Vì sao Hà Nội và miền Bắc nắng nóng gay gắt?

Theo thông tin từ Đài Khí tượng Thủy văn Bắc Bộ, trong ngày 28/7, nắng nóng đã xuất hiện trên diện rộng tại Hà Nội. Nhiều nơi đã ghi nhận mức nhiệt rất cao như Hà Đông 37°C, Láng 36,7°C, Hoài Đức 36,6°C, Sơn Tây 36,6°C, Ba Vì 36,3°C. Độ ẩm tương đối thấp nhất từ 50 - 61%

Dự báo trong ngày 29/7 và ngày 30/7, nắng nóng sẽ tiếp tục duy trì tại khu vực Bắc Bộ kéo dài tới một số tỉnh miền Trung. Nhiệt độ cao nhất trong ngày phổ biến từ 35 - 37°C, có nơi trên 37°C, riêng tại Hà Nội, nhiệt độ dự báo có thể lên tới 38°C.

Tác nhân chính: Vùng áp thấp nóng phía Tây hoạt động mạnh

Nguyên nhân trực tiếp và quan trọng nhất gây ra đợt nắng nóng này được Đài Khí tượng Thủy văn Bắc Bộ xác định là do ảnh hưởng của rìa phía Đông Nam vùng áp thấp nóng phía Tây.

Vùng áp thấp nóng phía Tây là một hình thái thời tiết đặc trưng gây ra những đợt nắng nóng gay gắt và khô cho Việt Nam, đặc biệt là ở miền Bắc và miền Trung vào mùa hè.

Bản đồ dự báo của Trung tâm Khí tượng thủy văn.

Đây là một vùng áp suất không khí thấp thường hình thành ở khu vực phía Tây và Tây Nam Trung Quốc, Myanmar, Ấn Độ, Thái Lan, Lào. Do có bản chất là một vùng áp thấp, không khí trong khu vực này loãng hơn, dẫn đến việc nó dễ dàng bị đốt nóng bởi bức xạ mặt trời. Vào mùa hè, vùng áp thấp này phát triển mạnh và mở rộng phạm vi ảnh hưởng của nó về phía Đông và Đông Nam, vượt qua dãy Trường Sơn và tác động trực tiếp tới Việt Nam. Khi rìa phía Đông Nam của vùng áp thấp này bao trùm lên khu vực nào, nó sẽ gây ra các hiện tượng thời tiết đặc trưng với nhiệt độ cao, hiệu ứng gió phơn (gió Lào) và độ ẩm thấp.

Khi vùng áp thấp này phát triển mạnh và mở rộng về phía Đông Nam sẽ tác động tới Việt Nam, nó hoạt động như một "máy bơm" khổng lồ, liên tục đẩy khối không khí khô và nóng từ phía Tây sang khu vực đồng bằng Bắc Bộ, trong đó có Hà Nội. Luồng không khí này có đặc tính là khô và nóng, làm cho nhiệt độ bề mặt tăng lên nhanh chóng trong các ngày 29 - 30/7.

Yếu tố cộng hưởng: Trường phân kỳ trên cao

Cùng lúc đó, sự tồn tại của trường phân kỳ trên cao tạo ra một "vòm nhiệt" vô hình. Hiện tượng này làm cho không khí bị nén xuống, nóng lên, đồng thời ngăn cản sự hình thành mây. Chính vì vậy, bầu trời trong những ngày này thường quang đãng, nắng chói chang và cảm giác oi bức càng tăng lên.

Trường phân kỳ trên cao là hiện tượng không khí ở các tầng cao của khí quyển bị "phân tán" ra các phía. Điều này tạo điều kiện cho không khí ở các tầng thấp hơn chìm xuống (gọi là hiện tượng giáng áp). Khi không khí bị nén và chìm xuống, nó sẽ nóng lên và khô đi. Quá trình này tạo ra một "vòm nhiệt" vô hình, vừa trực tiếp làm tăng nhiệt độ, vừa ngăn cản sự hình thành mây, khiến cho bầu trời quang đãng và nắng chói chang hơn.

Hiểu một cách đơn giản, trường phân kỳ trên cao khiến cho không khí ở các tầng cao của khí quyển bị đẩy ra xa. Theo quy luật tự nhiên, không khí ở các tầng thấp hơn sẽ dâng lên để bù đắp, nhưng trong trường hợp này, hiện tượng giáng áp (không khí bị nén xuống) lại chiếm ưu thế. Khi không khí bị nén xuống, nó sẽ nóng lên và khô đi.

Quá trình này tạo ra một "vòm nhiệt" bao trùm lên khu vực Bắc Bộ trong các ngày 29 - 30/7, vừa trực tiếp làm tăng nhiệt độ, vừa ngăn cản sự hình thành mây, khiến cho bầu trời quang đãng, tạo điều kiện cho bức xạ mặt trời chiếu thẳng xuống mặt đất mà không bị cản trở. Đây là lý do tại sao trong những ngày này, trời rất ít mây và nắng rất chói chang.

Chất xúc tác tại chỗ: Hiệu ứng đảo nhiệt đô thị

Ngoài các yếu tố khí tượng trên, môi trường đô thị cũng góp phần làm cho cảm giác nóng nực trở nên rõ rệt hơn với hiệu ứng "đảo nhiệt đô thị".

Cơ quan khí tượng đặc biệt lưu ý rằng nhiệt độ cảm nhận thực tế ngoài trời có thể chênh lệch từ 2-4 độ C so với nhiệt độ dự báo, thậm chí cao hơn, phụ thuộc vào các điều kiện mặt đệm như bê tông, đường nhựa.

Hiệu ứng đảo nhiệt đô thị là hiện tượng nhiệt độ không khí và bề mặt ở các khu vực đô thị cao hơn đáng kể so với các khu vực nông thôn hoặc ngoại ô xung quanh.

Các vật liệu phổ biến trong xây dựng đô thị như bê tông, nhựa đường và các bề mặt tối màu khác có khả năng hấp thụ và giữ nhiệt từ bức xạ mặt trời rất cao. Lượng nhiệt này sau đó được từ từ giải phóng vào không khí, đặc biệt là vào ban đêm, làm cho nhiệt độ đô thị không giảm xuống nhanh như ở khu vực nông thôn.

Cấu trúc nhà cao tầng và các con hẻm sâu, hẹp trong đô thị tạo ra một "hẻm núi đô thị" (urban canyon). Cấu trúc này làm giảm khả năng lưu thông không khí, giữ lại không khí nóng và hạn chế sự thoát nhiệt vào ban đêm. Các tòa nhà cũng phản xạ và hấp thụ ánh sáng mặt trời, làm tăng tổng lượng nhiệt trong khu vực.

Các khu vực đô thị thường có ít cây xanh và diện tích mặt nước (ao, hồ, sông) hơn so với nông thôn. Cây xanh giúp làm mát không khí thông qua quá trình thoát hơi nước và tạo bóng râm. Việc thiếu vắng chúng làm giảm đáng kể khả năng làm mát tự nhiên của môi trường.

Các hoạt động của con người trong đô thị như giao thông (xe máy, ô tô), hoạt động công nghiệp, và đặc biệt là máy điều hòa không khí sẽ tỏa ra một lượng nhiệt đáng kể, góp phần trực tiếp làm tăng nhiệt độ không khí tại chỗ.

Sự kết hợp của cả ba yếu tố trên – vùng áp thấp nóng phía Tây "bơm" khí nóng, trường phân kỳ trên cao "nung" không khí và hiệu ứng đô thị giữ nhiệt – sẽ tạo ra một đợt nắng nóng gay gắt, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và sức khỏe của người dân Thủ đô cũng như toàn khu vực Bắc Bộ trong các ngày 29 - 30/7.

Theo thông tin từ Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, nắng nóng ở khu vực Bắc Bộ có khả năng kéo dài đến khoảng ngày 1/8; nắng nóng ở khu vực Trung Bộ có khả năng kéo dài nhiều ngày. Do ảnh hưởng của nắng nóng, có nơi nắng nóng gay gắt kết hợp với độ ẩm trong không khí giảm thấp nên có nguy cơ cao xảy ra cháy nổ và hỏa hoạn ở khu vực dân cư do nhu cầu sử dụng điện tăng cao và nguy cơ xảy ra cháy rừng. Ngoài ra, nắng nóng còn có thể gây tình trạng mất nước, kiệt sức, đột quỵ do sốc nhiệt đối với cơ thể người khi tiếp xúc lâu với nền nhiệt độ cao.

Đài Hà Nội