Ukraine phá hủy nguyên mẫu máy bay mang vũ khí laser của Nga
Cuộc tập kích bằng tên lửa và UAV của Ukraine vào nhà máy Beriev ở thành phố Taganrog đã phá hủy nguyên mẫu máy bay A-60, vốn được Nga phát triển để thử nghiệm vũ khí laser trên không.
Vài ngày sau đợt tập kích diễn ra ngày 25/11, hình ảnh vệ tinh được công bố cho thấy nguyên mẫu máy bay A-60 tại nhà máy Beriev đã bị phá hủy hoàn toàn. Chiếc máy bay nằm bất động, lớp thân cháy đen và biến dạng.
Ngay cạnh đó, một chiếc máy bay thử nghiệm khác mang số hiệu A-52LL cũng bị hư hại nặng. Bộ Quốc phòng Ukraine tuyên bố đây là kết quả của một chiến dịch sử dụng kết hợp tên lửa hành trình Neptune cải tiến và UAV tấn công tầm xa.
A-60 là một trong những dự án ít được công bố của Nga. Chiếc máy bay được hoán cải từ vận tải cơ Il-76MD, với cấu trúc đặc biệt để mang theo hệ thống laser công suất lớn.
Nga phát triển nguyên mẫu này từ cuối thập niên 70 với mục tiêu thử nghiệm khả năng bắn tia laser vào các mục tiêu hoạt động ở tầng cao, như khí cầu do thám hay cảm biến quang học của tên lửa.
Năm 1977, trong khi thế giới vẫn còn nghi ngờ về khả năng ứng dụng của vũ khí năng lượng định hướng, Bộ Quốc phòng Liên Xô đã giao cho các viện nghiên cứu hàng đầu như Beriev và NPO Almaz thực hiện một nhiệm vụ táo bạo: tạo ra một máy bay mang khẩu pháo laser có khả năng bắn hạ vệ tinh hoặc tên lửa đối phương.
Dự án này được định danh là A-60, nằm trong chương trình nghiên cứu “Sokol-Echelon”, hướng tới việc kiểm soát không gian gần Trái Đất bằng năng lượng ánh sáng.
Cơ sở được chọn cho A-60 là máy bay vận tải chiến lược Ilyushin Il-76MD, loại khung thân lớn đủ sức chứa hệ thống laser công suất khổng lồ và dàn thiết bị hỗ trợ phức tạp.
Thân máy bay được sửa đổi đáng kể: phần mũi lắp một tháp vòm chứa ống phát laser chính, phần lưng có một tháp cảm biến định hướng mục tiêu, còn bên trong thân là cả một “nhà máy năng lượng di động” gồm máy phát điện, hệ thống làm mát, và buồng phản ứng hóa học để sản sinh năng lượng cho khẩu pháo laser.
Theo các tài liệu từng được giải mật, nguyên lý hoạt động của A-60 dựa trên laser khí hóa học, có thể phát ra chùm tia năng lượng cao đủ để làm nhiễu, làm mù hoặc vô hiệu hóa cảm biến của vệ tinh và đầu dò tên lửa.
Mục tiêu chính là tấn công các vệ tinh do thám của Mỹ, vốn giữ vai trò then chốt trong mạng lưới trinh sát, cảnh báo sớm và chỉ huy chiến lược của Washington.
Chuyến bay đầu tiên của A-60 được ghi nhận vào năm 1981. Trong các thử nghiệm sau đó, máy bay đã thực hiện thành công việc chiếu laser vào mục tiêu mô phỏng ở tầng bình lưu, đạt kết quả khả quan ngoài mong đợi.
Các kỹ sư Liên Xô tin rằng nếu được hoàn thiện, A-60 có thể chiếu tia laser đủ mạnh để phá hủy linh kiện nhạy cảm của vệ tinh đối phương, hoặc ít nhất là gây nhiễu tạm thời, khiến hệ thống quan sát không thể hoạt động.
Tuy nhiên, chi phí vận hành khổng lồ và những giới hạn công nghệ của thời kỳ đó khiến dự án gặp nhiều khó khăn.
Hệ thống laser hóa học tiêu thụ năng lượng lớn, đòi hỏi lượng nhiên liệu và chất phản ứng khổng lồ, trong khi khả năng duy trì tia ổn định ở độ cao lớn còn hạn chế.
Bên cạnh đó, sự thay đổi địa chính trị cuối thập niên 1980 cùng sự tan rã của Liên Xô năm 1991 đã khiến chương trình phải ngừng lại trong im lặng.
Phải đến đầu những năm 2000, Nga mới bắt đầu khôi phục dự án dưới tên gọi A-60SE. Phiên bản mới được trang bị hệ thống điện tử hiện đại hơn, công nghệ laser rắn hoặc laser sợi tiên tiến hơn, giảm đáng kể trọng lượng và nâng cao độ ổn định.
Một số nguồn tin cho rằng A-60SE có liên hệ trực tiếp với chương trình vũ khí laser “Peresvet”, hiện được Nga triển khai cho nhiệm vụ phòng thủ chiến lược, bao gồm đánh chặn mục tiêu bay thấp hoặc làm mù cảm biến vệ tinh.
Tới nay, phần lớn thông tin về A-60 vẫn được giữ kín. Giới phân tích cho rằng Moskva có thể đã tiến hành một số thử nghiệm mới trong thập kỷ 2010, khi công nghệ năng lượng định hướng trở nên khả thi hơn nhờ những tiến bộ trong lĩnh vực laser và nguồn năng lượng nhỏ gọn.
Dù không phải khí tài tác chiến thường trực, việc chiếc A-60 bị phá hủy vẫn được đánh giá có ý nghĩa đặc biệt. Đây là nguyên mẫu hiếm hoi phục vụ nghiên cứu vũ khí năng lượng định hướng mà Nga theo đuổi trong nhiều thập kỷ.
Loại vũ khí này tuy chưa chứng minh hiệu quả tác chiến quy mô lớn, nhưng đóng vai trò then chốt trong việc phát triển những năng lực đối phó với hệ thống trinh sát hiện đại.
A-60 được cho là có khả năng bắn chùm năng lượng để làm mù hoặc làm giảm hiệu quả các cảm biến của mục tiêu, một hướng nghiên cứu phù hợp với nhu cầu bảo vệ lực lượng trước nguy cơ bị giám sát liên tục.
Với Moskva, việc mất một nguyên mẫu A-60 không phải thảm họa ngay lập tức nhưng lại đặt ra thách thức dài hạn. Công nghệ laser công suất lớn đòi hỏi quá trình thử nghiệm phức tạp, không thể thay thế nhanh chóng chỉ bằng việc sản xuất một khung máy bay mới.
Việc nguyên mẫu A-60 bị phá hủy sẽ không làm Nga từ bỏ hướng nghiên cứu laser, nhưng chắc chắn kéo lùi tiến độ và khiến Moskva phải phân bổ lại nguồn lực. Trong khi đó, Ukraine coi thành công này là minh chứng cho khả năng tấn công các mục tiêu giá trị cao và tiếp tục mở rộng phạm vi chiến dịch.
