Vì sao cơn gió thổi qua kênh Suez làm lệch dòng thương mại 10 tỷ USD?

Theo Bloomberg, dự báo thời tiết ngày 23/3 cho thấy miền bắc Ai Cập sẽ đón một đợt gió mạnh tới gần 70 km/h kèm theo bão cát. Đây là kiểu thời tiết thường thấy ở bán đảo Sinai vào khoảng thời gian này trong năm. Thực tế, nó đã diễn ra đúng như dự báo.

Kênh đào Suez - một trong những tuyến hàng hải huyết mạch của thế giới - vẫn mở cửa cho tàu thuyền qua lại. Hàng loạt tàu chở hàng từ nhỏ đến lớn - trong đó có tàu container khổng lồ Ever Given - tiếp tục di chuyển tới kênh đào Suez. Không ai ngờ rằng chỉ vài giờ sau, cả thế giới náo động.

Lúc 7h40 sáng ngày 23/3 (theo giờ địa phương), con tàu khổng lồ mang cờ Panama bị mắc kẹt. Sự cố này phơi bày toàn bộ những điểm yếu của hệ thống thương mại toàn cầu.

Hàng trăm con tàu bị kẹt tại kênh Suez. Ảnh: Africa Times.

Sai lầm nghiêm trọng

Theo dữ liệu được Bloomberg thu thập thông qua các cuộc phỏng vấn với hàng chục chuyên gia trong ngành, tàu Ever Given bắt đầu tiến về phía con kênh rộng 300 m trong khi ít nhất một tàu khác trong đoàn quyết định dừng cuộc hành trình khi gió thổi mạnh.

Hai nguồn tin của Bloomberg cũng tiết lộ tàu Ever Given không sử dụng tàu kéo mà tự di chuyển qua con kênh chật hẹp. Trong khi đó, hai tàu container nhỏ hơn đi trước đã lựa chọn sự trợ giúp này. Không lâu sau, người ta bắt đầu thấy con tàu khổng lồ tiến sâu về phía bờ cát. Cơn gió giật mạnh khiến thủy thủ đoàn lúng túng.

Ông Andrew Kinsey - chuyên gia tư vấn rủi ro hàng hải tại Công ty Allianz Global Corporate & Specialty - cho biết việc đi qua kênh đào Suez là thách thức với mọi thủy thủ đoàn. “Vượt qua kênh đào này là việc hết sức căng thẳng. Lòng kênh chật hẹp và gió nơi đây thổi rất mạnh. Người lái không được phép mắc sai sót, nếu không hậu quả sẽ khôn lường", ông giải thích.

Chuyên gia này từng là thuyền trưởng điều khiển một tàu hàng dài 300 m đi qua kênh đào Suez.

Sáng hôm đó, cơn gió giật đủ mạnh để khiến cho nhiều cảng lân cận phải đóng cửa. Tuy vậy, thời tiết cũng không xấu đến mức không xử lý được sự cố. Trong khi ít nhất một tàu quyết định hoãn đi qua kênh đào, một số tàu lớn đã sử dụng tàu kéo hoặc các biện pháp hỗ trợ khác. Số khác vẫn tiếp tục đi qua con kênh chật hẹp mà không gặp trở ngại gì.

Tàu Ever Given chắn ngang kênh đào Suez. Ảnh: Bloomberg.

Một ngày trước khi tàu Ever Given mắc cạn, Rasheeda là một trong số những con tàu trong đoàn tiếp cận kênh đào từ phía nam. Nhận thấy nguy hiểm có thể xảy ra vì cơn bão sắp tới, thuyền trưởng của tàu Rasheeda hội ý với công ty quản lý là Royal Dutch Shell và quyết định hoãn đi vào kênh. Tàu lúc đó đang chở khí tự nhiên hóa lỏng từ Qatar.

Cơ quan Quản lý kênh đào Suez (SCA) cho biết cơn gió mạnh kèm theo bão cát đã làm giảm tầm nhìn và khiến tàu Ever Given bị mất kiểm soát rồi kẹt ngang giữa lòng kênh. Về phần mình, hãng vận tải Evergreen - công ty vận hành tàu Ever Given - cho rằng con tàu bị kẹt do đi chệch hướng vào lúc gió thổi mạnh.

Đơn vị quản lý kỹ thuật của tàu là Benhard Schulte Shipmanagement cho biết theo điều tra ban đầu, nguyên nhân của sự cố trên là gió thổi mạnh. Dự kiến cơ quan quản lý sẽ tiến hành một cuộc điều tra với quy mô lớn hơn, tất cả thuyền viên trên tàu đều sẽ được phỏng vấn.

Dòng thương mại 10 tỷ USD/ngày

Tới thời điểm hiện tại, kênh đào vẫn bị phong tỏa. Các đội cứu hộ đã được điều động đến để giải cứu con tàu nhưng không thành công. Tám chiếc tàu kéo hoạt động cật lực để đẩy và kéo tàu Ever Given nhưng vô ích. Trên bờ, hàng loạt máy xúc cũng được triển khai để xới bớt cát ở phía mũi tàu, nhưng trầm tích quá lớn khiến con tàu khổng lồ không thể nhúc nhích.

Một số nguồn tin nội bộ cho biết sớm nhất cũng phải tới thứ 4 tuần sau (31/3), kênh đào Suez mới có thể được khai thông. Trung bình mỗi ngày có khoảng 50 tàu vận tải đi qua kênh đào Suez, mang theo 10 tỷ USD hàng hóa, chiếm 12% tổng giá trị thương mại toàn cầu.

Ngày 23/3, tàu Ever Given đón hai hoa tiêu dẫn đường từ Cơ quan Quản lý kênh Suez. Họ này lên tàu để giám sát quá trình di chuyển qua con kênh, nhiều khi kéo dài tới 12 giờ. Tuy vậy, theo quy định hàng hải, thuyền trưởng và chủ tàu vẫn là đối tượng phải chịu trách nhiệm khi tai nạn xảy ra.

Sau khi đi vào kênh Suez được khoảng 8 km, tàu Ever Given bị chệch hướng và đi về hướng bên phải. Sau đó, siêu tàu 224.000 tấn hơi nghiêng sang trái rồi bất ngờ bị xoay ngang ra giữa lòng kênh rồi mắc cạn. Chiếc mũi tàu hình quả lê màu đỏ - thứ vốn dĩ được thiết kế với công dụng giúp con tàu di chuyển dễ dàng hơn - bị vùi sâu vào bờ cát.

Theo một cựu thủy thủ của tàu Ever Given, người chỉ huy con tàu hôm 23/3 đã đi qua kênh đào rất nhiều lần, kể cả lúc gió mạnh. Các công ty vận tải cũng khẳng định luôn chọn những thuyền trưởng xuất sắc cho các chuyến đi qua kênh đào Suez. Tuy vậy, sự cố vẫn xảy ra.

Khoảng 300 tàu thuyền vận chuyển đủ loại hàng hóa bị kẹt cứng hai bên bờ kênh, dòng thương mại toàn cầu trị giá 10 tỷ USD cũng bị mắc kẹt. Con số này tương đương khoảng 400 triệu USD/giờ.

Bloomberg dẫn lời ông Ian Ralby - CEO của công ty tư vấn hàng hải I.R. Consilium - bình luận: “Chỉ cần một con tàu gặp sự cố là cả hệ thống hàng hải và nền kinh tế toàn cầu chịu thiệt hại".

"Những con tàu đang mắc kẹt mang theo tất cả mọi thứ mà con người sử dụng hàng ngày. Tai nạn này cũng cho thấy các chuỗi cung ứng liên kết với nhau chặt chẽ đến mức nào, chỉ cần sai sót nhỏ cũng khiến hậu quả khôn lường”, ông nhấn mạnh.

Đi quá tốc độ

Dữ liệu được Bloomberg thu thập cho thấy con tàu mang cờ Panama đã đi quá tốc độ. Tính tới 7h28 sáng 23/3 - tức 12 phút trước khi bị kẹt - vận tốc của tàu là 13,5 hải lý/giờ (tương đương 25 km/h). Trong khi đó, tốc độ tối đa mà Cơ quan Quản lý kênh Suez cho phép tàu thuyền di chuyển qua kênh chỉ là 7,6- 8,6 hải lý/giờ.

Một số thuyền trưởng có nhiều kinh nghiệm cho biết việc tăng tốc có thể khiến việc lái tàu trở nên dễ dàng hơn, song vẫn tiềm ẩn rủi ro. "Tăng tốc tới một mức nhất định sẽ có hiệu quả, nhưng nếu vượt quá mức đó thì gây tác dụng ngược", thuyền trưởng Chris Gillard cho biết.

"Lực từ động cơ sẽ khiến mũi tàu chúi sâu thêm xuống nước”, thuyền trưởng Chris Gillard phân tích. Ông từng lái tàu dài 300 m đi qua kênh Suez trong 10 năm liên tiếp cho tới năm 2019.

Tuy vậy, tàu Cosco Galaxy - chỉ nhỏ hơn Ever Given một chút - lúc đó đi ngay phía trước và di chuyển với tốc độ tương tự, lại di chuyển dễ dàng nhờ sự giúp đỡ của tàu kéo. Tàu Al Nasriyah đi trước Cosco Galaxy cũng được sự hỗ trợ tương tự và cũng đi qua con kênh an toàn.

Các tàu chờ đi vào kênh đào Suez hôm 25/3. Góc trên bên trái là tàu Ever Given chắn ngang kênh. Ảnh: Bloomberg.

Ông Andrew Kinsey - người từng làm thuyền trưởng và lái tàu đi qua kênh đào Suez lần cuối vào năm 2006 - nhận định việc lèo lái các siêu tàu lớn như Ever Given thực sự rất khó khăn do thân tàu và các container chứa hàng trăm nghìn tấn hàng có thể trở thành điểm hút gió khiến tàu chệch hướng.

Dù vậy, ông cho rằng sự cố lần này của tàu container Ever Given chính là dịp để ngành hàng hải toàn cầu học cách thích nghi, trong bối cảnh giao thương đường thủy ngày càng trở nên nhộn nhịp và ngành đóng tàu thế giới liên tục chế tạo ra những con tàu khổng lồ.

"Sẽ có những con tàu còn lớn hơn cả Ever Given bị mắc kẹt ở kênh Suez. Sự cố tiếp theo sẽ còn tồi tệ hơn rất nhiều nếu chúng ta không rút ra được bài học gì từ vụ việc của tàu Ever Given”, chuyên gia Andrew Kinsey nhận định.

Hương Giang