Từ vụ kẹo Kera: Tòa án đề nghị chấm dứt trông chờ vào đạo đức doanh nghiệp!

Ngày 19-11, TAND TP HCM đã xét xử sơ thẩm, tuyên án đối với 5 bị cáo trong vụ quảng cáo gian dối kẹo Kera, hưởng lợi hơn 12 tỉ đồng.

Cụ thể, HĐXX tuyên phạt Lê Tuấn Linh (cựu giám đốc Công ty CP Tập đoàn Chị Em Rọt) 3 năm 3 tháng tù; Lê Thành Công (cựu thành viên HĐQT Công ty CP Tập đoàn Chị Em Rọt) 3 năm tù; Nguyễn Thị Thái Hằng (Hằng Du Mục; cựu chủ tịch HĐQT Công ty CP Tập đoàn Chị Em Rọt) 2 năm tù và Phạm Quang Linh 2 năm tù (Quang Linh Vlogs), Nguyễn Thúc Thùy Tiên (Hoa hậu Hòa bình Quốc tế 2021) 2 năm tù cùng về tội "Lừa dối khách hàng".

Hội đồng tham gia xét xử vụ án

Thông qua phương thức, thủ đoạn của các bị cáo trong vụ án, HĐXX nhận thấy cần kiến nghị các biện pháp khắc phục những thiếu sót, hạn chế của hệ thống pháp luật và công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực sản xuất, buôn bán hàng hóa, thực phẩm; hoạt động quảng bá, giới thiệu, bán hàng trên không gian mạng - vốn là những nguyên nhân, điều kiện mà tội phạm thường lợi dụng để thực hiện hành vi phạm tội.

Cụ thể, hệ thống Luật An toàn thực phẩm 2010 và Nghị định 15/2018/CP cho phép doanh nghiệp tự công bố, tự chịu trách nhiệm về thành phần, tính năng, công dụng của đa số sản phẩm nhằm cải cách thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, cơ chế này thiếu sàng lọc, thiếu tiền kiểm, không quy định rõ trách nhiệm của cơ quan quản lý khi tiếp nhận hồ sơ tự công bố; việc hậu kiểm chỉ mang tính ngẫu nhiên, dẫn đến tình trạng nhiều sản phẩm đăng ký (như kẹo Kera trong vụ án) chưa bảo đảm chất lượng nhưng vẫn được lưu hành. Các cá nhân, tổ chức đã lợi dụng để bỏ bớt thành phần nguyên liệu chính tạo nên tính năng, công dụng; thay bằng nguyên liệu rẻ tiền, không rõ nguồn gốc, thậm chí gây hại để thu lợi bất chính.

Bị cáo Nguyễn Thúc Thùy Tiên tại tòa

Cũng theo HĐXX, chưa có khung pháp lý quản lý hiệu quả thực phẩm chức năng, thực phẩm bổ sung. Các sản phẩm này hiện chủ yếu được điều chỉnh như thực phẩm thông thường, chưa được xếp vào nhóm nguy cơ cao đối với sức khỏe. Nhiều thực phẩm được quảng bá, giới thiệu công dụng như thuốc nhưng chỉ đăng ký dưới dạng thực phẩm bổ sung để né tránh yêu cầu về thử nghiệm lâm sàng, cấp phép lưu hành, gắn mác hỗ trợ chữa bệnh nhưng không chịu sự quản lý chặt như dược phẩm.

Về cơ chế quản lý nhà nước, chất lượng thực phẩm trước khi lưu thông chưa được kiểm soát chặt chẽ. Cơ chế tự công bố, tự chịu trách nhiệm không bắt buộc doanh nghiệp kiểm nghiệm tiêu chuẩn chất lượng, hàm lượng, tính năng sản phẩm trước khi đưa ra thị trường; cơ quan chức năng cũng không thực hiện tiền kiểm mà chỉ kiểm tra tính hợp lệ hồ sơ và lưu trữ để hậu kiểm ngẫu nhiên. Ngay cả khi sản phẩm thực hiện đăng ký bản công bố, cơ quan thẩm quyền chủ yếu thẩm định trên hồ sơ; không thẩm định chất lượng thực tế nếu giấy tờ đầy đủ; không có cơ quan nhà nước thẩm định lại kết quả tự kiểm nghiệm của doanh nghiệp.

Cơ chế tự công bố bộc lộ sự thiếu chốt chặn kỹ thuật ban đầu, thiếu sàng lọc hồ sơ bất thường; dữ liệu công bố chưa được công khai đầy đủ; phân cấp quản lý hồ sơ gây phân tán thông tin; nhiều đối tượng chỉ kiểm nghiệm qua loa một vài chỉ tiêu, thậm chí thông đồng với trung tâm kiểm nghiệm để mua bán phiếu thử nghiệm nhằm hợp thức hóa hồ sơ. Cơ chế hậu kiểm còn lỏng lẻo, thiếu cụ thể. Hoạt động quản lý vẫn trông chờ vào đạo đức nhà sản xuất, kinh doanh thực phẩm, trong khi chưa có quy định kiểm tra chất lượng định kỳ và lực lượng thanh, kiểm tra chuyên ngành còn mỏng, tần suất thấp.

Hệ thống pháp luật về an toàn thực phẩm phân công nhiều bộ ngành cùng quản lý nhưng thực tế nhiều sản phẩm đa công dụng khó phân định, trong khi cơ chế phối hợp giữa các lực lượng chưa chặt chẽ, thiếu cơ sở dữ liệu dùng chung để chia sẻ thông tin về đối tượng, cơ sở vi phạm. Công tác định danh người bán, quản lý quảng cáo, giao dịch trên mạng xã hội, sàn thương mại gặp nhiều khó khăn do tính ẩn danh, xuyên biên giới của internet.

Do đó, HĐXX kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền rà soát toàn diện hệ thống văn bản pháp luật và công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực sản xuất, buôn bán hàng hóa, thực phẩm; hoạt động quảng cáo, giới thiệu, bán hàng trên không gian mạng, nhằm khắc phục những kẽ hở, thiếu sót mà tội phạm thường lợi dụng.

Ý Linh