'Vàm Cỏ Đông' bên bờ sông Hồng

Sau khi tập kết ra Bắc, Trương Quang Lục được mời tham gia Đại hội đầu tiên để thành lập Hội Nhạc sĩ Việt Nam. Ông trở thành một trong những thành viên trẻ nhất của Hội. Từng cho rằng nhạc sĩ không phải là một nghề, Trương Quang Lục quyết định đi học. Ông thi vào Đại học Bách khoa Hà Nội và sau đó trở thành kỹ sư hóa chất, công tác tại Nhà máy hóa chất Lâm Thao, tỉnh Vĩnh Phúc.

Năm 1966, trong một lần tình cờ đọc bài thơ Vàm Cỏ Đông của Hoài Vũ in trên báo Văn Nghệ, Trương Quang Lục đã xúc động trước những lời thơ đầy giai điệu tự sự nhưng chất chứa nỗi lòng của mỗi con người miền Nam khi đất nước còn đang chìm trong chiến tranh và sự chia cách hai miền, chia xa với quê hương: “Ở tận sông Hồng em có biết/ Quê hương anh cũng có dòng sông/ Anh mãi gọi với lòng tha thiết/ Vàm Cỏ Đông, ơi Vàm Cỏ Đông…”.

Nhạc sĩ Trương Quang Lục nhớ lại: “Khi tôi ngồi ôm đàn ghi ta để phổ nhạc bài thơ, từ nốt nhạc đầu tiên, tôi đã liên tưởng đến người vợ của tôi. Quê bà ấy ở cạnh sông Hồng như trong bài thơ và khi đọc hết, tôi cảm thấy sông Vàm Cỏ Đông ở trong Nam sao cũng gần gũi, quen thuộc như những dòng sông Trà Khúc, Hàm Giang, Trà Bồng…quê hương tôi.

Ở trên đất Bắc, lúc nào những người tập kết cũng nhớ về quê hương và tôi luôn có một niềm tin mãnh liệt rằng mình sẽ được trở lại miền Nam. Đọc bài thơ Vàm Cỏ Đông, tôi hình dung ra vẻ đẹp và mong sẽ có một ngày rất gần để đến thăm dòng sông tôi mới biết tên. Vì thế tôi đã chọn phổ nhạc bài thơ này”.

Trương Quang Lục viết rất nhanh, chỉ hơn một tiếng đồng hồ đã hoàn thành ca khúc. Bài hát được lên sóng phát thanh và nhanh chóng được công chúng yêu thích bởi sự đồng điệu trong lời ca, tiếng nhạc như nỗi lòng của bao người. Ông kể: “Tôi được nghe ca khúc hát bằng giọng miền Bắc của những ca sĩ gạo cội trên Đài Tiếng nói Việt Nam rồi hát bằng giọng miền Nam trên Đài phát thanh Giải Phóng.

Giọng nào cũng hay, giọng nào cũng thể hiện được cảm xúc với dòng sông, với những người đang chiến đấu cho đất nước thống nhất. Suốt bao năm sau đó, đi đâu tôi cũng được nghe ca khúc Vàm Cỏ Đông. Dòng sông đã trở thành biểu tượng của tinh thần chiến đấu bền bỉ, thông minh và quả cảm của các chiến sĩ quân Giải Phóng và nhân dân Việt Nam”.

Nhạc sĩ Trương Quang Lục

Trương Quang Lục đã gặp Hoài Vũ ngay từ những ngày đầu đặt chân vào miền Nam. Đến lúc đó, nhạc sĩ mới biết Hoài Vũ là người cùng quê Quảng Ngãi. Ông được nhà thơ dẫn đi thăm dòng sông Vàm Cỏ nhiều lần.

Trương Quang Lục nhớ lại: “Nghe Hoài Vũ kể năm 1964, khi viết bài thơ Vàm Cỏ Đông, nhà thơ mới vào chiến trường chưa được bao lâu nhưng đã gắn bó máu thịt với dòng sông, yêu dòng sông và con người nơi đó như là một định mệnh. Vì thế Hoài Vũ mới có được những bài thơ hay đến thế.

Tôi yêu dòng sông Vàm Cỏ khi chưa gặp bao giờ. Và khi đến với dòng sông, tôi lại thấy linh cảm của mình rất đúng. Hoài Vũ đã truyền tình yêu đó sang tôi”.

Một điều khá thú vị là sau đó một thời gian, nhạc sĩ Trương Quang Lục trở thành đồng nghiệp với nhà thơ Hoài Vũ khi cả 2 cùng công tác ở một tờ báo tại TPHCM. Dù sinh sống ở Sài Gòn nhưng mỗi khi có dịp, họ cũng thường xuyên đến thăm dòng sông, nơi đã chắp cánh để có được những vần thơ, giai điệu âm nhạc đầy sâu lắng, hào hùng.

Nhạc sĩ Trương Quang Lục nói rằng, mỗi khi đứng trên cầu Bến Lức nhìn dòng Vàm Cỏ lững lờ trôi, trong ông lại trào dâng một cảm xúc không thể nào diễn tả! Một dòng sông hào hùng trong đấu tranh, một dòng sông yên bình trong cuộc sống hòa bình hôm nay.

Sau năm 1975, ca khúc Vàm Cỏ Đông được chọn làm nhạc hiệu của Đài Phát thanh Long An. Năm 2009, nhạc sĩ Trương Quang Lục nhận được Giải thưởng Văn học Nghệ thuật Nguyễn Thông lần thứ III của tỉnh Long An.

Vàm Cỏ Đông đã trở thành một trong những biểu tượng âm thanh hay nhất khi nhắc đến những giai điệu hát về quê hương Long An. Gần 60 năm đã trôi qua, bài thơ và ca khúc Vàm Cỏ Đông vẫn sống mãi với thời gian, được nhiều thế hệ yêu thích.

Bản viết tay ca khúc “Vàm Cỏ Đông” của nhạc sĩ Trương Quang Lục năm 1966

Nhà thơ Hoài Vũ kể, gần 60 năm qua, kể từ lần đầu được nghe ca khúc Vàm Cỏ Đông vào khoảng năm 1966, đến nay mỗi khi nghe lại ông đều xúc động tới nghẹn ngào. Ông không ngờ bài thơ giản dị của mình lại có sức lan tỏa mạnh mẽ đến như thế.

Thơ và nhạc đã hòa quyện vào nhau, nói lên tiếng nói của tình yêu quê hương, của niềm tin son sắt vào ngày thống nhất. Giai điệu Vàm Cỏ Đông nhẹ nhàng, sâu lắng, mang âm hưởng dân ca Nam Bộ. Bài hát chạm tới cảm xúc bằng sự thủy chung, chờ đợi, bằng nỗi nhớ nhung rất đời của người ở hậu phương hướng về tiền tuyến.

Vượt lên khuôn khổ một bài hát cách mạng, Vàm Cỏ Đông đã trở thành biểu tượng âm nhạc của miền Nam kiên cường, của lòng thủy chung và khát vọng hòa bình, tiếp tục lan tỏa giá trị nhân văn sâu sắc qua thời gian.

Trọng Thịnh