Tư liệu cổ trong cộng đồng – Giá trị di sản và hướng phát triển đào tạo

Diễn giả trình bày kết quả nghiên cứu tại tọa đàm

Khoa Quản lý Văn hóa Nghệ thuật, Trường ĐH Văn hóa TP.HCM vừa tổ chức tọa đàm khoa học với chủ đề “Tư liệu cổ trong cộng đồng – Sự quan tâm của học giả nước ngoài và bài học cho công tác đào tạo chuyên ngành quản lý văn hóa”.

Sự kiện diễn ra theo hình thức trực tiếp tại trường và trực tuyến qua các đầu cầu Nhật Bản, Canada, Pháp, Bỉ, Thái Lan và nhiều tỉnh, thành tại Việt Nam.

Tọa đàm nhằm nhận diện vai trò của cộng đồng trong việc gìn giữ và kể lại câu chuyện di sản, đồng thời củng cố vai trò của Nhà nước trong xây dựng chính sách, pháp lý và cơ chế hỗ trợ, đảm bảo quyền sở hữu của cộng đồng đối với tư liệu cổ, phù hợp với các chuẩn mực của UNESCO.

Ngoài ra, tọa đàm cũng nhằm làm rõ trách nhiệm của các cơ sở đào tạo, trong đó có Khoa Quản lý Văn hóa Nghệ thuật, Trường ĐH Văn hóa TP.HCM, trong việc đào tạo nguồn nhân lực biết trân trọng, khai thác và sử dụng tư liệu cổ như một nguồn lực chiến lược, không chỉ là “tư liệu tham khảo”.

Tọa đàm còn mở ra cơ hội hợp tác với các trường đại học và tổ chức quốc tế như Đại học Osaka, EPHE Paris, Viện Viễn Đông Bác cổ (Pháp), Đại học Fulbright Việt Nam, Hội Di sản Văn hóa tỉnh Bến Tre, CLB nghiên cứu và vinh danh văn hóa Nam Bộ…

Phát biểu tại tọa đàm, các học giả nhấn mạnh, tư liệu cổ trong cộng đồng, từ gia phả, sắc phong, thủ bản Hán Nôm, nhật ký, thư tịch gia đình đến ký ức truyền miệng, vẫn âm thầm được lưu giữ qua nhiều thế hệ, là kho tàng tri thức vượt thời gian.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, những “kho tư liệu thầm lặng” này ngày càng được khai thác, trở thành điểm gặp gỡ giữa nhiều ngành khoa học và truyền thống học thuật khác nhau.

Dưới góc nhìn Quản lý văn hóa, tư liệu cổ ngày nay không chỉ là nguồn bổ trợ cho sử học, dân tộc học, Hán Nôm học, mà còn là chất liệu quan trọng cho nghiên cứu văn hóa cộng đồng, nghiên cứu di sản, truyền thông, chuyển đổi số và sáng tạo nội dung văn hóa.

Có thể xem tư liệu cổ như một nguồn lực văn hóa đặc biệt, đòi hỏi phải có cách tiếp cận quản lý, kết nối và phát huy bài bản, chuyên nghiệp hơn trước đây…

Các chuyên gia và sinh viên quan tâm đến chủ đề về tư liệu cổ trong cộng đồng

BTC cho biết đã nhận được hơn 60 bài tham luận gửi về, trong đó 38 bài được chọn vào kỷ yếu, chia thành ba nhóm nội dung: Nghiên cứu – Giải mã tài liệu cổ; Bảo tồn – Quản lý – Pháp lý – Rủi ro tư liệu cổ; và Phát huy giá trị – Ứng dụng – Giáo dục – Truyền thông – Du lịch – Số hóa tư liệu cổ.

Một số tham luận tiêu biểu đã mở ra nhiều góc nhìn mới về tư liệu cổ. GSTS Vũ Gia Hiền với “Bí mật chữ Nôm trong nhà thờ họ Lê” đã minh họa kho tư liệu vô giá đang “sống” giữa đời thường trong các dòng họ Việt.

Học giả Matsuoka Reina trình bày vai trò và đóng góp của Trương Vĩnh Ký trong việc giảng dạy tiếng An Nam tại Pháp, làm sáng tỏ giá trị của tư liệu cổ trong nghiên cứu lịch sử ngôn ngữ. Tác giả Bùi Thu Hằng chia sẻ về “Quyền sở hữu của cộng đồng đối với tài liệu cổ” kết nối các chuẩn mực UNESCO, pháp luật Việt Nam và thực tiễn bảo tồn.

Hậu duệ đời thứ 5 của Trương Vĩnh Ký, học giả Nguyễn Minh Tiến đã chia sẻ về “Tự truyện – Nhật ký Trương Vĩnh Ký”, nhắc nhở mỗi tư liệu cổ đều có câu chuyện riêng và việc tìm ra câu chuyện đó đôi khi khó hơn dò tìm kho báu.

Các học giả Shimizu Masaaki và Mika Kondo giới thiệu quá trình biên soạn giáo trình tiếng Việt tại Pháp dựa trên tác phẩm của Trương Vĩnh Ký, chứng minh di sản học thuật Việt Nam từ tư liệu cổ vượt ra ngoài giới hạn không gian, thời gian và vẫn có giá trị trong giáo dục hiện nay.

Nhóm tác giả TS Trịnh Đăng Khoa và Thái Bình Nguyên trình bày “Giáo dục văn hóa qua di sản Hán Nôm: Trường hợp Thiên Hậu Cung (Bạc Liêu – Cà Mau)”, minh họa cách tư liệu cổ trở thành công cụ giáo dục văn hóa tại cộng đồng địa phương.

Ngoài các tham luận, tọa đàm còn nhận được nhiều ý kiến trao đổi sâu sắc về sở hữu, trách nhiệm, đối sánh, số hóa, vai trò của trường đại học,… đã mở rộng biên độ tư duy và gợi mở các việc cần thực hiện cho cộng đồng học giả quan tâm.

Tổng kết tọa đàm, GS Shimzu Masaaki - Đại học Osaka (Nhật Bản) bày tỏ: “Từ đầu cầu Osaka tôi vui mừng thông báo, chương trình tọa đàm đã diễn ra trong không khí học thuật khẩn trương trên tinh thần làm việc đầy trách nhiệm và tâm huyết với kho tàng di sản tư liệu cổ vô giá”.

Ông nói, từ những kết quả trình bày và thảo luận tại tọa đàm, có thể rút ra ba giá trị nổi bật. Thứ nhất, nhận thức mới về tư liệu cổ trong cộng đồng: tư liệu cổ không chỉ là “chứng tích quá khứ” mà còn là vốn văn hóa sống, có thể trở thành nguồn lực quan trọng cho đào tạo, nghiên cứu và kết nối quốc tế.

Thứ hai, vai trò trọng yếu của cơ sở đào tạo được khẳng định, Trường ĐH Văn hóa TP.HCM vừa có điều kiện, vừa có trách nhiệm đào tạo các thế hệ nhà quản lý văn hóa biết đọc, hiểu và đưa di sản vào đời sống hiện đại.

Thứ ba, theo GS Shimzu Masaaki, cơ hội hợp tác quốc tế về văn hóa được mở rộng. Với sự tham dự của các học giả từ Nhật Bản, Canada, Pháp, Bỉ, Thái Lan, Liên bang Nga,... cho thấy tư liệu cổ Việt Nam đang nhận được sự quan tâm thực sự, đồng thời trở thành điểm kết nối tự nhiên cho nghiên cứu liên ngành và liên quốc gia.

Đại biểu và sinh viên chụp ảnh lưu niệm tại tọa đàm

“Tọa đàm kết thúc nhưng mở ra hành trình nghiên cứu dài hạn. Tư liệu cổ trong cộng đồng đang mời gọi chúng ta tiếp cận bằng trách nhiệm, tri thức và sáng tạo. BTC dự kiến tiếp tục tinh chọn, bổ sung Kỷ yếu tọa đàm để công bố quốc tế tại Nhật Bản.

Đây là bước khởi động cho nhiều dự án nghiên cứu, hợp tác và chương trình đào tạo mới, để tri thức quá khứ trở thành năng lượng cho tương lai”, GS Shimzu Masaaki cho biết.

THÙY TRANG; ảnh: BTC