Văn hóa tín ngưỡng ở ngôi vạn hơn 200 tuổi

Vạn Tả Tân được hình thành hơn 200 năm trước.

Mang ý nghĩa văn hóa

Vùng đất này vốn giàu truyền thống ngư nghiệp, là một trong những trung tâm đánh bắt và chế biến hải sản lớn của tỉnh. Nơi đây còn sở hữu Cảng cá Phan Rí Cửa sầm uất, với lượng lớn tàu thuyền ra vào tấp nập và sản lượng hải sản hàng năm khai thác hàng trăm tấn. Không chỉ vậy, địa phương này có tiềm năng du lịch lớn nhờ bãi biển trải dài, hải sản tươi ngon, nhiều công trình văn hóa lịch sử lâu đời, trong đó có vạn Tả Tân - một di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh, nơi thờ Cá Ông (Ông Nam Hải) - vị thần bảo hộ ngư dân. Hàng năm, nơi đây diễn ra lễ hội Cầu Ngư được tổ chức hoành tráng, bao gồm nhiều nghi lễ như: hát bội, chèo bả trạo, thu hút đông đảo người dân và du khách đến xem.

Vạn Tả Tân được hình thành hơn 200 năm trước, với tuổi thọ vượt qua các triều đại nhà Nguyễn như: Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, Đồng Khánh, Thành Thái...Theo lịch sử địa chí Phan Rí Cửa, sau khi cuộc chiến giữa Nguyễn Phúc Ánh và Tây Sơn - Quang Trung Nguyễn Huệ kết thúc, ông Phan Hiệp là người ở Nghi Xuân - Hà Tĩnh (sau đó vào Quảng Nam) đã bỏ xứ cùng một nhóm người từ Quảng Nam vào Phan Rí định cư, lập nghiệp.

Trong thời gian làm nghề đánh bắt hải sản, dù Phan Rí có thời tiết ôn hòa, ít bão tố hơn Quảng Nam nhưng vẫn không tránh khỏi dông gió khi giao mùa. Với truyền thống tín ngưỡng duy tâm từ quê hương, ông Phan Hiệp đã vận động bà con ngư dân lập nên vạn nghề cá đầu tiên ở Phan Rí, mang tên vạn Nam Bình, vào năm Kỷ Mão 1819. Ông được xem là người sáng lập vạn nghề cá đầu tiên tại vùng đất này. Đến năm Tân Tỵ 1821, vua Minh Mạng cấp sắc chỉ cho vạn Nam Bình. Lần đầu tiên, vạn Nam Bình được vua triều Nguyễn cấp sắc phong thờ Thần Nam Hải. Đến năm Tự Đức thứ 24 (1870), Vạn trưởng Nguyễn Quảng dời vạn về Khu phố Giang Hải 2, xây dựng kiên cố bằng ngói và đổi tên thành vạn Tả Tân. Đến nay, vạn Tả Tân đã hơn 200 năm, được các triều vua ban 16 sắc phong và trải qua 19 đời Vạn trưởng kế tiếp nhau gìn giữ, phục vụ.

Di tích cấp tỉnh

Ông Võ Mao - Trưởng Ban Quản lý vạn Tả Tân cho biết, hằng năm, vạn có 3 lệ cúng chính theo âm lịch: lệ đầu mùa (17/4), lệ đại đàn cầu ngư (17/7) và lệ mãn mùa (25/10), nhằm hướng con người về cội nguồn. Lễ hội Cầu ngư gần đây diễn ra vào tháng 9/2025 với các nghi thức như: cung nghinh lệnh Ông Nam Hải, tế tiền hiền, tế âm linh, đại đàn, tôn vương và hoàn mãn. Phần hội có nhiều hoạt động văn hóa truyền thống như: chèo bả trạo, hát tuồng cổ, thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách tham gia.

Tuy nhiên, theo thời gian, vạn Tả Tân đã xuống cấp nghiêm trọng. Giai đoạn 2020 - 2023, tỉnh đã đầu tư hơn 2 tỷ đồng để trùng tu. Ông Võ Mao cho biết, dù đã được sửa chữa, nhưng vẫn còn nhiều hạng mục phụ trợ như: nhà hội, nhà bếp, sân khấu... cần cải tạo đồng bộ, với kinh phí dự kiến hơn 2,2 tỷ đồng theo khảo sát của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Là di tích lịch sử cấp tỉnh, ông mong các ngành chức năng sớm tiếp tục trùng tu để vạn Tả Tân “đẹp bên ngoài, vững bên trong”, xứng đáng là không gian sinh hoạt văn hóa dân gian và gìn giữ những giá trị di sản của địa phương.

Bên cạnh vạn Tả Tân, xã Phan Rí Cửa còn có nhiều công trình văn hóa, tín ngưỡng như: vạn Nam Phú, miếu Hải Tân, miếu Thanh Tu… Đặc biệt, Đền thờ Hùng Vương tại đây được xếp hạng di tích cấp tỉnh. Với hệ thống di tích và lễ hội dân gian phong phú, Phan Rí Cửa góp phần giáo dục truyền thống, bồi đắp tinh thần trân trọng và gìn giữ những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc cho thế hệ trẻ.

Vạn Tả Tân hiện lưu giữ hàng trăm bộ cốt Ông Nam Hải, trong đó có bộ lớn nhất dài 14 m, nặng hàng tấn. Năm 2008, vạn Tả Tân được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.

Minh Vân .