Tứ Tổng - Sáng danh địa chỉ đỏ

Trong những ngày tháng Tám lịch sử, chúng tôi có dịp đến thăm nhà báo Nguyễn Thế Nghiệp, “thế hệ vàng” của Thông tấn xã Việt Nam, lắng nghe ông kể về mảnh đất Tứ Tổng - địa chỉ đỏ gắn với những trang sử bi hùng của Thăng Long - Hà Nội xưa.

Theo lời nhà báo Nguyễn Thế Nghiệp kể, từ thời Lý (1010 - 1225), khi triều đình mở rộng thành Đại La để dựng kinh đô Thăng Long, cư dân vùng Đấu Đong, Đấu Để (nay thuộc khu vực Giảng Võ, Quần Ngựa) được đưa về khai hoang vùng bãi sông Hồng, lập nên Tứ Tổng. Được phù sa bồi đắp, đất bãi màu mỡ thuận lợi cho trồng dâu, nuôi tằm, canh tác hoa màu và chăn nuôi. Song người dân cũng “nhiều phen chống chọi với lũ lụt khắc nghiệt”. Nằm sát thân đê 23, Tứ Tổng còn có 13 xưởng gỗ, xưởng mộc, do người Việt, Pháp và cả Nhật mở, hình thành tầng lớp thợ thủ công cần cù, giàu truyền thống đấu tranh.

Video chia sẻ của nhà báo Nguyễn Thế Nghiệp:

Dưới ách thực dân - phong kiến, nông dân và thợ thủ công Tứ Tổng bị áp bức nặng nề. Chính nơi đây, đồng chí Hoàng Văn Thụ - nguyên Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng, cùng nhiều cán bộ Thành ủy Hà Nội đã về tuyên truyền, xây dựng cơ sở cách mạng, tổ chức các tổ công nhân cứu quốc. Đồng chí Nguyễn Quyết, nguyên Bí thư Thành ủy, từng ở tại gia đình ông Phan Hữu Bách (cạnh chùa Vạn Ngọc) để trực tiếp chỉ đạo phong trào. Đội tự vệ công nhân cứu quốc Tứ Tổng ra đời, trừng trị bọn tay sai phản động, góp phần giữ vững phong trào ở vùng ven nội thành.

Khi phát xít Nhật đầu hàng Đồng minh vô điều kiện, dưới sự lãnh đạo của Thành ủy, không khí khởi nghĩa giành chính quyền sục sôi khắp thủ đô Hà Nội. Tại Tứ Tổng, sáng sớm ngày 19/8/1945 trên đường 23 đê sông Hồng, đoàn người biểu tình giương cao cờ đỏ sao vàng, biểu ngữ, khẩu hiệu “Ủng hộ Việt Minh- Việt Nam độc lập” tiến vào nội thành dự cuộc mít tinh lớn tổ chức tại quảng trường Nhà hát thành phố.

Tiếp đó đoàn quân khởi nghĩa ào ào như thác lũ đi chiếm kho bạc, Sở cảnh sát, Tòa thị chính, phủ Khâm sai. Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Tại Tứ Tổng Ủy ban nhân dân lâm thời ở bốn làng được thành lập.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong dịp về thăm Tứ Tổng ngày 6/1/1992, đến thăm và có quà cho cụ Phạm Duy Thám, du kích chèo đò đưa Trung đoàn Thủ đô lui quân qua sông Hồng. Ảnh: Gia đình cụ Phạm Duy Thám.

Nhân dân Tứ Tổng chèo đò đưa cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô qua sông Hồng lên chiến khu an toàn.

Thực dân Pháp trắng trợn phá hoại Hiệp định sơ bộ Pháp - Việt ký ngày 6/3/1946 trong âm mưu trở lại xâm lược Việt Nam một lần nữa. Tại Hà Nội, lính Pháp liên tiếp khiêu khích các đơn vị tự vệ trên đường phố. Ngày 17/12/1946, chúng gây ra vụ thảm sát ở phố Yên Ninh. Ngày hôm sau chúng đòi tước vũ khí của lực lượng tự vệ Thủ đô. Chúng còn gửi tối hậu thư cho Chính phủ Việt Nam ngang ngược đòi làm nhiệm vụ duy trì trật tự tại Hà Nội. Việt Nam đã nhân nhượng, giặc Pháp càng lấn tới. “Chúng ta thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ.

Hưởng ứng Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều thanh niên, tự vệ Tứ Tổng đã vào nội thành cùng các chiến sĩ quyết tử Trung đoàn Thủ đô chiến đấu, giành giật với quân Pháp từng căn nhà, góc phố. Chiến sĩ tự vệ Tứ Tổng men theo bãi sậy, nương dâu, vượt qua hệ thống bốt địch trên đường 23, tiếp tế lương thực, thực phẩm cho cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô quyết tử với quân thù.

“Những ngày đầu kháng chiến, Bãi Giữa - Tứ Tổng được coi là “lũy thép” cửa ngõ Thủ đô. Nơi đây có bãi lau sậy cao vút đầu người hình thành “Chiến khu Bãi sậy” nhiều cán bộ, chiến sĩ từ vùng tự do, vượt sông Hồng tập kết ở đây để xâm nhập vào nội thành hoạt động và đón cán bộ, chiến sĩ từ nội thành ra chiến khu. Tuyến giao liên mật đưa tài liệu, công văn từ Trung ương qua đây vào nội thành và ngược lại chuyển thiết bị quân sự, dược phẩm, tài liệu từ nội thành ra chiến khu.

Căn cứ Bãi sậy còn là nơi mở các khóa huấn luyện cán bộ cho tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể chính trị, là nơi các đơn vị tự vệ, đơn vị an ninh luyện tập kỹ năng chiến đấu, nhiều phen quyết chiến với kẻ thù. Cuộc chiến đấu của cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô giam chân địch 60 ngày đêm đã hoàn thành nhiệm vụ xuất sắc, tiêu diệt 2000 quân địch, đập tan mưu đồ đánh nhanh thắng nhanh của giặc Pháp, tạo điều kiện cho các cơ quan Trung ương rút lên chiến khu an toàn, nhân dân sơ tán ra vùng tự do”, nhà báo Nguyễn Thế Nghiệp bộc bạch.

Tại bia ghi dấu tích nhân dân Tứ Tổng chèo đò đưa Trung đoàn Thủ đô lui quân.

Từ căn cứ bãi sậy Tứ Tổng năm xưa, nay trở thành khu trồng quất cảnh truyền thống, có thương hiệu.

Nhà báo Thông tấn xã Việt Nam tiếp tục kể, khi quân Pháp tăng cường lực lượng bộ binh, pháo binh, xe tăng thiết giáp và máy bay yểm trợ, siết chặt vòng vây các đơn vị vũ trang thuộc Liên khu 1. Trung đoàn Thủ đô gặp tình thế khó khăn. Đạn súng trường của mỗi chiến sĩ còn vài viên. Lương thực chỉ còn đủ 5 ngày ăn dè. Đường tiếp tế từ khu Lãng Bạc vào nội thành bị quân Pháp siết chặt, sau khi địch chiếm đóng Nghi Tàm, Khu A Tứ Tổng và Nhật Tân.

Được lệnh của Bộ chỉ huy mặt trận, cán bộ chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô lui quân ra chiến khu để bảo toàn lực lượng. Nhưng lui quân theo hướng nào? Theo đường Yên Phụ, Tứ Tổng, Nhật Tân… có tới bốn đồn bốt địch? Hoặc rút theo đường cống ngầm ra Vĩnh Tuy, nhưng địch đã bịt cửa hầm? Đêm 15/2/1947, đội tự vệ Tứ Tổng, Ngọc Thụy lội qua bãi lầy rồi theo Bãi giữa dọc sông có vọng gác địch trên cầu Long Biên, tiếp tế lương thực thực phẩm cho Trung đoàn Thủ đô chuyến cuối cùng; đang bế tắc, bỗng lóe tia sáng lung linh.

“Ngày 17/2, khi màn đêm buông xuống, tiết trời đổ rét. Mưa bụi lấm tấm bay. Đúng 18 giờ, cán bộ chiến sĩ Trung đoàn gắn vào bên trái ngực huy hiệu Tháp Rùa có đính dải ni đỏ và đeo bên cánh tay trái tấm băng in bốn chữ màu đồng Trung đoàn Thủ đô (TĐTĐ), đi từ đình Phát Lộc ra cột Đồng hồ, vượt qua đê đất dọc sông Hồng, lặng lẽ qua gầm cầu Long Biên có đèn pha địch quét sáng. Tự vệ Tứ Tổng đón cán bộ chiến sĩ Trung đoàn đi theo lối mòn trong bãi lau sậy, cây thầu dầu bạt ngàn đến Khu A - Tứ Tổng. Nơi tập kết cán bộ chiến sĩ Trung đoàn cách nơi đóng quân của thực dân Pháp tại đình Nội Châu chừng 500 mét, cách bốt Yên Phụ chỉ 200 mét”, ông Nghiệp chia sẻ.

Theo lời nhà báo Nguyễn Thế Nghiệp, tự vệ, du kích Tứ Tổng bố trí canh gác lính Pháp trong đồn, sẵn sàng chiến đấu. Suốt đêm 17 và rạng sáng ngày 18/2/1947, toàn bộ 1200 cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô cùng trang thiết bị quân sự được tựu vệ, nhân dân Tứ Tổng bí mật chở đò qua sông Hồng sang Bãi Giữa khu B an toàn. Trưa ngày 18/2, tại sân đình Ngoại Châu, tự vệ và nhân dân Tứ Tổng đón tiếp các chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô thân tình như người thân và con, em trong gia đình mình.Tối 18/2/1947, tự vệ Tứ Tổng cùng nhân dân Tầm Xá tiếp tục chèo đò đưa Trung đoàn thủ đô qua sông Con sang Dâu Canh. Những chàng trai vệ quốc đoàn và những cô gái tự vệ người Tứ Tổng từng chiến đấu và phục vụ chiến đấu 60 ngày đêm trong nội thành, nay người đi xa kẻ ở lại, từng đôi bạn trẻ lại nắm chặt tay nhau, trao cho nhau vật kỷ niệm và hẹn nhau ngày chiến thắng trở về. Mặt trời vén màn sương mù trong đêm nhô lên khỏi rặng tre chắn sóng nước dọc đê Ngọc Thụy.

Giới thiệu các liệt sĩ người Tứ Tổng hy sinh trong hai cuộc kháng chiến.

Nhà báo Nguyễn Thế Nghiệp kể: “Tiểu đội nghi binh của Trung đoàn đến muộn. Trời đã sáng trắng. Ông Gia Thìn phụ trách du kích làng Ngọc Xuyên đứng đầu bến hô lớn “Cần hai chiến sĩ quyết tử chèo đò tiếp tục đưa những chiến sĩ này qua sông”. Nguyễn Văn Giai và Trần Văn Hán nói to “Có tôi” rồi chạy nhanh xuống thuyền. Nguyễn Văn Diệu, người chèo đò bến Đạc Ba xin tham gia nhiệm vụ với lý do thạo luồng lạch nhất. Hoàn thành nhiệm vụ, đò quay về bến. Máy bay Pháp phát hiện, xà xuống thấp, bắn vãi đạn như mưa. Thuyền trúng đạn thủng nhiều lỗ to. Nguyễn Văn Giai và Nguyễn Văn Diệu hy sinh. Trần Đức Hán bơi được vào bờ, bị thương, Phát hiện Trung đoàn Thủ đô đã rút, không còn dấu vết, thực dân Pháp xua quân lính lùng sục các cửa ô, có xe tăng, xe bọc thép yểm trợ. Máy bay Pháp quần đảo bầu trời Thủ đô”.

Thực dân Pháp mở cuộc hành quân tổng lực vào Bãi Giữa. Du kích Tứ Tổng và du kích Hồng Hà chặn đánh địch từ bãi Phúc Xá. Cuộc chiến đấu thu hút lực lượng địch diễn ra quyết liệt. Có 17 tên lính bỏ nạng trên bãi dâu. Nhiều chiến sĩ tiểu đội Hồng Hà hy sinh. Quân lính Pháp tràn lên Bãi Giữa, giết hại dã man 27 du kích và người dân Tứ Tổng, bắt đi 70 người, đốt cháy 196 ngôi nhà, phá sập đình Ngọc Xuyên, đình Vạn Ngọc, phá hủy 44 thuyền “tam bản” của dân. Ngày 19/2/1947 (tức ngày 29/1 năm Đinh Hợi) trở thành Ngày giỗ trận Tứ Tổng, tưởng nhớ những chiến sĩ và nhân dân Tứ Tổng anh dung hy sinh .

Ngày 6/1/1992, Đại tướng Võ Nguyên Giáp về thăm Tứ Tổng có lưu bút: “Đồng bào và chiến sĩ cả nước ta, cán bộ và chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô và riêng bản thân tôi không bao giờ quên công lao đồng bào các xã Tứ Liên, Ngọc Thụy đã dùng thuyền đưa các chiến sĩ quyết tử Hà Nội an toàn vượt khỏi vòng vây của quân Pháp trong những ngày kháng chiến toàn quốc (tháng 2/1947) và sau đó đã anh dũng chống lại cuộc càn quét khốc liệt của giặc. Đồng bào và chiến sĩ Tứ Tổng hãy phát huy truyền thống cách mạng kiên cường, dũng cảm và thông minh sáng tạo xây dựng quê hương giàu đẹp theo con đường Bác Hồ đã chọn”.

Hồng Phương - Hồng Dự/Báo Tin tức và Dân tộc