Từ Ukraine đến châu Âu: Tác động rộng lớn do hạn chế đất hiếm mới nhất của Trung Quốc

Hệ thống Pháo phản lực cơ động cao M142, HIMARS. Ảnh: PAP/TTXVN

Theo đài phát thanh RFE/RL, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu khoáng sản đất hiếm mới nhất từ Trung Quốc đang tạo ra những rung chấn sâu rộng, không chỉ làm căng thẳng lại quan hệ thương mại với Mỹ mà còn đe dọa chuỗi cung ứng toàn cầu, ảnh hưởng đến nỗ lực tái vũ trang cho Ukraine và gây ra những thách thức phát triển cơ sở hạ tầng ở Trung Á. Đất hiếm là một nhóm 17 nguyên tố thiết yếu có mặt trong mọi thứ từ pin xe điện, điện thoại thông minh, cho đến các công nghệ quốc phòng quan trọng.

Căng thẳng giữa Bắc Kinh và Washington lại bùng phát vào ngày 9/10 khi Trung Quốc bổ sung các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới đối với 5 kim loại đất hiếm, ngoài 7 loại đã bị hạn chế vào tháng 4 năm nay. Phản ứng ngay sau đó vào ngày 10/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ áp thêm thuế 100% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.

Trung Quốc hiện đang nắm giữ vị thế gần như độc quyền trong lĩnh vực này, chiếm hơn 70% sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu, 90% sản lượng phân tách và chế biến, và 93% sản lượng sản xuất nam châm.

James Kynge, nghiên cứu viên cấp cao tại tổ chức tư vấn Chatham House, nhận định: "Động thái của Bắc Kinh tập trung sự chú ý vào cách Trung Quốc sử dụng ảnh hưởng của mình với tư cách là quốc gia thương mại hàng đầu thế giới và sự thống trị của nước này đối với chuỗi cung ứng sản xuất để thể hiện quyền lực trong các vấn đề quốc tế".

Theo các quy định mới, các công ty nước ngoài sẽ phải xin được sự chấp thuận đặc biệt từ Bắc Kinh nếu muốn xuất khẩu nam châm đất hiếm và một số vật liệu bán dẫn chứa ít nhất 0,1% kim loại đất hiếm từ Trung Quốc. Đặc biệt, các công ty có bất kỳ mối liên hệ nào với quân đội nước ngoài – bao gồm cả quân đội Mỹ – sẽ phần lớn bị từ chối cấp giấy phép xuất khẩu.

Gracelin Baskaran, Giám đốc Chương trình An ninh Khoáng sản quan trọng tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cho biết: "Những hạn chế mới được công bố là biện pháp có hậu quả nghiêm trọng nhất của Trung Quốc cho đến nay nhắm vào lĩnh vực quốc phòng". Chính sách này "nhằm ngăn chặn sự đóng góp trực tiếp hoặc gián tiếp của đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc hoặc các công nghệ liên quan vào chuỗi cung ứng quốc phòng nước ngoài".

Nguy cơ đối với hỗ trợ quân sự cho Ukraine và chuỗi cung ứng châu Âu

Động thái này đã làm dấy lên lo ngại ở châu Âu về khả năng cản trở nỗ lực cung cấp hỗ trợ quân sự cho Ukraine. Nhiều vũ khí và thiết bị quân sự tiên tiến, bao gồm máy bay chiến đấu F-35, tàu ngầm lớp Virginia và Columbia, hệ thống radar, thiết bị bay không người lái Predator và tên lửa Tomahawk, đều dựa vào các nguyên tố đất hiếm.

Mặc dù nhiều nước nhập khẩu, bao gồm cả Mỹ, vẫn duy trì dự trữ, CSIS cảnh báo các biện pháp mới có thể có tác động lâu dài về mặt cung cấp cho Ukraine, đặc biệt khi Lầu Năm Góc đang phải vật lộn để theo kịp tốc độ sản xuất nhiều hệ thống vũ khí tiên tiến.

Phòng Thương mại châu Âu tại Trung Quốc đã tuyên bố rằng những hạn chế mới "làm phức tạp thêm chuỗi cung ứng nguyên tố đất hiếm toàn cầu". Các quan chức châu Âu đang phải giải quyết số lượng lớn đơn xin cấp phép xuất khẩu đang chờ Bắc Kinh phê duyệt do những hạn chế trước đó được Trung Quốc đưa ra vào tháng 4 đã hạn chế dòng chảy của 7 loại đất hiếm. Quá trình phê duyệt cấp phép từ Bắc Kinh được nhiều công ty châu Âu đánh giá là chậm, đang làm chậm trễ sản xuất.

Tìm kiếm giải pháp thay thế: Cơ hội và thách thức ở Trung Á

Tình trạng gần như độc quyền của Trung Quốc đã thúc đẩy các chính phủ tìm kiếm các giải pháp thay thế. Vào tháng 9 vừa qua, Pakistan đã ký biên bản ghi nhớ trị giá 500 triệu USD với US Strategic Metals để cung cấp khoáng sản đất hiếm.

Mỹ và EU cũng đang hướng sự chú ý đến khu vực Trung Á giàu tài nguyên. Washington đã thành lập Đối thoại khoáng sản quan trọng C5+1 và ký các biên bản ghi nhớ song phương với các quốc gia Trung Á. Vào tháng 4, Kazakhstan đã công bố phát hiện trữ lượng đất hiếm khổng lồ với hơn 20 triệu tấn. Nếu được xác nhận, điều này sẽ mang lại cho quốc gia trên trữ lượng kim loại đất hiếm lớn thứ ba thế giới, chỉ sau Trung Quốc và Brazil.

Tuy nhiên, Trung Á vẫn phải đối mặt với nhiều rào cản để trở thành trung tâm về đất hiếm. Một báo cáo từ Hội đồng Đại Tây Dương cho biết khu vực này đang gặp khó khăn do chi phí vận chuyển cao, thiếu cơ sở hạ tầng cho xuất khẩu và "môi trường đầu tư rủi ro cao làm giảm đáng kể khả năng thương mại của khu vực".

Báo cáo còn kết luận rằng, trong ngắn hạn và trung hạn, Mỹ nên hướng tới các quốc gia có ngành xuất khẩu phát triển hơn như Canada và Chile để giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc, đồng thời "cảnh giác với những kỳ vọng phi thực tế về những gì Trung Á có thể cung cấp".

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc