Văn học nghệ thuật: Cầu nối văn hóa với công chúng

Vai trò của văn học nghệ thuật trong đời sống

Sau năm 1975, từ một vùng đất chiến tranh, nơi có những dấu ấn lịch sử sâu sắc, Bình Phước đã dần chuyển mình thành một trung tâm phát triển kinh tế mới. VHNT nơi đây không chỉ phản ánh cuộc sống hằng ngày mà còn ghi lại những ký ức lịch sử hào hùng và niềm tin, khát vọng của chính quyền, người dân. Tuy nhiên, giai đoạn trước đây, VHNT chưa định hình trong đời sống xã hội và tạo dấu ấn sâu sắc, thông tin địa chí về Bình Phước rất ít.

Giai đoạn 1975-2000, đời sống VHNT chủ yếu được các văn nghệ sĩ phương xa đến công tác, đi thực tế ghi lại cảm xúc của mình. Cụ thể, trong lĩnh vực âm nhạc có ca khúc "Sông Bé đêm ngát hương" (Phan Huỳnh Điểu); "Đồng Phú tôi yêu" (Vũ Hồng Thịnh); "Cánh hoa dầu", "Lộc Ninh theo Đảng đi lên" (Giáp Văn Thạch)… Các loại hình VHNT khác chủ yếu tập trung nghiên cứu văn hóa, văn học dân gian S’tiêng. Hoạt động văn học, mỹ thuật, nhiếp ảnh, sân khấu, kiến trúc… còn mờ nhạt.

Các đại biểu tham dự Hội thảo khoa học văn học nghệ thuật Bình Phước trong dòng chảy Đông Nam Bộ diễn ra ngày 11-3-2025, tại Bảo tàng tỉnh

Từ năm 2001, VHNT tỉnh Bình Phước từng bước được định hình, bắt đầu khi đặc san Văn nghệ Bình Phước ra đời. Tiếp đó, năm 2006 Tạp chí Văn nghệ, diễn đàn VHNT tỉnh Bình Phước ra đời thực sự trở thành “bà đỡ” cho các văn nghệ sĩ có động lực “thai nghén” những đứa con tinh thần gắn với đất và người Bình Phước. Từ bệ phóng này, các hoạt động VHNT ở Bình Phước trở nên phong phú, đa dạng và chuyên nghiệp hơn.

10 năm trở lại đây, Bình Phước đã có 7 tiểu thuyết về đề tài ký ức chiến tranh và xây dựng cuộc sống mới ra mắt bạn đọc. Gần đây, hội viên Hội VHNT tỉnh đã tái bản 4 tiểu thuyết: “Lính miền Đông” (Bùi Thị Biên Linh); “Người bến sông”, “Đêm cháy” (Nguyễn Duy Hiến), “Một nửa còn ở lại” (Vương Thu Thủy). Cùng với đó, Hội VHNT tỉnh cũng đã chủ động và cho biên tập xuất bản cuốn sách “Nguyệt Lãng văn và đời”, công trình nghiên cứu “Văn hóa dân gian dân tộc S’tiêng Bình Phước”. Đáng chú ý, sau 28 năm tái lập tỉnh Bình Phước, đến nay đã xuất hiện hợp xướng “Quê hương mãi tự hào” gồm 3 chương của các nhạc sĩ Trần Cao Vân, Vũ Quang Vượng. Công trình được Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam đánh giá cao và hỗ trợ quảng bá năm 2023.

Ông Lê Văn Quang, Chủ tịch Hội VHNT tỉnh cho rằng: VHNT không đơn thuần là phản ánh cuộc sống mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục, nâng cao nhận thức và tạo ra các giá trị văn hóa cho cộng đồng. Tại Bình Phước, các hoạt động VHNT thời gian qua đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân, góp phần gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Để “dòng chảy” luôn vận động sáng tạo

Sự vận động trong xu hướng sáng tác thời gian gần đây cho thấy nỗ lực khám phá, sáng tạo của những cây bút ở Bình Phước, nhất là trong lĩnh vực văn học, đặc biệt là tiểu thuyết. Tiểu thuyết chính là điểm sáng văn chương, ghi dấu ấn đầy tự hào cho văn xuôi hiện đại Bình Phước. Nhiều tiểu thuyết dày dặn được ra đời là sự trải nghiệm, trăn trở sâu sắc, kết tinh tình yêu của những nhà văn dành cho mảnh đất Bình Phước nói riêng, miền Đông Nam Bộ và lịch sử, quê hương, đất nước, con người Việt Nam nói chung như "Hoa ban tím" (2010), "Sài Gòn tình lửa một thời" (2020), "Những ngày thơ ấu chưa xa" (2015), "Đêm cháy" (2021), "Phận trăng" (2022), "Người bến sông" (2023)…

Tác giả Ngọc Dung giới thiệu tác phẩm “Nợ một lời hẹn” đến học sinh Trường THCS Tiến Hưng, TP. Đồng Xoài

Tiểu thuyết hiện đại Bình Phước đa phần viết về đề tài chiến tranh, về những năm tháng đã qua đi nhưng còn đó những âm vang lịch sử, âm ỉ những nỗi đau không thể nguôi ngoai... Nếu như “Lính miền Đông” của Biên Linh gây ấn tượng với bạn đọc về cuộc đấu tranh của những người lính trên đỉnh núi huyền thoại Bà Rá - Phước Long, về cuộc kháng chiến chống Mỹ trường kỳ, sự hy sinh quên mình của quân và dân Bình Phước, thì “Vùng đất thiêng” của Vương Thu Thủy lại kể về quá trình đấu tranh cách mạng của Điểu Lên và đồng bào S'tiêng những năm đầy gian khó (1965-1975) trên mảnh đất Bom Bo - Bù Đăng anh hùng. “Đêm cháy” của Duy Hiến viết về chiến tranh ở một góc nhìn khác - góc nhìn của một người lính bên kia chiến tuyến - sau khi chiến tranh kết thúc, đất nước “thay da đổi thịt” đã hồi tưởng lại những năm tháng “binh đao loạn lạc” để nhận ra thân phận con người trong và sau chiến tranh.

Cô Trần Thị Hoài Phương, giáo viên môn Ngữ văn Trường THPT Phước Bình, TX. Phước Long nhận xét: Đa phần những tiểu thuyết viết khá đều tay với văn phong giản dị, cốt truyện gần gũi đời sống, con người, mảnh đất Bình Phước, giọng văn trần thuật sinh động, nghệ thuật miêu tả đặc sắc, nhiều câu văn, đoạn văn mượt mà, giàu chất thơ, thấm đẫm tình yêu và sự rung cảm mãnh liệt mà các tác giả gửi qua trang viết.

Có thể nói, bằng chất liệu lịch sử và bút pháp hư cấu cùng tình yêu và tài năng văn học, các tác giả đã đóng góp cho mảng tiểu thuyết Bình Phước những điểm sáng đáng tự hào. Cả 3 tác phẩm: “Lính miền Đông”, “Đêm cháy” và “Vùng đất thiêng” đều được Bộ Quốc phòng chọn vào bộ sách đặc biệt kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30-4-1975 - 30-4-2025). Các tác phẩm không chỉ là những tư liệu lịch sử địa phương có giá trị mà còn giúp thế hệ sau nuôi dưỡng tình yêu đất nước, tiếp nối truyền thống cách mạng vẻ vang của quê hương Bình Phước.

Sau ngày đất nước thống nhất, Bình Phước đã trải qua quá trình phục hồi, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, trong đó VHNT đóng vai trò quan trọng, góp phần khơi dậy tinh thần dân tộc, xây dựng bản sắc văn hóa và sự phát triển chung của tỉnh nhà.

Phương Dung