Từ phim 'cất kho' đến ra rạp, phim Nhà nước thu hàng trăm tỷ đồng

Phim hàng chục tỷ đồng ế ẩm và loạt bất cập

Trung bình từ năm 2020 đến 2024, mỗi năm Nhà nước đặt hàng 2-3 phim truyện, 30 phim tài liệu, khoa học và gần 20 phim hoạt hình để phục vụ nhiệm vụ chính trị kỷ niệm các ngày lễ lớn của đất nước từ nguồn ngân sách của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL). Trong đó đơn giá đặt hàng sản xuất phim truyện điện ảnh bao gồm các chi phí trực tiếp sản xuất và 100 triệu đồng chi phí quảng bá, tổ chức một buổi ra mắt phim.

Từ năm 2011 đến năm 2022, ngân sách Nhà nước cấp cho đặt hàng sản xuất phim và tài trợ phổ biến phim trung bình 65,6 tỷ đồng/năm. Khoản ngân sách này không dành cho việc quảng bá một tác phẩm.

Nguyên Cục phó Cục Điện ảnh Lý Phương Dung từng chia sẻ giá thành sản xuất các phim sử dụng ngân sách Nhà nước không theo kịp giá thị trường. Các phim điện ảnh có chi phí sản xuất và quảng bá rất lớn. Trong khi ngân sách Nhà nước nhỏ và không có chi phí quảng bá riêng.

Phim Nhà nước không có kinh phí quảng bá riêng nên khó hút khán giả ra rạp.

Đạo diễn Trần Chí Thành (Hãng phim truyện Việt Nam) cho biết từ trước đến nay, phim do Nhà nước đặt hàng đều ưu tiên đề tài lịch sử, chiến tranh cách mạng, miền núi, hải đảo, thiếu nhi nhằm mục đích chính là để tuyên truyền, giáo dục… và được chiếu miễn phí trong những dịp kỷ niệm ngày lễ lớn, hay chiếu lưu động cho các đơn vị quân đội, đồng bào vùng sâu vùng xa.

"Nhiều phim tốt ra đời, các nhà phát hành muốn đưa phim ra rạp vừa kinh doanh bán vé vừa phổ cập đến người xem cả nước nhưng cũng vướng các nghị định, thông tư không cho phép. Đây là điều bất cập nhất làm cho những dòng phim này, làm xong chỉ chiếu vài buổi, ít được khán giả biết đến và bị hiểu lầm là cất kho vì phim dở", đạo diễn Trần Chí Thành nói với Tiền Phong.

Thực tế, nhiều phim Nhà nước đặt hàng dù được giới chuyên môn đánh giá cao nhưng không được quảng bá rộng rãi tới khán giả. Dịp lễ Quốc khánh năm 2014, phim được Nhà nước rót kinh phí là Sống cùng lịch sử chỉ trụ rạp được vài ngày và phải ngừng chiếu vì không bán nổi vé. Trung tâm Chiếu phim Quốc gia và rạp Kim Đồng phải liên tục hủy suất chiếu vì không có khán giả.

Tác phẩm để lại nhiều tiếc nuối khi được Nhà nước mạnh tay đầu tư 21 tỷ đồng, thuộc danh sách phim lịch sử có kinh phí lớn nhất của Việt Nam thời điểm đó.

Đầu tư cho sản xuất phim nhưng không có kinh phí cho quảng bá, phát hành là điểm nghẽn được nhiều chuyên gia trong lĩnh vực điện ảnh chỉ ra với các phim Nhà nước đặt hàng.

Sau cơn sốt Đào, phở và piano, nhiều chuyên gia đặt vấn đề gỡ khó về cơ chế để phim Nhà nước rộng đường ra rạp.

Về phát hành phim Đào, phở và piano - hiện tượng của dòng phim Nhà nước - được ra rạp thương mại và thu hơn 20 tỷ đồng, Cục Điện ảnh từng trao đổi, thương lượng với một số đơn vị như Cinestar, Beta, Trung tâm chiếu phim Quốc gia. Họ cống hiến cho điện ảnh và không hưởng lợi gì, từ điện nước, nhân công. Đơn vị chấp nhận 100% doanh thu nộp về ngân sách nhà nước.

Trong số 40 phim truyện sản xuất năm 2023, chỉ có 3 phim Nhà nước đặt hàng, còn lại 37 phim do các đơn vị tư nhân sản xuất. Phim Nhà nước đặt hàng đang được xếp là dịch vụ công thiết yếu, sử dụng 100% kinh phí nhà nước. Chính vì vậy, quy định này gây khó cho việc sản xuất các dự án phim truyện kết hợp công - tư.

Sự mở đường

Trong Dự thảo Nghị định quy định về phát hành, phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị ban hành năm 2025, lãnh đạo Bộ VHTTDL khẳng định các phim Nhà nước đặt hàng sử dụng ngân sách phục vụ nhiệm vụ chính trị sẽ hướng đến mục tiêu được phổ biến trong hệ thống rạp chiếu phim, trên hệ thống truyền hình và không gian mạng. Năm 2024, Bộ trưởng Bộ VHTTDL phê duyệt kế hoạch phát hành, phổ biến thí điểm một số phim sản xuất sử dụng ngân sách Nhà nước.

Kế hoạch đặt ra là phát hành thí điểm 2 phim truyện Đào, phở, piano (2023), Hồng Hà nữ sĩ (2024) và 6 phim hoạt hình. Sau khi phát hành, các phim được khán giả đón nhận. Đào, phở, piano đoạt giải Bông sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam XXIII.

Trước cơn sốt phòng vé của phim, Cục Điện ảnh đã nhận được công văn của công ty cổ phần Beta Media, các đơn vị phát hành, phổ biến xin phép được phổ biến phim và tự chịu mọi chi phí vận hành. 100% doanh thu từ việc bán vé sẽ nộp vào ngân sách nhà nước. Đến tháng 3/2024 có 16 nhà phát hành, doanh thu phim đạt hơn 23 tỷ đồng.

Dự thảo của Bộ VHTTDL cũng khẳng định trường hợp của Đào, phở và piano cho thấy phim đặt hàng không chỉ phục vụ nhiệm vụ chính trị, mà còn có khả năng tạo doanh thu đáng kể nếu được phát hành, phổ biến đúng thời điểm. Tuy nhiên, nếu không có cơ chế thu - chi - nộp ngân sách rõ ràng, sẽ không thể tái đầu tư hoặc tái phân bổ nguồn thu cho các dự án điện ảnh tiếp theo.

Mưa đỏ tiến gần mốc 700 tỷ đồng - kỷ lục mới về doanh thu của phim Việt.

Các cơ sở phát hành, phổ biến cũng không thể tự chịu mọi chi phí vận hành, 100% doanh thu từ việc bán vé sẽ nộp vào ngân sách nhà nước vì điều này không phù hợp với quy luật của nền kinh tế thị trường, đồng thời không huy động được nhiều thành phần kinh tế tham gia vào phát hành, phổ biến phim.

Hiện nay, khi Nhà nước chuyển sang chính sách khuyến khích đối tác công - tư trong lĩnh vực điện ảnh, việc tồn tại cơ chế pháp lý rõ ràng về chia sẻ doanh thu và nghĩa vụ tài chính là điều kiện tiên quyết.

Trao đổi với Tiền Phong quanh vấn đề này, ông Đặng Trần Cường - Cục trưởng Cục Điện ảnh - khẳng định việc hợp tác giữa Điện ảnh Quân đội nhân dân và đơn vị phát hành cho phim Mưa đỏ (ra rạp tháng 8/2025) là minh chứng điển hình cho mô hình phối hợp công - tư trong lĩnh vực điện ảnh.

Thông qua sự hợp tác này, các tác phẩm điện ảnh có nhiệm vụ chính trị như Mưa đỏ không chỉ dừng lại ở phạm vi phục vụ nội bộ hay các kênh phổ biến truyền thống, mà còn được đưa đến đông đảo công chúng thông qua hệ thống rạp chiếu thương mại. Một trong các yếu tố chính mang lại thành công cho bộ phim Mưa đỏ là sự tham gia chuyên nghiệp của đơn vị phát hành.

"Đây là cách làm hiệu quả giúp bộ phim vừa hoàn thành trọng trách tuyên truyền, giáo dục, vừa phát huy giá trị nghệ thuật, tạo sự lan tỏa mạnh mẽ trong xã hội và thành công về mặt doanh thu", lãnh đạo Cục Điện ảnh nói với Tiền Phong.

Lãnh đạo Cục Điện ảnh nhấn mạnh đây là sự kết hợp mang tính hỗ trợ, bổ sung, không làm thay đổi bản chất Mưa đỏ vốn là một bộ phim được Nhà nước đặt hàng, sản xuất bằng ngân sách nhà nước để thực hiện nhiệm vụ chính trị, tư tưởng.

Không còn nỗi buồn phim Nhà nước

Đạo diễn Trần Chí Thành cho rằng Đào, phở và piano hay Mưa đỏ là minh chứng rõ ràng, thiết thực nhất về việc mô hình sản xuất phim do Nhà nước đặt hàng cần thay đổi để phù hợp với thời cuộc. Mô hình hợp tác công - tư là cần thiết và hợp lý.

"Điều này giúp dòng phim Nhà nước phát triển hơn, có cơ hội tiếp cận khán giả. Những bộ phim làm ra sẽ phải cân bằng được các yếu tố để hợp với thị hiếu. Muốn làm được điều đó, phim Nhà nước cũng cần được quan tâm và đầu tư hơn nữa về nội dung, con người, quy mô sản xuất, kinh phí để có những tác phẩm chất lượng, trở thành dòng phim chính, chủ lực của điện ảnh Việt Nam", đạo diễn nói.

Từng làm đạo diễn tác phẩm điện ảnh do Nhà nước đặt hàng, đạo diễn Trần Chí Thành kể sau khi chiếu ra mắt, phim của anh được người xem và giới chuyên môn đánh giá rất tốt. Đáng tiếc không phát hành ra rạp được vì còn vướng thông tư, nghị định chưa hoàn thiện, phim cũng chỉ chiếu được vài buổi và cất kho. Đây cũng là nỗi buồn chung của những người làm phim đặt hàng, phim làm xong không đến được khán giả.

"Sau khi được tháo gỡ những vướng mắc về phát hành, tôi tin phim Nhà nước sẽ được kích cầu, trở thành dòng phim chủ đạo, định hướng nền điện ảnh Việt Nam phát triển", anh nói.

Thu An