Từ lời trêu đùa 'béo' đến cơn ác mộng chán ăn tuổi vị thành niên

Ảnh minh họa

ThS.BS Phạm Thị Nguyệt Nga, Viện Sức khỏe Tâm thần - Bệnh viện Bạch Mai cảnh báo, độ tuổi vị thành niên từ 10 đến 19 tuổi đang trở thành "vùng nguy hiểm" cho sự khởi phát của bệnh. Điều này không phải ngẫu nhiên khi đây chính là giai đoạn các em phải đối mặt với vô số áp lực về hình thể từ bạn bè xung quanh và mạng xã hội.

Rối loạn ăn uống không đơn thuần là một thói quen ăn uống không lành mạnh. Đây là một sự rối loạn nghiêm trọng trong hành vi ăn uống kèm theo mối bận tâm ám ảnh quá mức về cân nặng và hình dáng cơ thể. Trong số các dạng bệnh, hai loại phổ biến nhất là chán ăn tâm thần và ăn vô độ tâm thần. Chán ăn tâm thần được đặc trưng bởi nỗi sợ tăng cân vô lý đến mức người bệnh tự bỏ đói bản thân ngay cả khi cơ thể đã gầy gò và suy kiệt. Trong khi đó, ăn vô độ tâm thần thể hiện qua các cơn ăn không kiểm soát được, sau đó là những hành vi bù trừ cực kỳ nguy hiểm như tự gây nôn hoặc lạm dụng thuốc.

ThS.BS Phạm Thị Nguyệt Nga đặc biệt nhấn mạnh rằng rối loạn ăn uống không chỉ đơn thuần là vấn đề tâm lý mà còn là nguyên nhân trực tiếp gây ra nhiều biến chứng y tế nghiêm trọng, bao gồm loạn nhịp tim, hạ huyết áp, suy thận cấp, loãng xương và thậm chí là mất kinh nguyệt vĩnh viễn ở nữ giới. Đây là những di chứng có thể ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người trẻ.

ThS.BS Ngô Tuấn Khiêm, Viện Sức khỏe Tâm thần Bệnh viện Bạch Mai đã chia sẻ những ca lâm sàng thực tế như lời cảnh tỉnh rõ ràng nhất về sự nguy hiểm của căn bệnh này. Trong số đó, câu chuyện của bệnh nhân N.T.H, một nữ sinh mới 17 tuổi là minh chứng điển hình cho sự tàn phá của chán ăn tâm thần.

H vốn là một cô bé vui vẻ và hòa đồng, nhưng chỉ vì bị bạn bè trêu chọc là béo, cô bé đã bắt đầu ám ảnh về cân nặng của mình. Từ đó, H tự ý áp dụng chế độ ăn kiêng cực đoan với việc giảm khẩu phần ăn xuống 2/3 và tập thể dục từ 2 đến 3 tiếng mỗi ngày.

Điều đáng lo ngại hơn cả là sự sai lệch trong nhận thức của H. Dù đã giảm gần 10 kg và cơ thể trở nên gầy guộc, cô bé vẫn kiên quyết tin rằng mình béo và tuyệt đối từ chối ăn uống.

Sau 6 tháng sống trong trạng thái này, H đã ngất xỉu và được đưa đến bệnh viện trong tình trạng nguy kịch với mạch chỉ còn 48 lần mỗi phút, huyết áp tụt thấp, mất kinh 3 tháng và chỉ số BMI chỉ còn 16,4. Cô bé phải điều trị nội trú khẩn cấp để phục hồi cả về dinh dưỡng lẫn tâm lý.

Một trường hợp khác là bệnh nhân L.T.L 18 tuổi, người phải gánh chịu sự giày vò cả về thể xác lẫn tinh thần từ chứng ăn vô độ tâm thần. L liên tục có những cơn ăn mất kiểm soát, có thể ăn sạch một lượng thức ăn khổng lồ tương đương bốn bát mì tôm và 1,5 kg khoai tây chiên chỉ trong vòng 1 đến 2 giờ, với tần suất từ 2 đến 3 lần mỗi tuần. Sau mỗi lần ăn như vậy, L lại tự gây nôn mửa hoặc dùng thuốc nhuận tràng để thải thức ăn ra ngoài. Những hành vi này xuất phát từ cảm giác xấu hổ, tội lỗi và nỗi sợ tăng cân luôn ám ảnh. May mắn thay, sau khi được điều trị tích cực bằng liệu pháp nhận thức hành vi và hóa dược, chỉ sau 1 tháng, các cơn ăn vô độ của L đã chấm dứt hoàn toàn và hành vi nôn cũng biến mất.

Điều quan trọng cần hiểu là rối loạn ăn uống hoàn toàn có thể điều trị được nếu được phát hiện sớm. Gia đình và những người xung quanh cần nhận biết các dấu hiệu báo động để kịp thời can thiệp.

Những biểu hiện trong hành vi thường ngày của sự ám ảnh về cân nặng thể hiện qua việc soi gương liên tục, thường xuyên cân và sờ nắn cơ thể. Các thay đổi về ăn uống và ngoài hình cần lưu ý khi các em hạn chế ăn uống nghiêm ngặt như loại bỏ hẳn tinh bột và chất béo hoặc ăn rất ít. Các cảnh báo về tâm lý và cơ thể bao gồm tình trạng lo âu, trầm cảm, thu mình và dễ cáu gắt.

Các em thường tránh né bữa ăn gia đình bằng cách kiếm đủ mọi cớ như bận hoặc nói dối đã ăn rồi. Tập thể dục cưỡng chế và quá mức dù cơ thể đã mệt mỏi cũng là một dấu hiệu đáng lo. Rối loạn hoặc mất kinh nguyệt ở nữ giới là một dấu hiệu nghiêm trọng.

Một dấu hiệu khác là việc vào toilet ngay sau khi ăn xong, điều này có thể là dấu hiệu của hành vi tự gây nôn. Về thay đổi ăn uống và ngoại hình, việc ăn một lượng lớn bất thường trong thời gian ngắn cũng cần được chú ý như một biểu hiện của ăn vô độ. Về thể chất, cần chú ý đến tình trạng mệt mỏi, da xanh xao, nhịp tim chậm và hay bị chóng mặt.

Các chuyên gia đưa ra những lời khuyên quan trọng cho gia đình và xã hội. Trước hết, tuyệt đối không được kỳ thị vì rối loạn ăn uống là một bệnh lý chứ không phải là sự lựa chọn. Gia đình cần hỗ trợ và đồng hành cùng người bệnh, tránh mọi hành vi chỉ trích hay ép buộc vì điều đó chỉ khiến tình trạng thêm tồi tệ. Điều trị rối loạn ăn uống cần có sự can thiệp đa ngành với sự phối hợp chặt chẽ giữa chuyên gia tâm thần, tâm lý và dinh dưỡng để có thể phục hồi toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần.

Rối loạn ăn uống ở tuổi học đường là một vấn đề sức khỏe cộng đồng đang ngày càng gia tăng. Sự hiểu biết, nhận diện sớm và can thiệp kịp thời chính là chìa khóa để cứu sống và bảo vệ thế hệ trẻ khỏi căn bệnh thầm lặng nhưng cực kỳ nguy hiểm này.

Minh Nhật