Từ mục tiêu Quốc gia đến những nỗ lực của tuyến cơ sở trong phòng, chống HIV/AIDS
Việt Nam hiện nằm trong nhóm Quốc gia kiểm soát dịch HIV/AIDS ở mức ổn định, tỷ lệ nhiễm mới giảm, số người điều trị ARV tăng nhanh, độ bao phủ điều trị ngày càng mở rộng...
Trong hơn ba thập kỷ qua, công tác phòng chống HIV/AIDS tại Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật. Kể từ khi phát hiện ca nhiễm đầu tiên vào năm 1990, các chương trình phòng ngừa và điều trị đã được triển khai hiệu quả, nâng cao nhận thức của cộng đồng. Việt Nam không ngừng nỗ lực để giảm tỷ lệ lây nhiễm và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người nhiễm HIV.
Để đạt được mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030, điều quan trọng là phải chuyển từ chỉ đạo ở cấp trung ương sang hành động cụ thể, quyết liệt tại địa phương – nơi trực tiếp tiếp xúc, quản lý và chăm sóc người dân.
Theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và hướng dẫn của Bộ Y tế, các tỉnh, thành phố cần coi công tác phòng, chống HIV/AIDS là nhiệm vụ chính trị, y tế – xã hội thường xuyên và lâu dài, được lồng ghép trong kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội của địa phương. Thực tế cho thấy, nơi nào cấp ủy, chính quyền địa phương quan tâm, chỉ đạo sát sao, bố trí đủ nguồn lực, nơi đó kết quả phòng, chống HIV/AIDS luôn rõ rệt hơn, số ca nhiễm mới giảm, người bệnh được phát hiện và điều trị sớm hơn.
1. Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) địa phương là 'xương sống' của hệ thống phòng, chống HIV/AIDS
Cán bộ, hội viên Hội phụ nữ Đống Đa, Hà Nội đạp xe tuyên truyền phòng chống HIV/AIDS. Ảnh: TT
Sau khi hệ thống y tế được sắp xếp lại, công tác phòng, chống HIV/AIDS hiện do CDC các tỉnh, thành phố đảm nhiệm vai trò đầu mối. Đây là cơ quan tổ chức triển khai các hoạt động chuyên môn kỹ thuật, quản lý chương trình, đồng thời phối hợp với mạng lưới y tế cơ sở và bệnh viện để duy trì điều trị, tư vấn, chăm sóc cho người nhiễm HIV.
Vai trò của chính quyền địa phương là cực kỳ quan trọng trong việc bảo đảm nhân lực, cơ sở vật chất và kinh phí cho CDC cũng như hệ thống y tế tuyến dưới. Nhiều địa phương như TP.HCM, Nghệ An, Điện Biên, Quảng Ninh đã chủ động phân bổ ngân sách riêng cho hoạt động HIV/AIDS, lồng ghép công tác này vào chương trình sức khỏe cộng đồng, bảo đảm người bệnh được điều trị liên tục, không gián đoạn.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), việc tăng cường năng lực cho CDC cấp tỉnh và mạng lưới y tế cơ sở là yếu tố quyết định giúp duy trì tính bền vững của chương trình HIV/AIDS trong bối cảnh nguồn viện trợ quốc tế giảm. Đại diện WHO tại Việt Nam nhận định: "Khi địa phương thực sự làm chủ, hệ thống phòng, chống HIV/AIDS sẽ vận hành ổn định, hiệu quả và thích ứng tốt hơn với nhu cầu của cộng đồng."
2. Huy động nguồn lực, phối hợp liên ngành và cam kết bền vững
Trong bối cảnh các nguồn viện trợ Quốc tế giảm mạnh, chính quyền địa phương đóng vai trò then chốt trong huy động và sử dụng hiệu quả nguồn lực trong nước. Nhiều tỉnh, thành phố đã chủ động bố trí ngân sách cho công tác truyền thông, xét nghiệm, điều trị ARV và các dịch vụ dự phòng như PrEP hoặc Methadone.
Một điểm sáng là mô hình phối hợp liên ngành – giữa y tế, công an, lao động – xã hội, đoàn thể và các tổ chức cộng đồng. Sự phối hợp này giúp giám sát, quản lý người nhiễm HIV và người điều trị nghiện chặt chẽ hơn, đồng thời giảm kỳ thị, tạo điều kiện để người bệnh hòa nhập xã hội.
Theo Chương trình Phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS (UNAIDS), kinh nghiệm quốc tế cho thấy "sự lãnh đạo và cam kết của chính quyền địa phương là yếu tố quyết định trong việc mở rộng điều trị và giảm kỳ thị." Đại diện UNAIDS tại Việt Nam cho rằng: "Nếu mỗi tỉnh, thành có kế hoạch hành động cụ thể, gắn kết phòng, chống HIV/AIDS với phát triển cộng đồng, Việt Nam hoàn toàn có thể đạt mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030."
Hiện Bộ Y tế đang phối hợp với các địa phương rà soát Chiến lược Quốc gia Phòng, chống HIV/AIDS giai đoạn 2025 - 2030, hướng tới mô hình quản lý bền vững dựa trên hệ thống y tế địa phương, trong đó chính quyền cấp tỉnh giữ vai trò chủ đạo trong chỉ đạo, điều phối và giám sát.
Bức tranh tổng quan về HIV/AIDS tại Việt Nam năm 2025 cho thấy những kết quả đáng ghi nhận từ nỗ lực của toàn ngành y tế và chính quyền các cấp: Tổng số người nhiễm HIV còn sống khoảng 180.000 người. Số người đang điều trị ARV hơn 165.000 người (đạt khoảng 92% tổng số người nhiễm còn sống).
Với mục tiêu 95–95–95, hiện Việt Nam đã đạt được: 95% người nhiễm HIV biết tình trạng của mình, 92% người biết tình trạng được điều trị ARV và 96% người điều trị có tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện. Người đang sử dụng PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm) hơn 50.000 người. Điểm cung cấp dịch vụ HIV/AIDS trên toàn quốc là gần 1.200 cơ sở, bao gồm CDC các tỉnh, bệnh viện và trạm y tế xã/phường.
Để đạt được mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030, Việt Nam cần tiếp tục phát huy mạnh mẽ vai trò lãnh đạo của chính quyền địa phương – những người trực tiếp quyết định nguồn lực, con người và hành động. Đây không chỉ là nhiệm vụ y tế, mà còn là trách nhiệm xã hội và cam kết chính trị của từng địa phương trong hành trình hướng tới một Việt Nam không còn AIDS.
