Về Đồng Lương nghe kể chuyện thơ Bút Tre

“Đặc sản” thơ Bút Tre

Nép mình bên dòng sông Thao hiền hòa, thơ mộng, vùng quê Đồng Lương yên bình từ bao đời nay gìn giữ một “đặc sản” tinh thần mà bao thế hệ lưu giữ kể lại cho đời sau nghe và cảm nhận như một món quà vô giá nơi đồng quê, đó là thơ Bút Tre.

Theo dòng thời gian, những vần thơ Bút Tre đã trở thành hồn quê, thành lời ăn tiếng nói của người dân trong xóm làng, để rồi, tiếng thơ ấy lan tỏa và có sức sống trường tồn. Dừng chân ở nhà lưu niệm nhà thơ Bút Tre, nơi lưu giữ những hình ảnh, tư liệu về cuộc đời, sự nghiệp và những sáng tác thơ ca của ông, chúng tôi được nghe kể về Bút Tre như hiện tượng thơ độc đáo trong nền văn học hiện đại Việt Nam.

Gian trưng bày hiện vật, hình ảnh về cuộc đời, sự nghiệp của nhà thơ Bút Tre.

Theo tư liệu và lời kể của người dân Đồng Lương, nhà thơ Bút Tre tên thật là Đặng Văn Đăng (1911 - 1987) tại xã Đồng Lương, tỉnh Phú Thọ. Ông từng là Trưởng ty Văn hóa tỉnh Vĩnh Phú (nay là Phú Thọ). Ông từng viết báo, viết truyện in trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp.

Thơ Bút Tre là một hiện tượng thơ độc đáo trong nền thơ ca hiện đại Việt Nam. Các sáng tác của Bút Tre được viết theo thể thơ lục bát với cách gieo vần độc đáo, bất ngờ, dễ đọc, dễ nhớ và mang đậm chất dân gian. Người đọc khi đọc thơ Bút Tre mộc mạc có sự hứng thú và như vơi nhẹ đi những nỗi niềm trong cuộc sống.

Thơ Bút Tre hòa vào lời kể chuyện, lời hát ru ngọt ngào của bà, của mẹ lúc đưa nôi, đồng điệu với tiếng nói, tiếng cười giòn tan trên cánh đồng làng. Đọc thơ Bút Tre, người ta như được xua tan đi bao ưu phiền, mệt mỏi. Thơ Bút Tre làm cho cuộc sống nơi đồng quê thêm thi vị, giàu yêu thương, làm cho con người gần gũi nhau hơn.

Bút Tre đã tạo cho thơ của mình lối diễn đạt gần với lối nói của ca dao, dân ca, gần với lời ăn tiếng nói của dân gian với những chất liệu chân thực từ cuộc sống lao động. Nhờ vậy, tiếng thơ của ông khi sáng tác đã được đông đảo người dân lao động yêu mến và nhớ mãi.

Bút Tre viết những vần thơ ca ngợi Bác Hồ vừa dễ nhớ, dễ đọc mà thấm đẫm ân tình: “Lời của Bác thấm nhuần gan óc/ Thành nương chè, thành thóc, thành ngô/ Đất trời chỉ một sông Lô/ Lòng dân chỉ một Bác Hồ sáng soi” (Những bài thơ, vần thơ viết về Bác Hồ).

Với lối nói hóm hỉnh mà chân chất hồn quê, những đặc sản, những phong trào và những con người quanh năm chân lấm tay bùn ở quê ông đã đi vào thơ từ đó mà tạo nên sức cổ vũ mạnh mẽ: “Bút Tre chúc bạn lên đường/ Thơ ngâm ngợi khúc, lòng vương vấn lòng” (Lời khai từ tập tiếp theo tập thơ nữa của Bút Tre).

Ca ngợi cuộc sống lao động sản xuất sôi nổi với những con người chăm chỉ, khỏe khoắn trên cánh đồng quê, Bút Tre viết: “Quần lấm bùn nâu, chân lấm đất/ Cô em lái khéo giữa đồng lầy” (Cô lái máy cấy).

Những sản phẩm nông nghiệp của quê hương đi vào thơ Bút Tre rất tự nhiên mà ngọt bùi: “Sắn nhổ lên rồi sắn củ to/ Của người làm lấy của đồi cho/ Sắn bùi khi nướng, thơm khi luộc/ Cha mẹ no lòng con cũng no” (Người bạn của núi sông ruộng đồng).

Có những quả dứa thơm Tam Nông: “Mênh mông đồi dứa Tam Nông/ Dứa thơm khúc ruột sông Hồng quê ta” (Dứa Tam Nông), những nải chuối Lâm Thao: “Nhẹ tay dao cắt chuối xanh/ Xếp buồng nặng trĩu thuyền mành đợi ai?” (Chuối Lâm Thao).

Thơ Bút Tre có sức sống lâu bền và sức lan tỏa khi những vần thơ ấy được dân gian hóa: “Năm năm dân dã lắng nghe/ Một Bút Tre thành vạn Bút Tre các làng” (Lời khai từ tập tiếp theo tập thơ nữa của Bút Tre).

Từ hiện tượng thơ Bút Tre đã ra đời hàng loạt những lối thơ khác như thơ Bút Hóp, Bút Sậy, Bút Mỡ… ở khắp các miền quê khác nhau. Thơ của Bút Tre từ lâu có sức sống lâu bền trong đời sống. Về Đồng Lương, gặp các bậc cao niên, ai ai cũng nhớ và kể cho nghe những giai thoại về Bút Tre.

Chuyện kể rằng: “Dạo cuộc chiến tranh bằng không quân của giặc Mỹ leo thang ác liệt ở miền Bắc, sau khi ông Đăng đi nghiên cứu ở Quảng Bình, Vĩnh Linh về cho phát động phong trào “Tiếng hát át tiếng bom” và trở thành nổi tiếng thì Ty Văn hóa Quảng Bình cử một đoàn cán bộ ra thăm, trao đổi kinh nghiệm hoạt động với Ty Văn hóa Phú Thọ.

Lúc nghỉ chuyện vui, có người yêu cầu ông Trưởng Ty Bút Tre ứng khẩu ra thơ để tặng khách. Ông Bút Tre cười hơ hớ nói: Lúc nào cũng sẵn bồ thơ. Thích thơ dân gian Bút Tre thì đây. Ông hắng giọng đọc to: “Hoan hô các bạn Quảng Bình/ Từ trong tuyến lửa thình lình ra đây/ Bút Tre thơ một bồ đầy...” ”(Trích: "Bút Tre, thơ và giai thoại", Ngô Quang Nam kể).

Bảo tồn và phát huy giá trị thơ Bút Tre

Để lan tỏa sự độc đáo và giá trị nhân văn của thơ Bút Tre, những năm qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị thơ Bút Tre được UBND tỉnh Phú Thọ, Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Phú Thọ và xã Đồng Lương chú trọng.

Công tác sưu tầm, tập hợp và xuất bản các sáng tác của nhà thơ Bút Tre được triển khai thông qua các hoạt động điền dã, tổ chức hội thảo về chủ đề thơ Bút Tre. Công tác nghiên cứu về thơ Bút Tre cũng được các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, văn học nghệ thuật, các học viên, sinh viên trong và ngoài tỉnh Phú Thọ thực hiện và công bố các bài viết, công trình có giá trị về thơ Bút Tre.

Khu lưu niệm nhà thơ Bút Tre đã trở thành không gian trải nghiệm văn hóa, văn học dân gian cho học sinh.

Với mục đích tạo nên một không gian bảo tồn thơ Bút Tre, Khu lưu niệm nhà thơ Bút Tre tại xã Đồng Lương được xây dựng khang trang và rộng mở. Công trình được xây dựng vào năm 2017, khánh thành vào ngày 18/11/2018 ngay trên nền ngôi nhà của nhà thơ Bút Tre. Toàn bộ khu lưu niệm rộng trên 3.000m2 bao gồm các hạng mục như cổng, phòng thờ, phòng trưng bày, phòng tiếp khách, phòng họp, sân, vườn cây, hồ nước.

Không gian bên trong và bên ngoài khu lưu niệm được sắp xếp, bài trí hài hòa, tự nhiên tạo nên sự mộc mạc, giản dị và gần gũi. Tại không gian phòng trưng bày, những hình ảnh, hiện vật, các tập thơ của nhà thơ Bút Tre được sắp xếp gọn gàng, phong phú đã tái hiện khá đầy đủ quá trình làm việc, hoạt động cách mạng và những đóng góp của nhà thơ Bút Tre.

Khu lưu niệm nhà thơ Bút Tre là công trình văn hóa, không chỉ là nơi tri ân, tưởng niệm mà còn là không gian lưu giữ những tư liệu quý giá về thơ Bút Tre. Nơi đây trở thành địa chỉ giáo dục truyền thống thơ ca của vùng Đất Tổ nói riêng và thơ ca Việt Nam nói chung. Hằng năm, khu lưu niệm đón hàng ngàn nhà nghiên cứu, học sinh, sinh viên đến tham quan, sưu tầm tư liệu phục vụ công tác nghiên cứu và tổ chức các hoạt động trải nghiệm.

Các trường học trên địa bàn xã Đồng Lương và các vùng lân cận thường xuyên tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm tại Khu lưu niệm nhà thơ Bút Tre. Tại đây, các em học sinh được giới thiệu về cuộc đời, sự nghiệp và sự độc đáo của dòng thơ Bút Tre. Từ đó, các em biết trân trọng giá trị thơ ca của quê hương, có ý thức gìn giữ và phát huy.

Làng Đồng Lương hôm nay đang đổi thay từng ngày, những mái nhà lá cọ xưa đã hồng thay sắc ngói, đường sá phong quang, rộng mở. Trong sự phát triển của vùng quê ấy, tiếng thơ Bút Tre là sản phẩm tinh thần, là niềm tự hào của quê hương xứ sở. Tiếng thơ ấy vẫn cất lên giữa sự thanh bình, yên ả của cuộc sống hiện đại ngày nay. Mỗi khi có khách phương xa về thăm, người dân Đồng Lương mến khách và không quên kể cho khách nghe về thơ Bút Tre trong niềm tự hào.

Nguyễn Thế Lượng