Aeon Mall.

Bên cạnh công ty mẹ trực tiếp vận hành phần lớn các siêu thị, Saigon Co.op còn đầu tư vào hàng chục công ty công ty thành viên gồm cả các công ty kinh doanh siêu thị, kinh doanh cửa hàng tiện lợi (Co.op Food, Cheers), kinh doanh trung tâm thương mại (SCID, SC Vivo City, Sense City), nước chấm Nam Dương…

Tính đến tháng 4-2019, Saigon Co.op đã phát triển gần 700 điểm bán, trong đó có 112 siêu thị Co.op mart, 4 đại siêu thị Co.op Xtra cùng hơn 300 cửa hàng Co.op Food. Cũng trong năm này, Saigon Co.op tiếp quản hệ thống siêu thị Auchan Việt Nam sau khi nhà bán lẻ Pháp này quyết định rút khỏi thị trường Việt Nam.

Báo cáo cuối năm 2019, Saigon Co.op cho biết đã phát triển thêm hơn 200 siêu thị, trung tâm thương mại mới gồm Co.opmart, Co.opXtra, Co.op Food, Co.op Smile, 26 Cheers, Sense City và mô hình bán lẻ hiện đại cao cấp mới là Finelife.

Hai doanh nghiệp phụ trách hoạt động sản xuất Saigon Co.op là Công ty Thương mại dịch vụ Xuân Hồng chuyên gia công, phân phối nông sản và Công ty Thực phẩm quốc tế Nam Dương nổi tiếng với thương hiệu nước chấm "con mèo đen".

Trong lĩnh vực đầu tư, Công ty cổ phần Đầu tư phát triển Saigon Co.op là doanh nghiệp chịu trách nhiệm chính. Công ty đang đăng ký giao dịch trên sàn UPCoM với vốn điều lệ 1.000 tỉ đồng. Ngoài ra, Saigon Co.op còn một công ty chuyên về xuất nhập khẩu, là đơn vị phân phối và đại lý độc quyền của nhiều thương hiệu nước ngoài như viết Parker & Waterman, dầu gội Pantene, Head & Shoulders...

Điểm đáng chú ý là hàng loạt doanh nghiệp bán lẻ lớn vẫn lỗ triền miên trong những năm qua thì công ty mẹ Saigon Co.op vẫn đang vượt trội cả về doanh thu và lợi nhuận với mức lãi hàng ngàn tỉ đồng mỗi năm. Theo hãng kiểm toán Deloitte, việc Saigon Co.op duy trì được sự ổn định trong những năm gần đây đến từ việc đơn vị này am hiểu thị trường nội địa và đẩy mạnh cung cấp các sản phẩm mang nhãn hiệu riêng. Đồng thời tận dụng khai thác tối ưu các mặt bằng đẹp, giá tốt...

Siêu thị Co.op Mart thuộc Saigon Co.op tại Bến Tre. Ảnh: TTXVN

Bị ‘tuýt còi’ vì tăng vốn bất thường

Thanh tra TPHCM đã tiến hành thanh tra việc chấp hành pháp luật tại Saigon Co.op theo quyết định thanh tra triển khai từ ngày 3-4-2020. Theo kết luận thanh tra đã được công bố, có dấu hiệu thực hiện hành vi huy động góp vốn trái pháp luật và thâu tóm tại Saigon Co.op.

Cụ thể, dù chưa được cơ quan cấp phép kinh doanh chấp thuận, Saigon Co.op đã huy động 20/26 Hợp tác xã thành viên góp vốn gần 3.600 tỉ đồng. Đến ngày 30-1, Đại hội thành viên bất thường thông qua phương án huy động vốn để tăng vốn điều lệ từ 3.200 tỉ đồng lên gần 6.800 tỉ đồng.

Việc tăng vốn điều lệ năm 2020 của Saigon Co.op được thực hiện chưa đúng quy định khi huy động nguồn vốn từ bên ngoài mà không phải là thành viên của hợp tác xã. Đồng thời, các hợp tác xã thành viên góp vốn trước khi thực hiện thủ tục đăng ký cấp giấy chứng nhận, cũng không cung cấp các hồ sơ liên quan việc góp vốn và huy động vốn.

Theo số liệu được Saigon Co.op công bố, doanh thu năm 2019 đạt hơn 35.000 tỉ đồng, chỉ tiêu 2020 tăng lên 38.900 tỉ đồng. Thanh tra TP.HCM đánh giá lợi nhuận sau thuế của Saigon Co.op được duy trì ổn định qua các năm, dao động 800-1.500 tỉ đồng.

Đặc biệt, một số hợp tác xã thành viên đạt mức lợi nhuận sau thuế dưới 6 tỉ đồng nhưng không tham gia góp vốn, trong khi phần lớn hợp tác xã có lợi nhuận chỉ 24-500 triệu đồng lại góp hàng trăm tỉ đồng. Trong các năm 2018, 2019, 6 hợp tác xã thành viên kinh doanh không hiệu quả.

Phân tích tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn đầu tư của các hợp tác xã thành viên, cơ quan thanh tra nhận thấy tỉ suất lợi nhuận đạt được từ 26 - 39% trên vốn góp nên nhu cầu của các cá nhân, tổ chức muốn đầu tư vào Saigon Co.op là có cơ sở. Điều này cho thấy nếu không làm rõ được nguồn vốn tăng lên thì Saigon Co.op sẽ bị chi phối bởi các tổ chức, cá nhân bên ngoài và không giữ được nguyên tắc tổ chức, hoạt động.

Từ cơ sở này, Thanh tra TPHCM nhận định có dấu hiệu thâu tóm, chiếm đoạt vốn, tài sản của Saigon Co.op được hình thành từ khi thành lập đến nay, xâm phạm quyền sở hữu tài sản chung (tài sản không chia) và tài sản của nhà nước, ảnh hưởng đến an ninh kinh tế của TPHCM, việc làm này có dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự.

Thanh tra TPHCM xác định các dấu hiệu sai phạm này thuộc trách nhiệm của HĐQT liên hiệp, thành viên liên hiệp, ban tổng giám đốc, các phòng ban chức năng và cá nhân có liên quan tại các thời kỳ.

Do đó, Thanh tra TPHCM kiến nghị Chủ tịch UBND TPHCM cho phép chuyển giao hồ sơ, tài liệu về dấu hiệu sai phạm của các cá nhân liên quan cho cơ quan điều tra Công an TPHCM để điều tra, xử lý nghiêm.

Nếu như việc tăng vốn của Saigon Co.op diễn ra trót lọt thì việc nhà đầu tư mới có thể chỉ bỏ ra hơn 3.600 tỉ đồng góp vốn vốn thông qua các hợp tác xã thành viên đã sở hữu được 50% cổ phần của "ông lớn" bán lẻ này. Một mức giá quá tốt cho doanh nghiệp có quy mô tài sản như Saigon Co.op. Câu hỏi được nhiều người đặt ra sau khi kết luận thanh tra được công bố: Ai là người muốn thâu tóm Saigon Co.op?

Kỷ luật Bí thư Đảng ủy Saigon Co.op Diệp Dũng

Liên quan đến vụ việc này, ông Diệp Dũng vừa bị Ban Thường vụ Thành ủy TPHCM đình chỉ các vai trò Ban Chấp hành, Ban Thường vụ và Bí thư Đảng ủy tại Đảng bộ Liên hiệp Hợp tác xã Thương mại TPHCM (Saigon Co.op).

Ông Diệp Dũng được Thành ủy chỉ định tham gia Ban chấp hành Đảng bộ, Ban Thường vụ Đảng ủy, giữ chức Bí thư Đảng ủy Saigon Co.op nhiệm kỳ 2015-2020 và giới thiệu bầu giữ chức Chủ tịch Hội đồng Quản trị Saigon Co.op từ cuối tháng 8-2015.

V.Dũng