Ukraine giảm năng lực chiến đấu trước Nga vì tham vọng xuất khẩu vũ khí?

Kể từ khi xung đột Nga - Ukraine bùng nổ vào tháng 2/2022, Kiev đã cho phong tỏa hoạt động xuất khẩu vũ khí, thắt chặt các quy định để đảm bảo số lượng đạn pháo, máy bay không người lái (UAV) và tên lửa có sẵn trong nước. Các quy định này hạn chế đến mức khiến việc xuất khẩu vũ khí gần như bất khả thi.

Tuy nhiên, theo tạp chí Business Insider, ngành công nghiệp quốc phòng Ukraine lại đang bùng nổ để cung cấp thiết bị cho các lực lượng vũ trang. Các công ty Ukraine đã đẩy mạnh năng lực sản xuất UAV, tên lửa, hệ thống pháo binh và đạn dược ở mức độ chưa từng có trước khi xung đột bùng nổ. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng cho hay, 30% thiết bị mà nước này sử dụng trong năm 2024 là sản phẩm nội địa và ông muốn tỷ lệ này tăng lên 50% vào cuối năm nay.

Lựu pháo tự hành Bohdana của Ukraine. Ảnh: Militarnyi

Thoạt nhìn, việc xuất khẩu vũ khí dường như sẽ gây rủi ro, vì Ukraine đang phải chiến đấu chống lại một đối thủ mạnh như Nga, trong khi sự hỗ trợ từ phương Tây lại vô cùng bấp bênh. Nhưng các nhà lãnh đạo công nghiệp quốc phòng Ukraine tin, xuất khẩu sẽ giúp mở rộng quy mô sản xuất, tiết kiệm chi phí và củng cố nền tảng quốc phòng quốc gia.

Ông Serhiy Goncharov, CEO của Hiệp hội Công nghiệp quốc phòng quốc gia Ukraine (NAUDI) đại diện cho khoảng 100 công ty nhận định, “việc xuất khẩu một vài sản phẩm quân sự sẽ không ảnh hưởng tới khả năng tự vệ của Ukraine”, thay vào đó “sẽ tăng cường tiềm năng quốc phòng quốc gia”.

Theo ông Goncharov, các công ty Ukraine có thể sản xuất số lượng vũ khí nhiều hơn so với mức chính phủ nước này có thể thu mua. Trong khi đó, một số công ty cho biết, nhu cầu nước ngoài mua vũ khí do Ukraine sản xuất rất lớn và họ sẵn sàng xuất khẩu ngay lập tức nếu các hạn chế được gỡ bỏ. Theo họ, xuất khẩu sẽ thúc đẩy sản lượng chung, giúp ích cho Ukraine thay vì gây tổn hại cho đất nước, đồng thời góp phần “tăng sức khỏe” của nền tảng công nghiệp quốc phòng.

Trong dây chuyền sản xuất, việc mở rộng quy mô càng lớn thì chi phí cho mỗi sản phẩm càng thấp hơn. Do đó, theo ông Goncharov, khi tiền đổ vào càng nhiều, các nhà sản xuất có thể giao được thêm nhiều thiết bị cho cả khách hàng nội địa và nước ngoài, trong khi Ukraine có thể mua được vũ khí với giá rẻ hơn.

Bên cạnh đó, ngành quốc phòng quốc gia càng tăng trưởng, các công ty đầu tư càng có thêm cơ hội nghiên cứu và thử nghiệm nhiều công nghệ chiến đấu mới. Từ đó, khoản thuế do các doanh nghiệp Ukraine đóng sẽ tăng lên, mang lại thêm lợi ích cho chính phủ nước này.

Ngoài ra, xuất khẩu còn hỗ trợ sản xuất các mặt hàng thuộc “thị trường ngách” vốn có nhu cầu thấp ở Ukraine, nhưng lại có giá trị cao trong chiến đấu. Điển hình, một công ty Ukraine đang sản xuất hệ thống phanh hãm bằng dù cho các chiến đấu cơ có từ thời Liên Xô. Đây là mặt hàng có nhu cầu thấp ở Ukraine do nước này sở hữu lực lượng không quân quy mô nhỏ, song nhiều nước vẫn đang vận hành các máy bay do Liên Xô cũ sản xuất lại muốn mua. Theo ông Goncharov, đây cũng sẽ cách phá vỡ thế độc quyền của Nga trên thị trường.

Xuồng không người lái do Ukraine chế tạo. Ảnh: Naval News

Việc quốc tế quan tâm tới các thiết bị do Ukraine sản xuất như thế nào vẫn chưa rõ ràng. Song, với những kinh nghiệm chiến đấu trong xung đột với Nga, các nhà sản xuất vũ khí của Ukraine được cho đang chiếm ưu thế hơn so với một số công ty phương Tây. Cụ thể, các UAV, hệ thống tác chiến điện tử và nhiều cải tiến của các doanh nghiệp Ukraine đang được thử nghiệm thực tế trên tiền tuyến và nhận phản hồi trực tiếp từ binh sĩ để sửa đổi sản phẩm.

Không phải tất cả sản phẩm của Ukraine đều nhận được sự quan tâm của phương Tây, nơi vốn sở hữu kho thiết bị hiện đại khổng lồ. Nhưng những thành tựu mà ngành quốc phòng Ukraine đạt được dù đang trong quá trình xung đột với Nga đã được quốc tế ghi nhận. Một số công ty phương Tây đang hợp tác chặt chẽ với các đối tác Ukraine như mở cửa hàng tại nước này hoặc sử dụng các linh kiện đã được thử nghiệm thực chiến ở Ukraine.

Đan Mạch, một quốc gia thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) còn cho phép các công ty Ukraine sản xuất thiết bị ngay trên lãnh thổ nước này để tránh đòn tấn công từ tên lửa Nga và đảm bảo năng lực tiếp cận công nghệ của Ukraine.

Vào năm 2024, Tổng thống Zelensky đã yêu cầu Bộ Quốc phòng Ukraine xây dựng đề xuất về các cách thức nước này có thể xuất khẩu thiết bị quân sự sang các quốc gia đối tác hàng đầu. Do đó, ông Goncharov chia sẻ, NAUDI ngày càng lạc quan về khả năng các giới hạn xuất khẩu sẽ được giải quyết.

Tuy nhiên, Ukraine cũng cần đảm bảo giữa năng lực xuất khẩu và cung cấp những thiết bị mà nước này cần. Theo ông Goncharov, đối với các nhà sản xuất Ukraine “ưu tiên hàng đầu là phục vụ nhu cầu của quân đội Ukraine, còn những thứ khác chỉ là thêm”.

Minh Thu