Vì sao Cuba chỉ sử dụng vaccine Covid-19 tự sản xuất?

Trong một bài viết đăng tải trên Đài Phát thanh Công cộng Quốc gia (NPR), tác giả Jason Beaubien mở đầu: “Cuba có một giấc mơ - giấc mơ tự sản xuất thật nhiều vaccine Covid-19 để chia sẻ cho tất cả người dân và cả bạn bè và đồng minh trên thế giới”. Không chỉ vậy, các quan chức Cuba còn mong muốn cung cấp dịch vụ tiêm chủng miễn phí cho khách du lịch khi đến sân bay ở Havana.

Đó không phải là những suy nghĩ viển vông, tác giả nhận định. Ngay cả khi quốc đảo này phải đối mặt với cuộc khủng hoảng kinh tế tàn khốc, các nhà khoa học vẫn đang tìm tòi, phát triển và nghiên cứu nhiều loại vaccine khác nhau.

Ngày 22/6, Cuba trở thành quốc gia Mỹ Latin đầu tiên sản xuất được loại vaccine Covid-19 nội địa. Từ tháng 5, nước này đã bắt đầu tiêm chủng cho người dân ở thủ đô Havana bằng loại vaccine này, trước khi hoàn thành thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3.

Các nhà khoa học Cuba khi đó lập luận rằng với 145.000 người đã được tiêm trong cuộc thí nghiệm lâm sàng và một "nghiên cứu can thiệp" trên các nhân viên y tế cho thấy họ có đủ dữ liệu để nói rằng các triệu chứng sốc phản vệ nghiêm trọng sau khi tiêm vaccine này là hiếm gặp.

Vẫn còn sớm để nói về hiệu quả của vaccine mới đối với cuộc chiến chống dịch Covid-19 ở Cuba hay đối với thế giới, đặc biệt trong lúc các biến chủng mới được hình thành và lan rộng, thách thức sự hiệu quả của các vaccine. Nhưng nếu thành công, "chúng tôi có thể sẽ là nước đầu tiên có thể giúp toàn dân miễn dịch bằng chính vaccine của mình", Eduardo Martínez, Chủ tịch BioCubaFarma - tập đoàn nhà nước quản lý việc phát triển và sản xuất vaccine, nói hồi tháng 5.

Dây chuyền sản xuất vaccine Soberana 2. Ảnh: NPR.

Một mình đi con đường riêng

Những tháng gần đây, Cuba đang phải đối mặt với làn sóng dịch tồi tệ nhất kể từ đầu đại dịch vì sự xuất hiện biến chủng mới dễ lây lan hơn. Đến nay, nước này ghi nhận tổng cộng 169.365 ca mắc Covid-19 và 1.170 ca tử vong.

Vì vậy, Cuba luôn cố gắng phát triển và sản xuất vaccine nội địa, thay vì nhập khẩu vaccine từ nước ngoài. Nhiều nhà khoa học đánh giá đây là bước đi mạo hiểm, nhưng quốc gia này đã chứng minh điều ngược lại.

Ngày 22/6, Tập đoàn dược phẩm nhà nước Cuba cho biết vaccine Covid-19 tự sản xuất Abdala có hiệu quả 92,28% trong thử nghiệm lâm sàng giai đoạn cuối (giai đoạn 3). Thông báo trên được đưa ra chỉ vài ngày sau khi chính quyền Cuba cũng tuyên bố Soberana 2 - một loại vaccine khác do nước này tự sản xuất - có hiệu quả bảo vệ 62% chỉ với 2 trên 3 liều vaccine.

Soberana có nghĩa là “chủ quyền” trong tiếng Tây Ban Nha. Abdala là tên một bài thơ của nhà cách mạng Cuba Jose Marti. Loại vaccine khác có tên là Mambisa được đặt theo tên của những người lính du kích đã chiến đấu chống lại thực dân Tây Ban Nha vào thế kỷ 19. Tất cả những điều đó đã chỉ ra rằng việc tiêm và phát triển vaccine nội địa là một vấn đề liên quan đến niềm tự hào dân tộc với người Cuba.

Chuyên gia Vicente Vérez Bencomo - người đứng đầu Viện Finlay tại Havana - lãnh đạo các bác sĩ Cuba trong quá trình sản xuất vaccine Covid-19. Ảnh: Nature.

Cũng với tinh thần đó, Cuba thậm chí không cố gắng mua vaccine Covid-19 từ các công ty dược phẩm đa quốc gia. Họ cũng không bận tâm đến việc đăng ký sáng kiến COVAX Facility - cơ chế thiết lập bảo đảm các quốc gia được tiếp cận công bằng với vaccine Covid-19 do Tổ chức Y tế thế giới (WHO) dẫn đầu.

Ngược dòng thời gian về ngày 29/4, khi được hỏi về điều này, trong cuộc trò chuyện với tạp chí Nature, Vicente Vérez Bencomo, người đứng đầu Viện Finlay, chia sẻ: “Có những sáng kiến quốc tế mà chúng tôi rất tôn trọng. Chúng tôi tôn trọng họ là một chuyện, nhưng chúng tôi có tin vào họ hay không là chuyện khác”.

“Chúng tôi muốn chỉ dựa vào năng lực của chính mình để tiêm chủng cho chính người dân đất nước mình, chứ không phải dựa vào quyết định của người khác. Và hiện tình trạng trên thế giới chứng minh Cuba đã đúng”, ông Bencomo đề cập đến tình cảnh những nước giàu tích trữ vaccine Covid-19.

Ngay cả vaccine Soberana 02 cũng thể hiện “khả năng độc lập”, y như chính con người Cuba. Theo ông Bencomo, loại vaccine này có chuỗi hoạt động khác với nhiều loại vaccine khác trên thế giới.

Vaccine Soberana 02 là một loại vaccine “liên hợp” - liên kết một kháng nguyên yếu hơn với một kháng nguyên mạnh hơn để đảm bảo đáp ứng miễn dịch mạnh mẽ. Để tạo ra Soberana 02, các nhà khoa học Finlay đã ghép các mảnh protein đột biến của virus corona với một dạng độc tố uốn ván đã vô hiệu hóa - một loại kháng nguyên mạnh - để có thể tăng cường sản xuất các tế bào miễn dịch.

Dịch bệnh đến cùng suy thoái kinh tế

Covid-19 đến Cuba cùng một trong những cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ.

Theo Reuters, Cuba theo truyền thống nhập khẩu bằng đường biển khoảng 70% lượng thực phẩm mà nước này tiêu thụ. Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt cứng rắn của Mỹ, cùng với đại dịch khiến lượng khách du lịch giảm mạnh, đã cắt giảm mạnh nguồn thu nhập ngoại hối.

Trong hơn một năm qua, người dân Cuba đã phải chịu đựng giá cả tăng mạnh ở mọi mặt hàng thiết yếu: từ sữa, bơ, thịt gà, đậu đến gạo, mì ống và dầu ăn. Họ nhặt nhạnh những sản phẩm ít ỏi sót lại ở khu chợ, mua những khẩu phần thực phẩm theo kiểu Thế chiến II đang ngày càng cạn kiệt.

Người dân Cuba xếp hàng mua thực phẩm ở thủ đô Havana vào ngày 3/3. Ảnh: NPR.

“Chúng tôi là một đất nước rất nghèo”, ông Bencomo khẳng định với Nature. “Để tham gia cuộc đua sản xuất vaccine Covid-19, chúng tôi đã phải từ bỏ nhiều dự án khoa học khác. Chúng tôi đã ngừng thử nghiệm lâm sàng với vaccine phế cầu và làm gián đoạn sản xuất một loại vaccine ho gà tiềm năng”.

Tuy nhiên, ông Vérez Bencomo nói rằng chính những khó khăn này đã mang lại cho người dân Cuba một kỷ nguyên độc lập, thúc đẩy họ tạo ra vaccine của chính họ. Theo Lancet, bản sắc Cuba thời hậu cách mạng luôn gắn liền với y tế và sức khỏe.

Ngành công nghệ sinh học của Cuba phát triển mạnh mẽ để đối phó với sự cấm vận của Mỹ. Khắp cả nước có hơn 30 tổ chức nghiên cứu và nhà sản xuất, dưới sự bảo trợ của BioCubaFarma. Bệnh sốt rét, bại liệt, uốn ván và sởi đã được xóa sổ hoàn toàn ở Cuba.

Thành công ban đầu của đất nước trong đại dịch Covid-19 phần lớn là kết quả của nhiều năm đầu tư vào hệ thống chăm sóc và sự quan tâm tích cực đến sức khỏe người dân. Cuba là một trong những nước có tỷ lệ bác sĩ trên bệnh nhân cao nhất thế giới.

Cuba cũng thể hiện tinh thần này với quốc tế. Nước này đã nhiều lần tham gia hỗ trợ y tế tại nhiều điểm nóng đại dịch và thảm họa trên khắp thế giới. Khi Covid-19 mới bắt đầu lây lan tại Italy, ngày 22/3/2020, các chuyên gia chăm sóc sức khỏe không ngần ngại lên đường sang giúp quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất vì dịch tại thời điểm đó.

“Thực sự rất khó khăn”, chuyên gia Vérez Bencomo đề cập đến việc lệnh cấm vận của Mỹ ảnh hưởng đến quá trình phát triển vaccine. “Nhưng người Cuba chúng tôi không để mình bị đánh bại. Chúng tôi đã quen với việc chống lại những điều như vậy”.

Phương Linh