Vì sao dễ ngủ trên sofa nhưng lại khó ngủ trên giường?

Bạn đã bao giờ trải qua cảm giác sau một ngày làm việc vất vả, tối về nằm trên giường mãi mà không thể chợp mắt. Bạn bắt đầu ôn lại mọi chuyện trong ngày, rồi lại lo nghĩ kế hoạch cho ngày mai. Những ý nghĩ cứ quanh quẩn khiến bạn trằn trọc suốt đêm.

Thế nhưng, vào một buổi chiều yên ả, bạn chỉ vừa ngả lưng trên sofa để xem ti vi hay lướt điện thoại, cơn buồn ngủ đã nhanh chóng ập đến và bạn dễ dàng chìm vào giấc ngủ.

Ảnh minh họa

Tại sao lại như vậy?

Sofa có nhiều yếu tố giúp bạn dễ ngủ như ánh sáng mờ ảo lúc chiều muộn, nhiệt độ vừa phải, âm thanh đều đều từ ti vi hay điện thoại, chiếc ghế mềm mại vừa vặn ôm lấy cơ thể… Nhưng quan trọng nhất, sofa không tạo áp lực phải ngủ ngay như chiếc giường.

Sự thật là chính suy nghĩ “mình bắt buộc phải ngủ” lại trở thành một dạng lo âu. Khi quá lo sợ ngủ không đủ hoặc ngủ quá muộn, bạn lại càng khó ngủ.

Trên giường, mọi thứ như khép lại một ngày. Nếu công việc còn dang dở, deadline đang đến gần, chúng sẽ dễ dàng len lỏi vào đầu óc. Thời gian cứ trôi, nửa tiếng, một tiếng… mà bạn vẫn chưa ngủ. Lúc này, bạn lại căng thẳng hơn vì nghĩ: “Mình đáng lẽ phải có 7 tiếng ngủ, giờ chỉ còn 6 tiếng thôi”. Càng lo lắng, bạn càng mất ngủ.

Ép bản thân nhắm mắt, gắng trống rỗng đầu óc chỉ khiến tình hình tệ hơn. Hậu quả là cả đêm trằn trọc, giấc ngủ ít ỏi chẳng đủ để hồi phục.

Nguyên nhân có thể do áp lực, suy nghĩ quá nhiều hoặc đơn giản là buổi chiều uống cà phê. Não bộ vì thế luôn trong tình trạng hoạt động quá mức. Ngủ không đủ lại càng làm tăng căng thẳng, tạo thành vòng luẩn quẩn. Lâu dài, nó ảnh hưởng đến sinh hoạt, thậm chí làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, béo phì.

Khảo sát năm 2023 cho thấy, trong số những người gặp vấn đề về giấc ngủ, có tới 36% không ngủ được chỉ vì lo sợ mình sẽ mất ngủ. Điều trớ trêu là dù không thể ngủ trên giường, họ vẫn có thể gật gù ở văn phòng, trên xe buýt hay trong rạp chiếu phim.

Một số chuyên gia khuyên rằng muốn cải thiện giấc ngủ cần tìm hiểu nhịp sinh học của bản thân. Các thiết bị đeo tay thông minh có thể hỗ trợ việc này.

Nhưng thực tế, đôi khi chúng lại làm tăng lo âu. Một nghiên cứu của Đại học Oxford từng chia người mất ngủ thành hai nhóm: một nhóm được thông báo rằng họ “ngủ tốt”, nhóm kia bị nói là “ngủ kém” (dù thực tế không đúng).

Kết quả, nhóm được cho là “ngủ kém” cảm thấy mệt mỏi, tâm trạng xấu đi; ngược lại, nhóm “ngủ tốt” thấy tinh thần khá hơn.

Bác sĩ thần kinh Matthew Reid (ĐH Johns Hopkins) cảnh báo quá chú trọng điểm số giấc ngủ có thể gây tác dụng ngược, đặc biệt ở những người vốn đã khó ngủ.

Nếu bạn vốn đã lo âu vì giấc ngủ, việc liên tục nhận phản hồi ngủ tốt hay xấu chỉ càng khiến bạn thêm căng thẳng.

Đôi khi khó ngủ là chuyện bình thường. Bác sĩ Kim Hutchison (ĐH Khoa học & Y tế Oregon) cho biết: “Não bộ rất hiếm khi chuyển thẳng từ trạng thái tỉnh táo sang ngủ say”.

Việc này phụ thuộc vào nhiều yếu tố như ánh sáng, nhiệt độ, cảm giác an toàn. Thời tiết oi nóng, ánh đèn ngoài cửa sổ cũng đủ khiến bạn thao thức. Khi áp lực đè nặng, bạn không chỉ khó ngủ mà còn dễ tỉnh giấc giữa đêm, đặc biệt vào khoảng 3–4 giờ sáng – thời điểm cơ thể chuẩn bị cho ngày mới.

Theo nhà thần kinh học Roxanne Prichard (ĐH St. Thomas, Mỹ): “Sau nửa đêm, khả năng giải quyết vấn đề của não giảm, nhưng não lại dễ nghĩ ra nhiều mối lo mới”. Đó là lý do lúc tỉnh giấc giữa đêm, bạn thường nhớ lại những việc chưa xong, lo lắng viễn cảnh xấu nhất, rồi rơi vào vòng xoáy sợ hãi và tự trách.

Có cách nào giúp dễ ngủ hơn?

Âm nhạc thư giãn, tiếng ồn trắng, đọc sách, thiền, melatonin… có thể hữu ích, nhưng với người mất ngủ triền miên, hiệu quả thường rất hạn chế.

Nghiên cứu cho thấy, những người ngủ ngon thường có các ảo giác thoáng qua trước khi ngủ – những mảnh tưởng tượng vô lý, không logic. Trong khi đó, người mất ngủ lại hay suy nghĩ kế hoạch, tính toán vấn đề.

Điều này có nghĩa bạn không cần ép mình trống rỗng đầu óc, mà chỉ cần tránh suy nghĩ quá logic.

Năm 2016, Luc Beaudoin (ĐH Simon Fraser, Canada) đã phát triển kỹ thuật “Cognitive Shuffle” (xáo trộn nhận thức). Cách này giúp não thoát khỏi vòng xoáy lo âu, mô phỏng trạng thái chuyển tiếp tự nhiên từ tỉnh táo sang giấc ngủ.

Cách làm rất đơn giản: chọn một từ, ví dụ cat. Sau đó, lần lượt nghĩ ra các từ bắt đầu bằng chữ C (close, car…), A (apple, abandon…), T (tea, telephone…). Với mỗi từ, thử hình dung ý nghĩa hoặc hình ảnh của nó.

Phương pháp này đã được chứng minh là giúp nhiều người dễ ngủ hơn. Tuy nhiên, nó không phải “thuốc tiên” cho tất cả. Nếu tình trạng mất ngủ nghiêm trọng, ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, bạn vẫn cần gặp bác sĩ để được hỗ trợ kịp thời.

T. Linh (Theo Aboluowang)