Ưu ái cho doanh nghiệp 'thân hữu'

Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa công bố Báo cáo tình hình thực hiện Nghị quyết 02 năm 2019 và Nghị quyết 35 năm 2016 của Chính phủ. Dưới góc nhìn của các chuyên gia, vấn đề ưu ái cho doanh nghiệp (DN) "thân hữu" cần được quan tâm và xử lý mạnh mẽ hơn nhằm tạo chuyển biến rõ rệt cho môi trường đầu tư kinh doanh, tạo môi trường cạnh tranh sòng phẳng, minh bạch cho DN tư nhân ở Việt Nam.

Doanh nghiệp tư nhân bị phân biệt đối xử

Nghị quyết 35 của Chính phủ về hỗ trợ và phát triển DN đến năm 2020 đưa ra nguyên tắc cạnh tranh bình đẳng, không được phân biệt đối xử với các DN dựa trên thành phần kinh tế, đặc biệt là trong việc tiếp cận các nguồn lực, cơ hội kinh doanh.

Khảo sát về chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Việt Nam (PCI) có hỏi các DN dân doanh trong nước về cảm nhận của họ về việc chính quyền địa phương ưu ái các DN nhà nước, DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), DN "thân hữu", DN lớn không? Theo VCCI, đây là những chỉ tiêu quan trọng để đánh giá mức độ bảo đảm cạnh tranh bình đẳng khi thực hiện Nghị quyết 35.

Kết quả cho thấy có sự chuyển biến nhẹ về ưu đãi, với tỉ lệ ưu đãi DN "thân hữu" từ 77% năm 2015 giảm xuống còn 70% trong năm 2018.

Dù vậy, theo VCCI, nếu so sánh giữa các sự phân biệt đối xử thì tình trạng ưu ái DN nhà nước, ưu ái DN FDI không nghiêm trọng bằng việc ưu ái các DN "thân hữu". Trong 4 năm khảo sát, cao nhất cũng chỉ có 41% DN cho rằng có sự ưu ái DN nhà nước hay cao nhất chỉ có 49% DN nói có sự ưu ái DN FDI nhưng riêng tỉ lệ DN đánh giá có sự ưu ái DN "sân sau", DN "thân hữu" chưa bao giờ dưới 70%.

"Đây là vấn đề khá nghiêm trọng và cần có nghiên cứu căn cơ hơn, bởi lẽ việc nhận biết và ngăn chặn những đặc quyền dành cho DN "thân hữu" khó khăn hơn rất nhiều" - báo cáo của VCCI nêu rõ.

Trên thực tế, không ít lĩnh vực đang xảy ra tình trạng DN "thân hữu", "sân sau" cạnh tranh chưa sòng phẳng với các DN khác. Như trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng (NH), nhờ có quan hệ thân thiết với NH nên không ít DN nhận được ưu đãi về tín dụng. Một DN không thân thiết thường được các NH thương mại định giá tài sản khoảng 70% giá trị thị trường rồi cho vay 70% của giá trị tài sản mà NH định giá. Tính ra DN chỉ vay được 50% giá trị tài sản (tính theo giá trị thị trường) và lãi suất cho vay cao. Nhưng nếu DN đó là một cổ đông lớn của NH sẽ được định giá tài sản rất cao và cho vay lên tới 80%-90% giá trị tài sản, nhanh chóng phê duyệt khoản vay, đồng thời áp dụng lãi vay thấp.

Làm xấu môi trường kinh doanh

Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP HCM, nhận xét tình trạng phân biệt đối xử với DN dân doanh, ưu ái DN "thân hữu", "sân sau" đang tạo lực cản cho sự phát triển của nền kinh tế. Ở lĩnh vực bất động sản, sự ưu ái này càng thể hiện rõ nét hơn nhìn từ những dự án, trong đó không ít dự án qua thanh tra, kiểm tra phát hiện có dấu hiệu của nhóm lợi ích. Theo ông Châu, nhà nước cần phải triệt hạ những nhóm lợi ích xấu, kể cả những DN "thân hữu", "sân sau". Muốn vậy, nhà nước phải kiến tạo môi trường kinh doanh minh bạch, từ đó mới có công bằng, cạnh tranh lành mạnh và bình đẳng để các DN phát triển bền vững.

Chuyên gia kinh tế - TS Lê Đạt Chí, đưa ra các dẫn chứng thực tế trong quá trình triển khai dự án về hạ tầng giao thông, hàng không, giảm ngập nước, kẹt xe..., nếu giao cho nhà nước làm chủ đầu tư, lập tức sẽ xuất hiện DN "sân sau" thực hiện các khâu, công đoạn liên quan đến quá trình triển khai dự án. Từ đó, ông Chí nói rằng tình trạng ưu ái cho DN "thân hữu" là vấn đề cần được quan tâm giải quyết, nhất là hiện nay, Đảng và nhà nước chủ trương thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển. "Thúc đẩy, khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân, DN tư nhân thì điều kiện đầu tiên phải tạo môi trường đầu tư, kinh doanh bình đẳng. Các FTA Việt Nam tham gia cũng đều có những nội dung liên quan thúc đẩy khu vực tư nhân phát triển, tạo môi trường cho DN cạnh tranh sòng phẳng, minh bạch" - ông Chí nói.

Nói về quan hệ thân hữu, TS-luật sư Bùi Quang Tín (Trường ĐH Ngân hàng TP HCM) nhìn nhận đây là vấn đề nhức nhối của xã hội. Bởi lẽ, từ quan hệ này, có khi DN lại được các cơ quan có thẩm quyền chỉ định triển khai dự án hàng chục ngàn tỉ đồng, nhất là các dự án hạ tầng giao thông do nhà nước làm chủ đầu tư, trong khi năng lực tài chính lại không mạnh. Thực tế là ở nhiều dự án BT giao thông, DN vay vốn tín dụng nhưng chủ đầu tư (nhà nước) phải đứng ra trả lãi cho khoản vay đó. Theo ông Tín, thay vì chỉ định DN thực hiện dự án, nếu nhà nước tổ chức đấu thầu rộng rãi sẽ chọn ra những DN có đủ tiềm lực tài chính, dự án triển khai cũng hiệu quả hơn…

Còn theo chuyên gia kinh tế, TS Cấn Văn Lực, Việt Nam đang quyết tâm giảm tình trạng sở hữu chéo, lợi ích nhóm. Dù vậy, những mối quan hệ phức tạp của DN "thân hữu" không dễ xử lý dứt điểm trong thời gian ngắn. "Nhà nước cần đẩy mạnh quá trình giảm tình trạng sở hữu chéo ở các DN, kiểm soát mô hình công ty mẹ - công ty con, đẩy mạnh cổ phần hóa DN nhà nước, thoái vốn DN nhà nước và nâng cao hoạt động quản trị DN. Các DN niêm yết lên sàn chứng khoán cũng là một giải pháp cần được khuyến khích đẩy mạnh để công khai, minh bạch hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh…" - ông Lực góp ý.

Quan hệ thân thiết với chủ ngân hàng

Tại một số phiên tòa xét xử các vụ án kinh tế, phóng viên Báo Người Lao Động từng ghi nhận không ít bị cáo là các ông chủ NH, chủ DN có quan hệ "sân sau", "thân hữu". Do mối quan hệ này khá sâu sắc nên đã từng có ông chủ NH nhờ DN đứng tên để rút hàng trăm tỉ đồng ra khỏi NH. Cụ thể là chủ NH bắt tay với DN ký hợp đồng thuê khống mặt bằng làm trụ sở NH với giá trên 60 tỉ đồng/năm, thời hạn thuê 20 năm và thanh toán trước 3 năm với số tiền hơn 200 tỉ đồng. Vụ làm ăn này được cơ quan chức năng kết luận là chủ NH và DN đã rút tiền của NH rồi đưa cho DN.

Hay từ mối quan hệ "ruột thịt " với chủ NH, một tập đoàn ở TP HCM từng sử dụng 12 công ty con và 2 công ty khác để lập 16 hồ sơ vay NH 5.000 tỉ đồng với phương án kinh doanh, trả nợ khống, lập hợp đồng mua bán bất động sản, nguyên vật liệu xây dựng khống, khiến cho NH đó có nguy cơ mất trắng 2.000 tỉ đồng...

THÁI PHƯƠNG - THY THƠ