Từ sửa đổi Hiến pháp đến kiến tạo quốc gia hiện đại

Trước đó, cũng trong ngày 16/6, tại Hội trường Diên Hồng, dưới sự điều hành của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã chính thức thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Hiến pháp năm 2013) với toàn bộ 470 đại biểu có mặt (100%) biểu quyết tán thành.

Đồng thuận toàn Đảng, toàn dân

Thời gian qua, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp đã trở thành đợt sinh hoạt chính trị sâu rộng, thể hiện tinh thần làm chủ, phát huy trí tuệ tập thể, trách nhiệm và lòng yêu nước của mọi tầng lớp Nhân dân. Riêng tại diễn đàn Quốc hội, dự thảo nghị quyết đã được các đại biểu Quốc hội thảo luận tổ và 3 lần thảo luận tại hội trường, thể hiện sự thận trọng, nghiêm túc, cầu thị và trách nhiệm của Quốc hội nói chung và mỗi vị đại biểu Quốc hội nói riêng đối với công việc trọng đại này.

Phiên họp ngày 16/6 đánh dấu cột mốc lịch sử. Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, có thể khẳng định, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp đã đảm bảo các trình tự, thủ tục theo quy định, đảm bảo yêu cầu về tiến độ, đa dạng hóa các hình thức để Nhân dân đóng góp ý kiến, phát huy dân chủ thực chất, sẵn sàng để các đại biểu Quốc hội thể hiện chính kiến của mình trong thời khắc lịch sử quan trọng của đất nước...

Lần sửa đổi này không chỉ mang ý nghĩa pháp lý quan trọng, mà còn thể hiện sự đồng thuận rất cao giữa “ý Đảng và lòng dân”. Với 280 triệu lượt ý kiến tham gia đóng góp từ các tầng lớp nhân dân và sự thống nhất tuyệt đối của các đại biểu Quốc hội, bản dự thảo được thông qua thực sự là kết tinh trí tuệ của toàn xã hội, là bước mở đầu cho hành trình cải cách thể chế toàn diện và sâu rộng.

Quá trình xây dựng Nghị quyết được triển khai theo đúng quy trình chặt chẽ, dân chủ và khoa học. Ngay sau khi được thành lập theo Nghị quyết số 195/2025/QH15, Ủy ban Dự thảo sửa đổi, bổ sung Hiến pháp đã tổ chức lấy ý kiến Nhân dân từ ngày 6/5 đến đầu tháng 6/2025. Sự hưởng ứng sâu rộng từ các tổ chức chính trị – xã hội, các cơ quan nhà nước đến từng địa phương cho thấy tinh thần trách nhiệm và kỳ vọng lớn lao của Nhân dân đối với lần sửa đổi này.

Trước khi tiến hành biểu quyết, Quốc hội nghe Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định trình bày tóm tắt Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp trình Quốc hội thông qua.

Ban đầu, dự thảo đề xuất sửa đổi 8 điều, song sau quá trình nghiên cứu, giải trình kỹ lưỡng, chỉ còn 5 điều được đề xuất điều chỉnh và được thông qua, gồm Điều 9, Điều 10, khoản 1 Điều 84, Điều 110 và Điều 111. Mỗi nội dung sửa đổi đều mang tính nền tảng, tác động trực tiếp đến cấu trúc hệ thống chính trị và mô hình tổ chức chính quyền các cấp.

Với Điều 9, Nghị quyết làm rõ vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là liên minh chính trị tự nguyện, đồng thời xác lập vị trí hiến định của năm tổ chức chính trị – xã hội gồm Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và Hội Cựu chiến binh Việt Nam. Việc ghi tên cụ thể các tổ chức này vào Hiến pháp vừa khẳng định vai trò lịch sử, vừa định vị lại chức năng, cơ chế hoạt động thống nhất trong Mặt trận, phù hợp với yêu cầu đổi mới quản trị hệ thống chính trị.

Đối với Điều 10, quy định mới đã xác lập vị thế của Công đoàn Việt Nam là đại diện duy nhất của người lao động ở cấp quốc gia trong quan hệ lao động và quan hệ quốc tế về công đoàn. Ngoài nhiệm vụ chăm lo, bảo vệ quyền lợi cho đoàn viên, Công đoàn còn tham gia vào giám sát, phản biện chính sách liên quan đến người lao động. Đây là bước đi phù hợp với xu thế hội nhập và khẳng định cam kết của Việt Nam trong việc đảm bảo quyền lợi chính đáng của giai cấp công nhân và người lao động.

Một nội dung nổi bật khác là khoản 1 Điều 84, khi chính thức mở rộng chủ thể có quyền trình dự án luật và pháp lệnh. Cụ thể, sửa đổi, bổ sung khoản 1 Điều 84 như sau: “1. Chủ tịch nước, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội, Chính phủ, Tòa án Nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán Nhà nước, Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và cơ quan trung ương của tổ chức chính trị - xã hội có quyền trình dự án luật trước Quốc hội, trình dự án pháp lệnh trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội”. Đây là quy định vừa có tính kế thừa, vừa phát triển, thể hiện rõ vai trò chủ động, tích cực của các tổ chức chính trị – xã hội trong phản ánh ý chí, nguyện vọng của đoàn viên, hội viên và góp phần xây dựng pháp luật sát thực tiễn, phù hợp với nguyện vọng của Nhân dân.

Nền tảng hiến định cho thay đổi mô hình quản trị quốc gia

Trong khi Điều 110 và Điều 111 đánh dấu sự thay đổi về mô hình tổ chức đơn vị hành chính và chính quyền địa phương. Lần đầu tiên, Hiến pháp khẳng định các đơn vị hành chính được tổ chức thành hai cấp gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương do luật định. Các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập. Cùng với đó, việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính phải lấy ý kiến Nhân dân địa phương và theo trình tự, thủ tục do Quốc hội quy định.

Về mô hình chính quyền địa phương, Điều 111 quy định rõ cấp chính quyền gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân, được tổ chức ở đơn vị hành chính phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo do Quốc hội quy định. Với chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quy định khi thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đó.

Không chỉ dừng lại ở nội dung sửa đổi, Nghị quyết còn thể hiện tầm nhìn cải cách sâu sắc qua các điều khoản chuyển tiếp, tổ chức thi hành được quy định cụ thể tại Điều 2. Theo đó, Nghị quyết này sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày được thông qua (tức ngày 16/6/2025, ngay sau khi Chủ tịch nước thực hiện việc công bố Nghị quyết này). Kể từ ngày 1/7/2025, các đơn vị hành chính cấp huyện sẽ chính thức chấm dứt hoạt động, bộ máy tổ chức ở các đơn vị hình thành sau sắp xếp sẽ được kiện toàn theo cơ chế chỉ định, không tổ chức bầu lại các chức danh tại đơn vị hành chính hình thành sau sắp xếp.

Từ góc nhìn thể chế, việc sửa đổi Hiến pháp lần này không chỉ nhằm tinh gọn bộ máy hành chính, mà còn khẳng định một tư duy mới về quản trị quốc gia. Trên nền tảng Nghị quyết sửa đổi Hiến pháp này, và Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) được Quốc hội thông qua cùng ngày, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành 34 nghị quyết về sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã. Như vậy, cùng với Nghị quyết số 202/2025/QH15 của Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh sẽ tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, đồng bộ, bảo đảm để tất cả các đơn vị hành chính trên cả nước thực hiện thống nhất mô hình chính quyền địa phương 02 cấp và các đơn vị hành chính hình thành sau sắp xếp chính thức hoạt động từ ngày 1/7/2025.

Nghị quyết sửa đổi Hiến pháp này, với sự đồng thuận cao chưa từng có, sẽ trở thành điểm tựa pháp lý vững chắc cho một hành trình mới: xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa kiến tạo, phát triển, phụng sự Nhân dân. Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nhấn mạnh: “Đây là dấu ấn lịch sử, có ý nghĩa hết sức quan trọng, khởi đầu cho cuộc cải cách sâu sắc về thể chế, thể hiện tư duy đổi mới có tính cách mạng trong tổ chức hệ thống chính trị và quản trị quốc gia, là cơ sở hiến định cho việc thực hiện thắng lợi chủ trương của Đảng và Nhà nước về sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, tạo nền tảng để kiến tạo một nước Việt Nam hùng cường, thịnh vượng, người dân hạnh phúc, yên vui”.

Đỗ Lê