Ukraine sắp nhận tiêm kích Gripen - 'chiến binh hạng nhẹ' có thể thay đổi cuộc chơi?
Thứ trưởng Ukraine tuyên bố nước này dự kiến nhận thêm các tiêm kích phương Tây, trong đó có dòng chiến đấu cơ hạng nhẹ Gripen do Thụy Điển sản xuất.
Thứ trưởng Quốc phòng Ivan Havrylyuk ngày 29/9 tuyên bố Ukraine dự kiến được phương Tây cung cấp thêm tiêm kích F-16 và Mirage, cũng như sắp lần đầu tiếp nhận dòng Gripen do Thụy Điển sản xuất.
Ông Ivan Havrylyuk từ chối tiết lộ số lượng, phiên bản và thời điểm bàn giao những máy bay trên. "Mọi người sẽ biết khi nhìn thấy chúng trên bầu trời", Thứ trưởng Ukraine cho hay.
Johan Hjelmstrand, phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Thụy Điển, cùng ngày cho biết hai nước đang trong quá trình thảo luận về dòng Gripen và "chưa có thông tin gì mới để công bố".
JAS 39 Gripen ra đời với triết lý “nhỏ — nhẹ — hiện đại”: đó là một tiêm kích đa nhiệm một động cơ, thiết kế nhằm đạt hiệu suất cao trong cấu hình chi phí vận hành thấp.
Về kích thước, các phiên bản hiện đại như Gripen E có chiều dài khoảng 15,2 m và sải cánh 8,6 m; trọng lượng cất cánh tối đa vào tầm 16.500 kg.
Thiết kế khí động học gọn và hệ khung nhẹ cho phép máy bay đạt tốc độ cận siêu âm, với tốc độ tối đa xấp xỉ Mach 2 và trần bay khoảng 15.000–16.000 m.
Những thông số về bán kính chiến đấu và tầm bay cho thấy Gripen E có bán kính chiến đấu gần 1.300 km và tầm hoạt động có thể lên tới hơn 4.000 km với thùng dầu phụ.
Về động lực, phiên bản E/F sử dụng động cơ GE F414G, mang lại lực đẩy tổng hợp đủ để cho phép máy bay có độ vượt trội về gia tốc và khả năng cơ động cao.
Một động cơ mạnh nhưng tiêu thụ nhiên liệu hợp lý là một phần trong triết lý thiết kế của Gripen: ưu tiên chi phí vận hành thấp và khả năng xuất phát nhiều lần trong ngày.
Hệ thống tiếp liệu trên không được trang bị tiêu chuẩn, giúp mở rộng phạm vi hành quân tác chiến.
Điểm nổi bật kỹ thuật của Gripen nằm ở hệ điện tử và cảm biến tích hợp. Phiên bản C/D sử dụng radar đa chế độ PS-05/A, một radar X-band pulse-Doppler có năng lực dò tìm, theo dõi nhiều mục tiêu và hỗ trợ dẫn bắn cho tên lửa BVR.
Trong khi phiên bản E/F trang bị radar AESA Raven (ES-05) với tính năng “wide field of regard” nhờ antena có thể xoay, cho khả năng quét lớn hơn và cải thiện nhận diện mục tiêu tàng hình.
Bên cạnh radar, Gripen được tích hợp IRST, hệ liên kết dữ liệu và kiến trúc “sensor fusion” cho phép tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn, hiển thị cho phi công một bức tranh chiến trường liên tục và dễ xử lý.
Hệ phần mềm điều khiển bay và avionics được thiết kế để có thể nâng cấp bằng các bản cập nhật phần mềm, giúp máy bay thích ứng nhanh với vũ khí và nhiệm vụ mới.
Về tải trọng vũ khí, Gripen E có tới 10 giá treo (hardpoints) và khả năng mang tải hữu ích khoảng 5–6 tấn trên nhiều cấu hình; nó có thể triển khai các tên lửa không đối không tầm ngắn lẫn tầm xa như AIM-9, Meteor hoặc AMRAAM, cùng bom dẫn đường, tên lửa không đối đất tầm xa và thậm chí tên lửa hành trình vận hành từ trên không tùy cấu hình.
Mức độ sẵn sàng chiến đấu cao, thời gian giữa hai lần cất cánh có thể xuống mức 10–20 phút giúp gia tăng tần suất xuất trận.
Nếu Ukraine tiếp nhận Gripen, tác động đầu tiên sẽ là tăng cường khả năng phòng không – chiếm ưu thế trên không. Không quân Nga hiện vẫn giữ ưu thế với nhiều loại máy bay tiên tiến như Su-35, Su-34, MiG-31 hay Su-30. Với Gripen, Kiev có thể đối phó tốt hơn trước các đợt tấn công đường không, đồng thời tạo áp lực ngược lên lực lượng không quân Nga.
Ngoài ra, Gripen còn có khả năng yểm trợ mặt đất đáng kể. Với vũ khí dẫn đường chính xác, chúng có thể tấn công kho đạn, trung tâm chỉ huy, và các tuyến hậu cần của Nga. Điều này giúp quân đội Ukraine giảm bớt phụ thuộc vào tên lửa tầm xa hay UAV trong việc đánh phá hậu phương đối phương.
Không kém phần quan trọng là tác động tâm lý – chính trị. Việc Ukraine khoe sắp nhận chiến đấu cơ hiện đại gửi đi thông điệp mạnh mẽ rằng Kiev đang từng bước tái xây dựng năng lực không quân. Nó cũng thể hiện cam kết hỗ trợ từ phương Tây, góp phần duy trì tinh thần chiến đấu của người dân và binh sĩ Ukraine.
Tuy vậy, để biến lợi thế tiềm năng thành sức mạnh thực sự, Ukraine sẽ phải đối mặt nhiều khó khăn. Trước hết là khâu huấn luyện phi công.
Hậu cần và bảo dưỡng cũng là thách thức lớn. Gripen cần chuỗi cung ứng phụ tùng, kỹ thuật viên lành nghề và cơ sở bảo trì tương thích. Trong điều kiện chiến sự, đảm bảo nguồn lực này không hề dễ dàng.
Một yếu tố khác là số lượng và tiến độ bàn giao. Ngay cả khi Thụy Điển quyết định cung cấp, số lượng tiêm kích có thể hạn chế. Để tạo khác biệt rõ rệt, Ukraine cần biên chế một phi đội đủ lớn, điều mà hiện nay vẫn là câu hỏi bỏ
Ngay sau khi xuất hiện thông tin về khả năng Ukraine tiếp nhận Gripen, Nga đã thể hiện thái độ cảnh giác. Giới chức Moskva nhiều lần cảnh báo rằng việc cung cấp máy bay chiến đấu hiện đại cho Kiev sẽ bị coi là hành động leo thang nghiêm trọng.
Nga có thể đáp trả bằng nhiều cách: tăng cường tấn công các căn cứ không quân Ukraine, đẩy mạnh hoạt động chiến tranh điện tử, hay thậm chí coi các cơ sở trung chuyển máy bay từ châu Âu là mục tiêu hợp pháp.
