Về Chân Lý nghe chuyện ngôi đền thờ người phụ nữ đức hạnh đất Nam Xương

Đền thờ Bà Vũ hay còn có tên gọi khác là đền Thánh Mẫu, thuộc xã Chân Lý (Lý Nhân).

Chuyện về người con gái đức hạnh đất Nam Xương

Ẩn mình bên dòng sông Hồng đỏ nặng phù sa, đền thờ Bà Vũ hay còn có tên gọi khác là đền Thánh Mẫu, thuộc xã Chân Lý, huyện Lý Nhân (xưa là tổng Vũ Điện huyện Nam Xương, phủ Lý Nhân). Ngôi đền với bức tường rêu phong cổ kính nằm uy nghi, trầm mặc bên bến Hoàng Giang, quay mặt ra sông theo hướng Bắc, là nơi thờ vị Thánh Mẫu Vũ Nương công chúa, tên thật là Vũ Thị Thiết, có biệt hiệu là Hương Nương.

Tương truyền, nàng Vũ Thị Thiết sống vào thế kỷ XIV. Sinh thời, nàng là người thông minh, được cha mẹ cho ăn học ở trường của Phạm Tiên Sinh. Nàng rất giỏi kinh sử và có tài làm thơ, nhưng hoàn cảnh éo le, cha mẹ mất sớm, bốn anh em nhà nàng phải tự bảo ban nhau lo liệu làm ăn, lo toan cuộc sống. Năm 19 tuổi, khi dân làng gặp cảnh đói kém nàng đã bàn với anh trai đem một phần gia tài của mình ra cứu giúp dân làng. Những người cơ khổ bần hàn, già nua yếu ớt đều được đội ơn đức của nàng nên có thơ rằng: “Chuyện kể xưa kia nàng Vũ Nương/Đem của hồi môn cứu dân thường/Sắc phong người được vua ban thưởng/Ca trù văn tế khúc Nam Xương”.

Bấy giờ ở xóm dưới có gia đình ông Trương Nghị là bậc hào mục trong làng, nắm giữ quyền hành của một vùng trang ấp. Ông Trương Nghị có 5 người con, người con trai thứ 2 là Trương Huyền cũng đã khôn lớn. Thấy nàng Vũ Thị Thiết xinh đẹp, nết na môn đăng hộ đối nên ông có ý cưới nàng về làm vợ cho con trai là Trương Huyền. Sau đó, hôn nhân được ứng thuận, lễ cưới được diễn ra thuận lợi.

Mới lấy nhau chưa được bao lâu thì giặc Chiêm Thành sang quấy phá bờ cõi. Chàng Trương phải tòng quân đánh giặc. Một mình nàng Vũ Thị Thiết ở nhà lo toan việc nhà, phụng dưỡng bố mẹ, làm tròn đạo hiếu thảo, chăm sóc con thơ, một lòng son sắt thủy chung với chồng. Khi giặc giã đã dẹp tan, chồng nàng trở về. Từ câu nói của đứa con thơ về cái bóng của cha, đã đem lòng sinh nghi sự chung thủy của vợ. Nàng Vũ ôm mối oan trẫm mình xuống sông Hồng, chọn cái chết để chứng minh cho sự trong sạch, thủy chung của mình.

Để tưởng nhớ người phụ nữ hiền dịu nết na, xinh đẹp, hiếu thảo, đầy phẩm hạnh Vũ Thị Thiết, dân làng đã suy tôn nàng là Vũ Nương công chúa; góp công, góp của xây miếu rồi dựng đền ngay tại mảnh đất trước đây nàng sinh sống để thờ tự. Gương tiết liệt của nàng được người đời coi làm mẫu mực về đức hạnh của phụ nữ Việt Nam.

Ngôi đền thiêng của vùng Nam Xương

Trải qua thời gian, bà Vũ Nương được linh hóa thành nữ thần và chuyện về cuộc đời bà được viết thành thần tích với nhiều chi tiết mang màu sắc huyền thoại. Thuyết rằng, khi ấy vua Lê Thánh Tông cùng đoàn quân đi đánh giặc Chiêm Thành đến bến sông ấy thì bỗng sóng to, gió lớn nên đoàn thuyền rồng phải dừng neo đậu lại. Vì ngôi đền Vũ Nương công chúa ở ngoài bãi nên nhà vua thân hành vào lễ bái. Đêm đó, nhà vua nằm mộng thấy có người con gái tự xưng là người làng Vũ Điện, huyện Nam Xương đêm qua cứu giúp nhà vua và tình nguyện xin theo nhà vua đi đánh giặc Chiêm.

Lần ấy, vua Lê Thánh Tông cầm quân tiến thẳng vào đất Chiêm thu được toàn thắng. Khi trở về kinh đô, nhà vua liền ban chiếu cho phép dân làng xây dựng đền để thờ phụng nàng Vũ Nương và còn ban thưởng cho Vũ Nương bài thơ nôm đề vịnh như sau: “Nghi ngút đầu ghềnh tỏa khói hương/Miếu ai như miếu vợ chàng Trương/Bóng đèn dầu lẫn đừng nghe trẻ/Cung nước chi cho lụy tới nàng/Chứng quả đã đôi vừng nhật nguyệt/Giải oan chi lọ mấy đàn tràng/Qua đây mới biết nguồn cơn trẻ/Khá trách chàng Trương khéo phũ phàng”.

Tương truyền rằng, nhà vua còn ban cho dân làng một pho tượng đồng để hương khói tại đền. Trong đền còn có đề bài thơ nôm trên bức hoành phi có ghi yết đề như sau: “Thánh Đế hành sự thần hiển ứng, thân từ phong tặng cảm thi ngôn”. Nghĩa là: Nhà vua đem quân đi đánh giặc, thần hiển ứng giúp sức nhà vua cảm ứng sáng tác thơ phong tặng.

Hằng năm, vào ngày 20/8 âm lịch, để tưởng nhớ ngày mất của bà Vũ Nương, đồng thời để tạ ơn thần, phật cầu quốc thái dân an, nhân khang, vật thịnh nhân dân làng Vũ Điện lại tưng bừng mở hội truyền thống. Cũng như các lễ hội truyền thống khác, Lễ hội đền bà Vũ gồm 2 phần là phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm: Phần tế lễ (Tế Cáo yết, tế Tam quan, tế Nữ quan); lễ rước nước, rước kiệu; lễ mộc dục; lễ dâng hương, diễn xướng “Nhớ ơn Thánh mẫu” và lễ thả hoa đăng cầu siêu được thực hiện vào đêm 20/8 âm lịch. Tiếp theo phần lễ là phần hội với các trò chơi dân gian truyền thống. Năm 2023, Lễ hội đền Bà Vũ được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, lễ hội cũng là điểm đến văn hóa tâm linh hấp dẫn du khách thập phương.

Ông Trần Văn Hải, xã Chân Lý (Lý Nhân) chia sẻ: Với người dân xã Chân Lý, đi đền Bà Vũ dịp đầu năm và tham dự lễ hội của đền vào mỗi dịp tháng 8 âm lịch đã trở thành nét đẹp văn hóa lâu đời của người dân nơi đây. Để cầu cho năm mới khỏe mạnh, gia đình yên ấm, làm ăn thuận lợi và tưởng nhớ tới tấm lòng son sắt, nghĩa tình của bà Vũ Nương... Đến từ Hà Nội, chị Nguyễn Thị Ngân cho biết: Nhân dịp xuân mới, tôi cùng các bạn được tới tham quan vãng cảnh đền thờ Bà Vũ mà trước giờ mới chỉ được biết qua sách vở, đặc biệt là qua tác phẩm Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ. Nay được đến nơi đây tham quan một địa chỉ văn hóa lịch sử lâu đời giúp tôi hiểu rõ hơn về thân thế và sự trung trinh của bà Vũ Thị Thiết và thấy thêm tự hào khi mình là người phụ nữ Việt Nam.

Ngày 19/4/1993, Bộ Văn hóa - Thông tin đã có quyết định công nhận đền Bà Vũ là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Đến nay, đền còn lưu giữ nhiều hiện vật quý từ các đời vua như: khánh, chuông, đồ thờ, tượng đồng cùng hệ thống đạo sắc phong quý giá. Cùng với đó là bức châm sơn son thếp vàng treo ở tiền đường với nội dung ghi bài thơ chữ nôm vua Lê Thánh Tông ban tặng cùng bút tích của nhiều thi nhân khi ghé thăm ngôi đền. Đền Bà Vũ đã trở thành một phần trong đời sống tâm linh của người Vũ Điện và du khách gần xa, để người ta nhớ đến người thiếu phụ Nam Xương chung thủy, tiết hạnh Vũ Thị Thiết, một đài tưởng niệm biểu trưng cho tấm gương cao đẹp của phụ nữ Việt Nam.

Gia Vinh